0:00:00.287,0:00:04.534
Minsan ba ay nagtaka ka kung sino talaga ang nag-imbento ng internet?

0:00:05.117,0:00:08.274
Ilang tao ay naging "zillionaires" na[br]dahil sa internet.

0:00:08.594,0:00:11.645
Ngunit ang ginawa lang nila ay gumawa ng malikhaing paraan sa paggamit nito.

0:00:12.125,0:00:15.957
Kaya dapat lang na isang "gazillionaire" na ang nakaimbento ng internet

0:00:15.957,0:00:17.939
katumbas ng, sabihin natin, ang Bathala, 'di ba?

0:00:18.799,0:00:20.498
Sino ang dapat tumanggap ng puri?

0:00:20.828,0:00:23.039
Ito ba ay isang British geek sa isang laboratoryo sa ilalim ng lupa sa Switzerland?

0:00:23.469,0:00:24.007
Siguro.

0:00:24.227,0:00:27.527
Ang mga malikhaing Amerikano na may nuclear na kakayahan ng mga Ruso?

0:00:28.087,0:00:28.775
Magandang ideya.

0:00:29.385,0:00:34.700
Mga siyentipikong Pranses ba na nagdesisyon na tawagin ang computer network na "Le Internet"?

0:00:34.980,0:00:35.682
Kawili-wili.

0:00:36.542,0:00:39.902
O ay ito ba salamat sa isang napakaraming bilang ng matatalinong siyentipiko nagtatrabaho sa isang bagay

0:00:39.902,0:00:43.818
na alam nila ay kapaki-pakinabang, ngunit hindi mapagtanto ay magiging malaki?

0:00:51.198,0:00:53.252
Kaya naman, subukin natin na alamin ang katotohanan.

0:00:53.661,0:00:57.708
Andiyan ang internet, isang malaking kalipunan ng computer networks na konektado sa isa't isa.

0:00:57.708,0:01:01.954
At andiyan rin ang World Wide Web, ang paraan para madaling ibahagi ang

0:01:01.954,0:01:05.392
impormasyon gamit ang lahat ng mga[br]interconnected na computer.

0:01:06.042,0:01:10.046
Ang internet sa alam natin ngayon ay hindi bababa sa 40 taon sa paggawa.

0:01:10.716,0:01:14.970
Isang popular ngunit maling kuwento ay na ang internet ay binuo ng Estados Unidos

0:01:14.970,0:01:19.135
kaya sila ay nagkaroon ng isang network na pang-komunikasyon na[br]makaliligtas isang nuclear na digmaan.

0:01:19.805,0:01:23.753
Ayon sa isa sa mga nagtayo ng[br]unang network, ang ARPANET, noong 1960,

0:01:23.753,0:01:27.767
itong unang eksperimento sa network ay hindi tungkol komunikasyon;

0:01:27.767,0:01:31.362
ito ay patungkol sa pag-optimize ng paggamit ng processor, o pagbabahagi ng oras,

0:01:31.362,0:01:34.857
na ang ibig-sabihin ay ang mga siyentipiko ay maaari ring magbahagi ng kapangyarihan ng computer.

0:01:35.637,0:01:40.283
Iyon ay dahil sa hanggang 1960 ay wala talagang network - mayroon lang malalaking makinarya na

0:01:40.283,0:01:44.570
tinatawag na mainframes na matatagpuan sa silid at naproseso ng gawaing pagkakalkula

0:01:44.570,0:01:45.456
paisa-isa.

0:01:46.176,0:01:49.903
Sa oras-sharing, itong malalaking makinarya ay maaring magproseso ng ilang mga gawain sa isang pagkakataon,

0:01:49.903,0:01:53.667
na nangangahulugang na ang kanilang kapangyarihan ay maaaring gamitin sa ng[br]ilang mga siyentipiko na sabay-sabay.

0:01:54.427,0:01:57.570
At, malinaw naman, simulang maikonekta ang mga computer,

0:01:57.570,0:02:00.176
simulan mo na magtaka sa[br]kung ano ang kailangan mong gawin

0:02:00.176,0:02:02.717
upang gumawa ng mga komunikasyon[br]pagitan ng mga ito na mas madali.

