WEBVTT

00:00:00.000 --> 00:00:03.000
Hepinizden çok basit bir olguyu

00:00:03.000 --> 00:00:05.000
sadece bir saniyeliğine

00:00:05.000 --> 00:00:07.000
değerlendirmenizi istiyorum,

00:00:07.000 --> 00:00:09.000
evren hakkında öğrendiğimiz birçok şey

00:00:09.000 --> 00:00:11.000
açık ara ışıktan geliyor.

00:00:11.000 --> 00:00:14.000
Dünya yüzeyinde durabilir ve gece gökyüzüne bakıp

00:00:14.000 --> 00:00:17.000
çıplak gözle yıldızları görebiliriz.

00:00:17.000 --> 00:00:19.000
Güneş, çevresel görüşümüzü yakar,

00:00:19.000 --> 00:00:22.000
Ay'dan yansıyan ışığı görürüz,

00:00:22.000 --> 00:00:26.000
Galileo'nun o ilkel teleskobu gök cisimlerine doğrulttuğu

00:00:26.000 --> 00:00:29.000
zamandan beri,

00:00:29.000 --> 00:00:32.000
bilinen evren kozmik tarihte uçsuz bucaksız çağlar

00:00:32.000 --> 00:00:35.000
boyunca bize ışık yoluyla göründü.

00:00:35.000 --> 00:00:38.000
Ve modern teleskoplarımız sayesinde,

00:00:38.000 --> 00:00:40.000
evrenin bu hayret verici

00:00:40.000 --> 00:00:43.000
sessiz filmini toplayabiliyoruz --

00:00:43.000 --> 00:00:46.000
Büyük Patlama'ya kadar uzanan

00:00:46.000 --> 00:00:49.000
bir dizi enstantane.

NOTE Paragraph

00:00:49.000 --> 00:00:52.000
Fakat, evren bir sessiz film değildir,

00:00:52.000 --> 00:00:54.000
çünkü evren sessiz değildir.

00:00:54.000 --> 00:00:56.000
Sizi temin ederim ki

00:00:56.000 --> 00:00:58.000
evrenin bir film müziği var,

00:00:58.000 --> 00:01:02.000
ve bu müzik uzayın kendi içinde çalınmaktadır.

00:01:02.000 --> 00:01:05.000
Çünkü uzay bir davul gibi titrer.

00:01:05.000 --> 00:01:08.000
Evrenin her yerinde en çarpıcı olaylar

00:01:08.000 --> 00:01:10.000
göz önüne serildikçe,

00:01:10.000 --> 00:01:13.000
bunlar bir ses kaydı gibi ötebilir.

00:01:13.000 --> 00:01:16.000
Şimdi evrenin var olan

00:01:16.000 --> 00:01:19.000
muhteşem bir çeşit görsel kompozisyonuna

00:01:19.000 --> 00:01:21.000
ses dalgalarından oluşan

00:01:21.000 --> 00:01:23.000
bir bestesini de ekleyebilmek isteriz.

00:01:23.000 --> 00:01:27.000
Ve uzaydan gelen sesleri hiç duymamamıza rağmen

00:01:27.000 --> 00:01:30.000
gelecek birkaç yılda, bunları duymalıyız,

00:01:30.000 --> 00:01:32.000
orada neler olup bittiğiyle alakalı olarak ses düğmesini açmaya başlamalıyız.

NOTE Paragraph

00:01:32.000 --> 00:01:34.000
Evrenden şarkılar yakalama

00:01:34.000 --> 00:01:37.000
yolundaki tutkumuzda,

00:01:37.000 --> 00:01:39.000
odak noktamızı

00:01:39.000 --> 00:01:41.000
kara deliklere ve bize vaadettiklerine çevirelim,

00:01:41.000 --> 00:01:44.000
çünkü kara delikler, bir davula vuran tokmak gibi

00:01:44.000 --> 00:01:46.000
uzay-zamana çarpar

00:01:46.000 --> 00:01:48.000
ve onların çok kendilerine özgü bir şarkıları vardır,

00:01:48.000 --> 00:01:51.000
bu şarkının nasıl olacağına dair tahminlerimizden

00:01:51.000 --> 00:01:53.000
bazılarını size çalmak isterim.

00:01:53.000 --> 00:01:56.000
Kara delikler koyu bir gökyüzünde karanlıktır.

00:01:56.000 --> 00:01:58.000
Doğrudan onları göremeyiz.

00:01:58.000 --> 00:02:01.000
Bize ışıkla gelmezler, en azından doğrudan.

