0:00:07.080,0:00:11.428
Đối với hầu hết chúng ta, 2 độ C chỉ là[br]một khoảng nhiệt độ rất nhỏ

0:00:11.428,0:00:14.360
thậm chí không đủ làm nứt một cánh cửa sổ

0:00:14.360,0:00:18.657
Nhưng các nhà khoa học đã cảnh báo rằng[br]khi nồng độ CO2 trong khí quyển tăng lên,

0:00:18.657,0:00:22.473
sự tăng nhiệt Trái Đất chỉ bằng[br]một lượng nhỏ này

0:00:22.473,0:00:26.190
cũng có thể dẫn đến tai họa thảm khốc[br]trên toàn cầu

0:00:26.190,0:00:29.926
Làm sao mà chỉ một sự thay đổi nhỏ[br]của một yếu tố

0:00:29.926,0:00:34.932
dẫn tới thay đổi to lớn và khó lường[br]lên các yếu tố khác được?

0:00:34.932,0:00:38.413
Câu trả lời nằm ở nguyên lý toán học[br]về điểm tới hạn,

0:00:38.413,0:00:42.346
mà chúng ta có thể hiểu thông qua[br]môn thể thao quen thuộc - bida

0:00:42.346,0:00:44.570
Quy tắc cơ bản của[br]chuyển động của bida là

0:00:44.570,0:00:47.312
viên bi sẽ đi thẳng cho tới khi[br]nó chạm vào thành

0:00:47.312,0:00:51.130
rồi nảy ra ở một góc[br]bằng với góc tới của nó

0:00:51.130,0:00:54.040
Với mục đích đơn giản, giả sử rằng[br]không có ma sát,

0:00:54.040,0:00:56.953
vì thế viên bi có thể chuyển động mãi mãi.

0:00:56.953,0:00:58.994
Và để đơn giản hơn nữa,

0:00:58.994,0:01:04.062
hãy quan sát điều gì xảy ra với chỉ[br]1 viên bi lăn trên 1 bàn tròn tuyệt đối.

0:01:04.062,0:01:07.357
Khi thọt viên bi và bắt đầu [br]chuyển động theo quy luật,

0:01:07.357,0:01:10.502
nó đi theo đúng đường hình ngôi sao.

0:01:10.502,0:01:12.667
Nếu chúng ta đặt viên bi ở vị trí khác,

0:01:12.667,0:01:16.418
hoặc đánh nó với một góc khác,[br]một số điểm của đường đi thay đổi,

0:01:16.418,0:01:19.685
nhưng hình dạng tổng thể vẫn giống nhau.

0:01:19.685,0:01:22.977
Với một vài cú đánh thử nghiệm,[br]và một số mô hình toán học cơ bản,

0:01:22.977,0:01:26.481
thậm chí ta có thể dự đoán đường đi[br]của viên bi trước khi nó bắt đầu lăn,

0:01:26.481,0:01:28.976
đơn giản dựa vào[br]điều kiện ban đầu của nó.

0:01:28.976,0:01:31.374
Nhưng điều gì sẽ xảy ra[br]khi ta thay đổi một chút

0:01:31.374,0:01:34.625
hình dạng của chiếc bàn[br]bằng cách kéo nó xa ra một chút,

0:01:34.625,0:01:39.411
và chèn thêm hai cạnh thẳng[br]dọc phía trên và phía dưới?

0:01:39.411,0:01:42.057
Chúng ta có thể thấy khi viên bi[br]nảy ra khỏi cạnh thẳng,

0:01:42.057,0:01:44.580
nó bắt đầu chuyển động khắp cái bàn.

0:01:44.580,0:01:48.025
Viên bi vẫn tuân theo[br]quy luật chuyển động cũ,

0:01:48.025,0:01:52.943
nhưng sự chuyển động này không còn[br]đi theo bất kỳ hình dạng nhất định nào

0:01:52.943,0:01:55.300
Với chỉ một thay đổi nhỏ với biến số,

0:01:55.300,0:01:57.075
mà hệ thống hoạt động dựa vào đó,

0:01:57.075,0:01:58.972
chúng ta đã biến[br]chuyển động của viên bi

0:01:58.972,0:02:01.750
từ một dạng ổn định [br]và có thể đoán trước,

0:02:01.750,0:02:03.983
sang một dao động tự nhiên,

0:02:03.983,0:02:08.144
do đó tạo ra cái mà các nhà toán học[br]gọi là chuyển động hỗn độn.

