1
00:00:00,287 --> 00:00:04,534
Minsan ba ay nagtaka ka kung sino talaga ang nag-imbento ng internet?

2
00:00:05,117 --> 00:00:08,274
Ilang tao ay naging "zillionaires" na
dahil sa internet.

3
00:00:08,594 --> 00:00:11,645
Ngunit ang ginawa lang nila ay gumawa ng malikhaing paraan sa paggamit nito.

4
00:00:12,125 --> 00:00:15,957
Kaya dapat lang na isang "gazillionaire" na ang nakaimbento ng internet

5
00:00:15,957 --> 00:00:17,939
katumbas ng, sabihin natin, ang Bathala, 'di ba?

6
00:00:18,799 --> 00:00:20,498
Sino ang dapat tumanggap ng puri?

7
00:00:20,828 --> 00:00:23,039
Ito ba ay isang British geek sa isang laboratoryo sa ilalim ng lupa sa Switzerland?

8
00:00:23,469 --> 00:00:24,007
Siguro.

9
00:00:24,227 --> 00:00:27,527
Ang mga malikhaing Amerikano na may nuclear na kakayahan ng mga Ruso?

10
00:00:28,087 --> 00:00:28,775
Magandang ideya.

11
00:00:29,385 --> 00:00:34,700
Mga siyentipikong Pranses ba na nagdesisyon na tawagin ang computer network na "Le Internet"?

12
00:00:34,980 --> 00:00:35,682
Kawili-wili.

13
00:00:36,542 --> 00:00:39,902
O ay ito ba salamat sa isang napakaraming bilang ng matatalinong siyentipiko nagtatrabaho sa isang bagay

14
00:00:39,902 --> 00:00:43,818
na alam nila ay kapaki-pakinabang, ngunit hindi mapagtanto ay magiging malaki?

15
00:00:51,198 --> 00:00:53,252
Kaya naman, subukin natin na alamin ang katotohanan.

16
00:00:53,661 --> 00:00:57,708
Andiyan ang internet, isang malaking kalipunan ng computer networks na konektado sa isa't isa.

17
00:00:57,708 --> 00:01:01,954
At andiyan rin ang World Wide Web, ang paraan para madaling ibahagi ang

18
00:01:01,954 --> 00:01:05,392
impormasyon gamit ang lahat ng mga
interconnected na computer.

19
00:01:06,042 --> 00:01:10,046
Ang internet sa alam natin ngayon ay hindi bababa sa 40 taon sa paggawa.

20
00:01:10,716 --> 00:01:14,970
Isang popular ngunit maling kuwento ay na ang internet ay binuo ng Estados Unidos

21
00:01:14,970 --> 00:01:19,135
kaya sila ay nagkaroon ng isang network na pang-komunikasyon na
makaliligtas isang nuclear na digmaan.

22
00:01:19,805 --> 00:01:23,753
Ayon sa isa sa mga nagtayo ng
unang network, ang ARPANET, noong 1960,

23
00:01:23,753 --> 00:01:27,767
itong unang eksperimento sa network ay hindi tungkol komunikasyon;

24
00:01:27,767 --> 00:01:31,362
ito ay patungkol sa pag-optimize ng paggamit ng processor, o pagbabahagi ng oras,

25
00:01:31,362 --> 00:01:34,857
na ang ibig-sabihin ay ang mga siyentipiko ay maaari ring magbahagi ng kapangyarihan ng computer.

26
00:01:35,637 --> 00:01:40,283
Iyon ay dahil sa hanggang 1960 ay wala talagang network - mayroon lang malalaking makinarya na

27
00:01:40,283 --> 00:01:44,570
tinatawag na mainframes na matatagpuan sa silid at naproseso ng gawaing pagkakalkula

28
00:01:44,570 --> 00:01:45,456
paisa-isa.

29
00:01:46,176 --> 00:01:49,903
Sa oras-sharing, itong malalaking makinarya ay maaring magproseso ng ilang mga gawain sa isang pagkakataon,

30
00:01:49,903 --> 00:01:53,667
na nangangahulugang na ang kanilang kapangyarihan ay maaaring gamitin sa ng
ilang mga siyentipiko na sabay-sabay.

31
00:01:54,427 --> 00:01:57,570
At, malinaw naman, simulang maikonekta ang mga computer,

32
00:01:57,570 --> 00:02:00,176
simulan mo na magtaka sa
kung ano ang kailangan mong gawin

33
00:02:00,176 --> 00:02:02,717
upang gumawa ng mga komunikasyon
pagitan ng mga ito na mas madali.

34
00:02:03,487 --> 00:02:06,530
Ang mga siyentipiko sa buong mundo ay sinusubukang malutas ang problemang ito.