00:02:01.000 --> 00:02:03.000
Onları dolaylı olarak görebiliriz,

00:02:03.000 --> 00:02:06.000
çünkü kara delikler etraflarında hasara yol açar.

00:02:06.000 --> 00:02:08.000
Çevrelerindeki yıldızları yok ederler.

00:02:08.000 --> 00:02:11.000
Etraflarındaki enkazı alt üst ederler.

00:02:11.000 --> 00:02:13.000
Ama bize doğrudan ışık yoluyla ulaşmazlar.

00:02:13.000 --> 00:02:15.000
Bir gün bir gölge görebiliriz

00:02:15.000 --> 00:02:18.000
bir kara deliğin gölgesi çok parlak bir arka plana düşebilir

00:02:18.000 --> 00:02:20.000
ama bu henüz olmadı.

00:02:20.000 --> 00:02:22.000
Yine de görülemeseler bile

00:02:22.000 --> 00:02:24.000
kara delikleri duyabiliriz

00:02:24.000 --> 00:02:28.000
ve uzay-zamana bir davul gibi çarptıklarından oluyor bu.

NOTE Paragraph

00:02:28.000 --> 00:02:31.000
Uzayın bir davul gibi çınlayabileceği fikri için çok şey

00:02:31.000 --> 00:02:34.000
borçlu olduğumuz Albert Einstein'a minnettarız.

00:02:34.000 --> 00:02:36.000
Einstein şunu farketti, uzay boş olsaydı,

00:02:36.000 --> 00:02:38.000
evren boş olsaydı,

00:02:38.000 --> 00:02:41.000
bu resim gibi olurdu,

00:02:41.000 --> 00:02:44.000
üzerine eklenmiş yardımcı kılavuz çizgiler hariç belki de.

00:02:44.000 --> 00:02:47.000
Ama bu yardımcı kılavuz çizgiler olmadan da

00:02:47.000 --> 00:02:49.000
uzayda serbestçe düşüyor olsaydık,

00:02:49.000 --> 00:02:51.000
bunları kendimiz de boyayabilirdik,

00:02:51.000 --> 00:02:54.000
çünkü evrenin her yerinde düz çizgiler boyunca, yolundan sapmayan

00:02:54.000 --> 00:02:56.000
düz yollarda yolculuk yaptığımızı

00:02:56.000 --> 00:02:58.000
farkederdik.

00:02:58.000 --> 00:03:00.000
Einstein şunu da farketti --

00:03:00.000 --> 00:03:02.000
ve bu maddenin gerçek özüdür --

00:03:02.000 --> 00:03:05.000
evrene enerji veya kütle koyarsanız,

00:03:05.000 --> 00:03:07.000
uzayı eğebilirsiniz.

00:03:07.000 --> 00:03:09.000
Ve serbest düşen bir cisim,

00:03:09.000 --> 00:03:11.000
diyelim ki güneş geçiyor

00:03:11.000 --> 00:03:13.000
ve uzaydaki doğal eğriler

00:03:13.000 --> 00:03:15.000
boyunca yolundan sapacaktır.

00:03:15.000 --> 00:03:19.000
Bu Einstein'in meşhur genel izafiyet teorisi oldu.

00:03:19.000 --> 00:03:22.000
Hatta ışık bile bu yollar tarafından eğilecektir.

00:03:22.000 --> 00:03:24.000
O kadar eğilebilirsiniz ki

00:03:24.000 --> 00:03:26.000
Güneşin etrafındaki yörüngeye takılırsınız,

00:03:26.000 --> 00:03:28.000
tıpkı Dünya gibi, veya Dünyanın etrafındaki Ay gibi.

00:03:28.000 --> 00:03:31.000
Bunlar uzaydaki doğal kıvrımlardır.

NOTE Paragraph

00:03:31.000 --> 00:03:33.000
Einstein'in farkedemediği

00:03:33.000 --> 00:03:35.000
şuydu, Güneşimizi alıp onun

00:03:35.000 --> 00:03:38.000
çapını 6 kilometreye düşürene kadar kadar ezseydiniz --

00:03:38.000 --> 00:03:41.000
böylece Dünyanın kütlesinin bir milyon katı kadar

00:03:41.000 --> 00:03:44.000
kütleyi alıp onu 6 kilometre çapına düşürene kadar

00:03:44.000 --> 00:03:46.000
ezseydiniz, bir kara delik yapardınız,

00:03:46.000 --> 00:03:48.000
o kadar yoğun bir cisim olurdu ki

00:03:48.000 --> 00:03:51.000
ışık dahi çok yaklaşsa, asla kaçamazdı --

00:03:51.000 --> 00:03:54.000
evrene karşı koyu bir gölge olurdu.