0:02:03.487,0:02:06.530
Ang mga siyentipiko sa buong mundo ay sinusubukang malutas ang problemang ito.

0:02:06.990,0:02:10.587
Kaya tingnan natin ang ilang mga iba pang mga pangunahing konseptong[br]na binuo sa ibang dako.

0:02:11.427,0:02:13.064
Simulan natin sa packet switching.

0:02:13.424,0:02:16.106
Sa Britanya, nagkaroon ng isang komersyal na network, na binuo ng

0:02:16.106,0:02:19.391
National Physical Laboratory, ngunit kung saan hindi kailanman talaga lumabas

0:02:19.391,0:02:20.944
dahil hindi ito nakakuha ng pondo.

0:02:21.684,0:02:25.103
Ngunit sila ang gumawa sa ideya ng[br]packet switching, isang paraan ng pag-iwas

0:02:25.103,0:02:28.866
sa kasikipan ng abala ng mga network sa pamamagitan ng pagputol ng data sa isang dulo at

0:02:28.866,0:02:30.453
pagsasamahin sa kabilang dulo.

0:02:31.463,0:02:33.192
Ang Pranses din ay may papel dito.

0:02:33.392,0:02:36.650
Sila ay nagtatrabaho sa isang pang-agham na network na tinatawag na CYCLADES,

0:02:36.650,0:02:41.533
ngunit hindi sila nagkaroon ng malaking budget, kaya sila ay nagpasya na magtrabaho sa mga direktang koneksyon

0:02:41.533,0:02:45.144
sa pagitan ng mga computer, na taliwas sa nagtatrabaho sa mga gateway computer.

0:02:45.894,0:02:49.696
Ngayon, bukod dito, ito ay hindi masyadong pang-agham,

0:02:49.696,0:02:54.820
ngunit ayon sa isang teorya, nanggaling sa kanilang mga pananaliksik ay ang salitang "internet".

0:02:55.420,0:02:57.468
Ngunit hindi mo na kailangang maniwala dito kung hindi mo naman gusto.

0:02:58.318,0:03:00.615
Kaya, ngayon naman sa unang bahagi ng 1970s.

0:03:00.815,0:03:03.680
Maraming imprastrakturang pang-computer, pero ang komunikasyon

0:03:03.680,0:03:07.489
ay mahirap at tagpi-tagpi, dahil ang iba't ibang networks ay hindi makapag-usap sa isa't isa.

0:03:08.239,0:03:10.823
Sinolusyunan ng TCP/IP ang problemang ito.

0:03:11.273,0:03:15.585
Ang TCP / IP protocols ay bumubuo sa pangunahing wikang pangkomunikasyon ng internet,

0:03:15.585,0:03:18.336
na tinatatakan ang packets ng data at sinisiguradong

0:03:18.336,0:03:21.329
kahit na ilang mga piraso ng parehong data na kumuha ng ibang ruta,

0:03:21.329,0:03:24.990
lahat sila darating sa kanilang patutunguhan at maaaring ibuo.

0:03:25.690,0:03:29.500
Ang mga networks ay nagsimulang mag-usap sa isa't isa noong 1975,

0:03:29.500,0:03:32.618
kaya maaari mong sabihin na ito ay ang umpisa ng internet.

0:03:33.248,0:03:35.185
Mahalaga rin ang Email.

0:03:35.255,0:03:37.534
Ito ay binuo para ARPANET noong 1972.

0:03:38.324,0:03:42.959
Karamihan sa trapik sa internet noong 1976 ay ang email, dahil iniisip ng sa akademya

0:03:42.959,0:03:45.252
na ang notang elektronik ay epektibo.

0:03:46.142,0:03:49.965
Sa mga network na kayang makipag-usap sa isa't isa, ang komunikasyon ay nagiging mas madali.

0:03:50.525,0:03:55.351
Ngunit ang lahat ng komunikasyon na ito ay base lamang sa teksto, at ito ay medyo hindi kaaya-aya tignan.

0:03:56.321,0:03:58.931
Noong 1980s naman, ang isang Brit na si[br]Timothy Berners-Lee

0:03:58.931,0:04:02.808
ay gumugol ng oras sa CERN, ang Europeyong Organisasyon para sa Pananaliksik na Nuclear,

0:04:02.808,0:04:07.143
kung saan ang mga pisisista ay sinusubukang alamin kung saan gawa ang sansinukob.