35
00:02:06,990 --> 00:02:10,587
Kaya tingnan natin ang ilang mga iba pang mga pangunahing konseptong
na binuo sa ibang dako.

36
00:02:11,427 --> 00:02:13,064
Simulan natin sa packet switching.

37
00:02:13,424 --> 00:02:16,106
Sa Britanya, nagkaroon ng isang komersyal na network, na binuo ng

38
00:02:16,106 --> 00:02:19,391
National Physical Laboratory, ngunit kung saan hindi kailanman talaga lumabas

39
00:02:19,391 --> 00:02:20,944
dahil hindi ito nakakuha ng pondo.

40
00:02:21,684 --> 00:02:25,103
Ngunit sila ang gumawa sa ideya ng
packet switching, isang paraan ng pag-iwas

41
00:02:25,103 --> 00:02:28,866
sa kasikipan ng abala ng mga network sa pamamagitan ng pagputol ng data sa isang dulo at

42
00:02:28,866 --> 00:02:30,453
pagsasamahin sa kabilang dulo.

43
00:02:31,463 --> 00:02:33,192
Ang Pranses din ay may papel dito.

44
00:02:33,392 --> 00:02:36,650
Sila ay nagtatrabaho sa isang pang-agham na network na tinatawag na CYCLADES,

45
00:02:36,650 --> 00:02:41,533
ngunit hindi sila nagkaroon ng malaking budget, kaya sila ay nagpasya na magtrabaho sa mga direktang koneksyon

46
00:02:41,533 --> 00:02:45,144
sa pagitan ng mga computer, na taliwas sa nagtatrabaho sa mga gateway computer.

47
00:02:45,894 --> 00:02:49,696
Ngayon, bukod dito, ito ay hindi masyadong pang-agham,

48
00:02:49,696 --> 00:02:54,820
ngunit ayon sa isang teorya, nanggaling sa kanilang mga pananaliksik ay ang salitang "internet".

49
00:02:55,420 --> 00:02:57,468
Ngunit hindi mo na kailangang maniwala dito kung hindi mo naman gusto.

50
00:02:58,318 --> 00:03:00,615
Kaya, ngayon naman sa unang bahagi ng 1970s.

51
00:03:00,815 --> 00:03:03,680
Maraming imprastrakturang pang-computer, pero ang komunikasyon

52
00:03:03,680 --> 00:03:07,489
ay mahirap at tagpi-tagpi, dahil ang iba't ibang networks ay hindi makapag-usap sa isa't isa.

53
00:03:08,239 --> 00:03:10,823
Sinolusyunan ng TCP/IP ang problemang ito.

54
00:03:11,273 --> 00:03:15,585
Ang TCP / IP protocols ay bumubuo sa pangunahing wikang pangkomunikasyon ng internet,

55
00:03:15,585 --> 00:03:18,336
na tinatatakan ang packets ng data at sinisiguradong

56
00:03:18,336 --> 00:03:21,329
kahit na ilang mga piraso ng parehong data na kumuha ng ibang ruta,

57
00:03:21,329 --> 00:03:24,990
lahat sila darating sa kanilang patutunguhan at maaaring ibuo.

58
00:03:25,690 --> 00:03:29,500
Ang mga networks ay nagsimulang mag-usap sa isa't isa noong 1975,

59
00:03:29,500 --> 00:03:32,618
kaya maaari mong sabihin na ito ay ang umpisa ng internet.

60
00:03:33,248 --> 00:03:35,185
Mahalaga rin ang Email.

61
00:03:35,255 --> 00:03:37,534
Ito ay binuo para ARPANET noong 1972.

62
00:03:38,324 --> 00:03:42,959
Karamihan sa trapik sa internet noong 1976 ay ang email, dahil iniisip ng sa akademya

63
00:03:42,959 --> 00:03:45,252
na ang notang elektronik ay epektibo.

64
00:03:46,142 --> 00:03:49,965
Sa mga network na kayang makipag-usap sa isa't isa, ang komunikasyon ay nagiging mas madali.

65
00:03:50,525 --> 00:03:55,351
Ngunit ang lahat ng komunikasyon na ito ay base lamang sa teksto, at ito ay medyo hindi kaaya-aya tignan.

66
00:03:56,321 --> 00:03:58,931
Noong 1980s naman, ang isang Brit na si
Timothy Berners-Lee

67
00:03:58,931 --> 00:04:02,808
ay gumugol ng oras sa CERN, ang Europeyong Organisasyon para sa Pananaliksik na Nuclear,

68
00:04:02,808 --> 00:04:07,143
kung saan ang mga pisisista ay sinusubukang alamin kung saan gawa ang sansinukob.