00:03:54.000 --> 00:03:56.000
Bunu farkeden Einstein değildi.

00:03:56.000 --> 00:03:58.000
O kişi Karl Schwarzchild idi

00:03:58.000 --> 00:04:00.000
kendisi 1. Dünya Savaşı'nda bir Alman Yahudisi idi --

00:04:00.000 --> 00:04:03.000
Alman Ordusu'na katıldığında zaten başarılı bir bilim adamıydı,

00:04:03.000 --> 00:04:06.000
Rus cephesinde çalışıyordu.

00:04:06.000 --> 00:04:09.000
Schwarzchild'ı savaşta siperlerde topçu ateşinin balistik

00:04:09.000 --> 00:04:13.000
yörüngelerini hesaplarken hayal etmek isterim,

00:04:13.000 --> 00:04:15.000
ve sonra, arada,

00:04:15.000 --> 00:04:17.000
Einstein'ın denklemlerini hesaplarken --

00:04:17.000 --> 00:04:19.000
siperlerde yaptığınız üzere.

00:04:19.000 --> 00:04:21.000
Ve Einstein'ın yakınlarda yayınlanmış genel izafiyet

00:04:21.000 --> 00:04:23.000
teorisini okuyordu,

00:04:23.000 --> 00:04:25.000
ve bu teoriden etkilenmişti.

00:04:25.000 --> 00:04:27.000
Ve çabucak sıradışı bir şeyi

00:04:27.000 --> 00:04:29.000
tanımlayan eksiksiz bir

00:04:29.000 --> 00:04:31.000
matematiksel çözüm tahmin etti:

00:04:31.000 --> 00:04:33.000
eğriler o kadar güçlü ki

00:04:33.000 --> 00:04:36.000
uzay yağmur gibi üzerlerine yağdığında,

00:04:36.000 --> 00:04:38.000
uzayın kendisi bir şelale gibi kıvrılıp

00:04:38.000 --> 00:04:40.000
bir deliğin boğazından aşağı doğru akabilirdi.

00:04:40.000 --> 00:04:43.000
Ve bu akımdan ışık bile kaçamazdı.

00:04:43.000 --> 00:04:45.000
Işık da tıpkı diğer her şey gibi

00:04:45.000 --> 00:04:47.000
delikten aşağı doğru sürüklenebilir,

00:04:47.000 --> 00:04:49.000
ve geride kalan tek şey bir gölge olurdu.

NOTE Paragraph

00:04:49.000 --> 00:04:51.000
Einstein'a yazdığında

00:04:51.000 --> 00:04:53.000
ona şöyle dedi, "Göreceğin gibi,

00:04:53.000 --> 00:04:56.000
savaş bana yeterince nazik davrandı,

00:04:56.000 --> 00:04:59.000
ağır top ateşine rağmen.

00:04:59.000 --> 00:05:01.000
Bütün bunlardan kaçabildim

00:05:01.000 --> 00:05:04.000
ve senin fikirlerinin yurdunda ilerleyebildim."

00:05:04.000 --> 00:05:07.000
Ve Einstein bu eksiksiz çözümden çok etkilenmişti,

00:05:07.000 --> 00:05:10.000
ve bilim adamının kendini adamışlığından da etkilendiğini ummalıyım.

00:05:10.000 --> 00:05:13.000
Zor koşullar altındaki çalışkan bir bilim adamıdır bu.

00:05:13.000 --> 00:05:15.000
Ve ertesi hafta Schwarzchild'ın fikrini

00:05:15.000 --> 00:05:18.000
Prusya Bilimler Akademisi'ne götürdü.

00:05:18.000 --> 00:05:21.000
Fakat Einstein daima kara deliklerin matematiksel bir gariplik olduğunu düşündü.

00:05:21.000 --> 00:05:24.000
Onların doğada var olduklarına inanmadı.

00:05:24.000 --> 00:05:27.000
Doğanın onların oluşumundan bizi koruyacağını düşündü.

00:05:27.000 --> 00:05:29.000
Kara delik teriminin

00:05:29.000 --> 00:05:31.000
uydurulması için on yıllar gerekmişti

00:05:31.000 --> 00:05:33.000
ve insanlar kara deliklerin

00:05:33.000 --> 00:05:35.000
gerçek astrofiziksel cisimler olduklarını farketti --

00:05:35.000 --> 00:05:37.000
gerçekte onlar ömürlerinin sonunda

00:05:37.000 --> 00:05:39.000
feci şekilde çöken

00:05:39.000 --> 00:05:41.000
çok büyük yıldızların

00:05:41.000 --> 00:05:43.000
ölüm evreleridir.