0:04:07.623,0:04:11.190
Ninais niya na ayusin ang impormasyon ng mga siyentipiko at gawing posible

0:04:11.190,0:04:13.346
ang pagbabahagi at ang madaling pag-i-interkonekta ng kanilang mga saliksik

0:04:13.346,0:04:15.511
upang marahil ay maging mas mabilis ang progeso.

0:04:16.301,0:04:21.575
Ginawa niya iyon sa paggawa ng interface gamit ang HTTP, HTML, at ang mga URL

0:04:21.575,0:04:23.734
na ginawang posible ang mga internet browser.

0:04:24.164,0:04:26.713
Tinawag niya ang browser na ito na ang World Wide Web.

0:04:26.933,0:04:31.390
Hindi niya inimbento ang internet, pero ginawa niya ang Web.

0:04:31.950,0:04:37.217
Ang kauna-unahang website na kanyang ginawa ay para sa CERN sa Pransiya noong Agosto ng taong 1991.

0:04:37.827,0:04:40.290
Kaya, sa sandaling ang unang infrastructure ay nasa lugar na,

0:04:40.290,0:04:42.249
ang mahalagang teknolohiya nito ay inimbento na,

0:04:42.249,0:04:45.217
ang message boards sa internet ay naging patok noong 1980s,

0:04:45.217,0:04:48.563
ang kumpanyang pantelepono ay nakita ang komersyal na potensyal ng digital communication,

0:04:48.563,0:04:51.905
naging patok ang web browsers noong simula ng 1990s,

0:04:51.905,0:04:53.734
at ordinaryong tao ay natuklasan ang email,

0:04:53.734,0:04:57.371
pagkatapos ay ang internet nang matatag at mabilis,

0:04:57.371,0:05:01.083
at ito ay napakinabangan ng masa mula noong 1995.

0:05:01.963,0:05:05.714
Pero, hindi ba ang bise presidente ng Estados Unidos na si Al Gore ang nag-imbento ng internet?

0:05:06.204,0:05:07.195
Ah... hindi.

0:05:07.365,0:05:11.512
At kung binasa mo ang mga sinabi niya,[br]malalaman mo na hindi niya inangkin ito.

0:05:11.992,0:05:15.403
Ngunit maraming mga tao ang pinarangalan sa kanya kasama ng masigasig ng pagpasa ng batas

0:05:15.403,0:05:17.556
na hinihikayat ang pagkalat ng internet.

0:05:18.676,0:05:21.762
Ang internet ay namamalagi dahil kailangan natin ito upang makipag-usap,

0:05:21.762,0:05:24.252
at karamihan sa atin gusto ang paggawa nito.

0:05:24.782,0:05:28.123
Iyan ay kung bakit ang mga tao ay naging[br]ang nangingibabaw na klase sa mundo.

0:05:28.743,0:05:32.538
Maaari mong magtaltalan na ang internet ay isang natural at rebolusyonaryong hakbang

0:05:32.538,0:05:35.581
at isang paghahayag ng ganitong pangangailangan.

0:05:36.141,0:05:38.672
Ito ay hindi imbento ng sinuman sa partikular,

0:05:38.672,0:05:42.345
ngunit kapag ang mga mahahalagang sangkap ay pinagsama-sama ng lahat ng mga astig na siyentipiko

0:05:42.345,0:05:45.988
mula sa lahat ng dako, ang internet[br]ay naging isang kasangkapan sa komunikasyon,

0:05:45.988,0:05:50.526
instrumento ng pagtitingi, pananaliksik, propaganda, pag-e-espiya,

0:05:50.526,0:05:53.923
pamimili, pagde-date, at libangan,

0:05:53.923,0:05:57.958
at isang paraan ng pagtakas sa trabaho kahit na mukha ka talagang nagtatrabaho o nag-aaral,

0:05:57.958,0:05:59.976
na maaaring ginagawa mo ngayon.

0:06:00.316,0:06:04.673
Sa huli, bagaman, ikaw ay nakikipag-usap,[br]lalo na kung mag-iiwan ka ng komento,

0:06:04.673,0:06:07.487
at na maaaring ka maging mas magaling na tao.