0:02:08.144,0:02:11.765
Chèn các cạnh thẳng vào chiếc bàn[br]là điểm tới hạn,

0:02:11.765,0:02:16.098
chuyển hệ thống từ trạng thái này[br](bình thường),

0:02:16.098,0:02:20.200
sang một trạng thái khác (hỗn độn).

0:02:20.200,0:02:23.679
Vậy ngụ ý là gì mà[br]ví dụ đơn giản này lại có[br]

0:02:23.679,0:02:26.919
thực trạng phức tạp[br]của khí hậu Trái Đất?

0:02:26.919,0:02:30.530
Chúng ta có thể coi hình dạng chiếc bàn[br]tương tự như nồng độ CO2

0:02:30.530,0:02:32.821
và nhiệt độ trung bình của Trái Đất:

0:02:32.821,0:02:35.117
Những hạn chế tác động đến[br]hiệu suất của hệ thống

0:02:35.117,0:02:38.893
trong dạng chuyển động của viên bi[br]hay là diễn biến của khí hậu.

0:02:38.893,0:02:41.053
Trong suốt 10,000 năm trước,

0:02:41.053,0:02:44.533
nồng độ CO2 trong khí quyển[br]ổn định ở mức

0:02:44.533,0:02:50.594
270 ppm (phần triệu) giữ khí hậu[br]trong trạng thái tự ổn định,

0:02:50.594,0:02:53.505
tương đối đều đặn và tốt[br]cho cuộc sống con người.

0:02:53.505,0:02:57.071
Nhưng với nồng độ CO2 bây giờ là[br]400 phần triệu,

0:02:57.071,0:03:01.031
và được dự đoán tăng lên khoảng[br]500 đến 800 phần triệu

0:03:01.031,0:03:04.140
trong thập kỷ tới,[br]có thể đạt tới điểm tới hạn

0:03:04.140,0:03:07.736
ngay cả chỉ một sự tăng nhẹ[br]của nhiệt độ trung bình toàn cầu

0:03:07.736,0:03:11.448
sẽ có tác động tương tự như khi[br]thay đổi hình dạng chiếc bàn,

0:03:11.448,0:03:14.275
dẫn tới một sự biến đổi đáng sợ[br]trong diễn biến khí hậu,

0:03:14.275,0:03:16.414
với những thiên tai cực đoan[br]và dữ dội hơn,

0:03:16.414,0:03:21.672
khó dự đoán được, và điều quan trọng nhất,[br]không tốt đẹp gì với cuộc sống con người.

0:03:21.672,0:03:25.433
Các mô hình giả định mà[br]các nhà toán học nghiên cứu chi tiết

0:03:25.433,0:03:28.165
không phải lúc nào cũng giống[br]những tình huống thực tế,

0:03:28.165,0:03:31.064
song chúng có thể đưa ra một bộ khung[br]và một cách nhìn nhận

0:03:31.064,0:03:36.159
có thể áp dụng được để giúp hiểu rõ[br]các vấn đề phức tạp hơn trong thực tế

0:03:36.159,0:03:38.993
Trong trường hợp này, việc hiểu[br]tại sao mà một thay đổi nhỏ

0:03:38.993,0:03:42.415
của các hạn chế ảnh hưởng lên hệ thống,[br]lại có tác động to lớn như vậy

0:03:42.415,0:03:46.294
cho chúng ta trân quý hơn[br]về dự đoán sự nguy hiểm

0:03:46.294,0:03:49.739
mà chúng ta không thể nhận thức ngay[br]được bằng các giác quan của mình.

0:03:49.739,0:03:54.599
Bởi vì một khi những hậu quả đó hiện hữu,[br]nó có thể trở nên quá muộn.