NOTE Paragraph

00:05:43.000 --> 00:05:45.000
Bizim güneşimiz bir kara deliğe dönüşmeyecek.

00:05:45.000 --> 00:05:47.000
Aslında yeteri kadar büyük değil.

00:05:47.000 --> 00:05:49.000
Ama küçük bir düşünce deneyi yapsaydık --

00:05:49.000 --> 00:05:51.000
Einstein'ın yapmaktan çok hoşlandığı gibi --

00:05:51.000 --> 00:05:53.000
altı kilometre çapındaki Güneşi,

00:05:53.000 --> 00:05:56.000
ve etrafındaki yörüngeye mini minicik bir dünyayı,

00:05:56.000 --> 00:05:59.000
kara delik güneşinden 30 km öteye

00:05:59.000 --> 00:06:01.000
yerleştirdiğimizi

00:06:01.000 --> 00:06:04.000
hayal edebilirdik.

00:06:04.000 --> 00:06:06.000
Ve bu kendinden ışıklı olurdu,

00:06:06.000 --> 00:06:08.000
çünkü şimdi Güneş de gittiğine göre, başka bir ışık kaynağımız kalmadı --

00:06:08.000 --> 00:06:11.000
o yüzden minik dünyamızı kendinden ışıklı yapalım.

00:06:11.000 --> 00:06:13.000
Ve Dünyamızı ezilmiş bu kara deliğin 30 km yakınında bile

00:06:13.000 --> 00:06:15.000
mutlu bir yörüngeye

00:06:15.000 --> 00:06:18.000
yerleştirebildiğinizi farkedebilirsiniz.

00:06:18.000 --> 00:06:20.000
Bu ezilmiş kara delik

00:06:20.000 --> 00:06:22.000
aslında aşağı yukarı Manhattan'ın içine sığabilir.

00:06:22.000 --> 00:06:24.000
Dünyayı mahvetmeden önce birazcık

00:06:24.000 --> 00:06:26.000
Hudson Nehri'nin içine dökülebilir.

00:06:26.000 --> 00:06:28.000
Her neyse temelde bahsettiğimiz şey bu.

00:06:28.000 --> 00:06:30.000
Manhattan'ın yüzölçümünün yarısı kadar bir alana

00:06:30.000 --> 00:06:32.000
küçültebileceğiniz bir cisimden bahsediyoruz.

NOTE Paragraph

00:06:32.000 --> 00:06:34.000
O halde bu dünyayı çok yaklaştıralım --

00:06:34.000 --> 00:06:36.000
30 km yakınına --

00:06:36.000 --> 00:06:39.000
ve kara deliğin etrafındaki yörüngede kusursuzca dolaştığını farkederiz.

00:06:39.000 --> 00:06:41.000
Kara deliklerin evrendeki

00:06:41.000 --> 00:06:43.000
her şeyi yuttuğuna dair bir efsane vardır,

00:06:43.000 --> 00:06:46.000
ama onun içine düşmeniz için çok fazla yaklaşmanız gerekir.

00:06:46.000 --> 00:06:49.000
Fakat asıl etkileyici olan ise, bulunduğumuz pozisyondan,

00:06:49.000 --> 00:06:51.000
Dünyayı her zaman görebilmemizdir.

00:06:51.000 --> 00:06:53.000
Kara deliğin arkasına saklanamaz.

00:06:53.000 --> 00:06:55.000
Dünyadan yansıyan ışığın bir kısmı deliğe düşer,

00:06:55.000 --> 00:06:58.000
fakat bir kısmı da mercek etrafından dönerek bize tekrar ulaşır.

00:06:58.000 --> 00:07:00.000
Bu yüzden bir kara deliğin arkasına hiçbir şey saklayamazsınız.

00:07:00.000 --> 00:07:02.000
Eğer Battlestar Galactica'da olsaydı bu durum,

00:07:02.000 --> 00:07:04.000
ve Saylonlar ile savaşsaydınız

00:07:04.000 --> 00:07:06.000
kara deliğin arkasına saklanmayın derim.

00:07:06.000 --> 00:07:09.000
Sizi görebilirler.

NOTE Paragraph

00:07:09.000 --> 00:07:11.000
Güneşimiz bir kara deliğe dönüşmeyecek;

00:07:11.000 --> 00:07:13.000
o kadar ağır değil,

00:07:13.000 --> 00:07:17.000
fakat galaksimizde onbinlerce kara delik mevcut.