69
00:04:07,623 --> 00:04:11,190
Ninais niya na ayusin ang impormasyon ng mga siyentipiko at gawing posible

70
00:04:11,190 --> 00:04:13,346
ang pagbabahagi at ang madaling pag-i-interkonekta ng kanilang mga saliksik

71
00:04:13,346 --> 00:04:15,511
upang marahil ay maging mas mabilis ang progeso.

72
00:04:16,301 --> 00:04:21,575
Ginawa niya iyon sa paggawa ng interface gamit ang HTTP, HTML, at ang mga URL

73
00:04:21,575 --> 00:04:23,734
na ginawang posible ang mga internet browser.

74
00:04:24,164 --> 00:04:26,713
Tinawag niya ang browser na ito na ang World Wide Web.

75
00:04:26,933 --> 00:04:31,390
Hindi niya inimbento ang internet, pero ginawa niya ang Web.

76
00:04:31,950 --> 00:04:37,217
Ang kauna-unahang website na kanyang ginawa ay para sa CERN sa Pransiya noong Agosto ng taong 1991.

77
00:04:37,827 --> 00:04:40,290
Kaya, sa sandaling ang unang infrastructure ay nasa lugar na,

78
00:04:40,290 --> 00:04:42,249
ang mahalagang teknolohiya nito ay inimbento na,

79
00:04:42,249 --> 00:04:45,217
ang message boards sa internet ay naging patok noong 1980s,

80
00:04:45,217 --> 00:04:48,563
ang kumpanyang pantelepono ay nakita ang komersyal na potensyal ng digital communication,

81
00:04:48,563 --> 00:04:51,905
naging patok ang web browsers noong simula ng 1990s,

82
00:04:51,905 --> 00:04:53,734
at ordinaryong tao ay natuklasan ang email,

83
00:04:53,734 --> 00:04:57,371
pagkatapos ay ang internet nang matatag at mabilis,

84
00:04:57,371 --> 00:05:01,083
at ito ay napakinabangan ng masa mula noong 1995.

85
00:05:01,963 --> 00:05:05,714
Pero, hindi ba ang bise presidente ng Estados Unidos na si Al Gore ang nag-imbento ng internet?

86
00:05:06,204 --> 00:05:07,195
Ah... hindi.

87
00:05:07,365 --> 00:05:11,512
At kung binasa mo ang mga sinabi niya,
malalaman mo na hindi niya inangkin ito.

88
00:05:11,992 --> 00:05:15,403
Ngunit maraming mga tao ang pinarangalan sa kanya kasama ng masigasig ng pagpasa ng batas

89
00:05:15,403 --> 00:05:17,556
na hinihikayat ang pagkalat ng internet.

90
00:05:18,676 --> 00:05:21,762
Ang internet ay namamalagi dahil kailangan natin ito upang makipag-usap,

91
00:05:21,762 --> 00:05:24,252
at karamihan sa atin gusto ang paggawa nito.

92
00:05:24,782 --> 00:05:28,123
Iyan ay kung bakit ang mga tao ay naging
ang nangingibabaw na klase sa mundo.

93
00:05:28,743 --> 00:05:32,538
Maaari mong magtaltalan na ang internet ay isang natural at rebolusyonaryong hakbang

94
00:05:32,538 --> 00:05:35,581
at isang paghahayag ng ganitong pangangailangan.

95
00:05:36,141 --> 00:05:38,672
Ito ay hindi imbento ng sinuman sa partikular,

96
00:05:38,672 --> 00:05:42,345
ngunit kapag ang mga mahahalagang sangkap ay pinagsama-sama ng lahat ng mga astig na siyentipiko

97
00:05:42,345 --> 00:05:45,988
mula sa lahat ng dako, ang internet
ay naging isang kasangkapan sa komunikasyon,

98
00:05:45,988 --> 00:05:50,526
instrumento ng pagtitingi, pananaliksik, propaganda, pag-e-espiya,

99
00:05:50,526 --> 00:05:53,923
pamimili, pagde-date, at libangan,

100
00:05:53,923 --> 00:05:57,958
at isang paraan ng pagtakas sa trabaho kahit na mukha ka talagang nagtatrabaho o nag-aaral,

101
00:05:57,958 --> 00:05:59,976
na maaaring ginagawa mo ngayon.

102
00:06:00,316 --> 00:06:04,673
Sa huli, bagaman, ikaw ay nakikipag-usap,
lalo na kung mag-iiwan ka ng komento,

103
00:06:04,673 --> 00:06:07,487
at na maaaring ka maging mas magaling na tao.