00:07:17.000 --> 00:07:20.000
Ve Samanyolu'nun ışığını karartsaydık eğer,

00:07:20.000 --> 00:07:22.000
böyle bir şeye benzeyecekti.

00:07:22.000 --> 00:07:25.000
Samanyolu Galaksisi ve parlak tozlu kollarındaki

00:07:25.000 --> 00:07:27.000
yüz milyarlarca yıldıza karşı

00:07:27.000 --> 00:07:30.000
o kara deliğin gölgesinin düştüğünü görürdük.

00:07:30.000 --> 00:07:33.000
Ve eğer bu kara deliğin önüne düşseydik,

00:07:33.000 --> 00:07:36.000
bütün ışığın mercek etrafında döndüğünü görürdük,

00:07:36.000 --> 00:07:39.000
ve hatta o gölgenin içinden geçmeye başlayıp

00:07:39.000 --> 00:07:42.000
herhangi etkileyici bir şeyin olup olmadığını bile farkedemezdik.

00:07:42.000 --> 00:07:45.000
Roketlerimizi ateşleyip oradan kurtulmaya çalışmak kötü olurdu

00:07:45.000 --> 00:07:47.000
çünkü bunu yapamazdık,

00:07:47.000 --> 00:07:49.000
ışığın kaçamayacağı gibi.

NOTE Paragraph

00:07:49.000 --> 00:07:52.000
Ama kara delik dışarıdan karanlık da olsa,

00:07:52.000 --> 00:07:54.000
içeriden karanık değildir,

00:07:54.000 --> 00:07:57.000
çünkü galaksinin bütün ışığı arkamıza düşebilir.

00:07:57.000 --> 00:08:01.000
Zaman genleşmesi diye bilinen izafi bir etki nedeniyle olsa bile,

00:08:01.000 --> 00:08:04.000
galaktik zamana göre saatlerimiz yavaşlıyor

00:08:04.000 --> 00:08:07.000
gibi görünebilirdi,

00:08:07.000 --> 00:08:10.000
galaksinin evriminin hızlandırılıp bizi vurması gibi

00:08:10.000 --> 00:08:12.000
görünüyor olabilirdi, kara delik

00:08:12.000 --> 00:08:15.000
tarafından ezilip ölüme mahkum edilmeden hemen önce.

00:08:15.000 --> 00:08:17.000
Tünelin sonundaki ışığı gördüğünüz

00:08:17.000 --> 00:08:19.000
yakın ölüm deneyimi gibi olurdu bu,

00:08:19.000 --> 00:08:21.000
ama tabii tam bir ölüm deneyimi.

00:08:21.000 --> 00:08:23.000
(Gülüşmeler)

00:08:23.000 --> 00:08:25.000
Ve kimseyle tünelin sonundaki ışık

00:08:25.000 --> 00:08:27.000
hakkında konuşmanın da bir yolu yok.

NOTE Paragraph

00:08:27.000 --> 00:08:30.000
Biz böylesi bir kara deliğin gölgesini hiç görmedik,

00:08:30.000 --> 00:08:32.000
ama kara delikler duyulabilir,

00:08:32.000 --> 00:08:34.000
görülemeseler bile.

00:08:34.000 --> 00:08:38.000
Şimdi astrofiziksel gerçekçi bir durumu ele aldığımızı farzedin--

00:08:38.000 --> 00:08:41.000
iki kara deliğin beraber uzun bir hayat yaşadıklarını hayal edin.

00:08:41.000 --> 00:08:43.000
Belki de onlar hayata yıldız olarak başladı

00:08:43.000 --> 00:08:45.000
ve iki kara deliğe dönüştüler --

00:08:45.000 --> 00:08:48.000
her biri Güneşin kütlesinin 10 katı olmalı.

00:08:48.000 --> 00:08:51.000
O halde bunların çapını 60 km.'ye düşürene dek ezeceğiz.

00:08:51.000 --> 00:08:53.000
Saniyede yüzlerce kez

00:08:53.000 --> 00:08:55.000
dönebilirler.

00:08:55.000 --> 00:08:57.000
Ömürlerinin sonunda,

00:08:57.000 --> 00:09:00.000
ışık hızına çok yakın bir hızda birbirlerinin etrafında gidiyorlar.

00:09:00.000 --> 00:09:02.000
Dolayısıyla göz açıp kapayıncaya kadar

00:09:02.000 --> 00:09:04.000
binlerce kilometreyi katediyorlar.

00:09:04.000 --> 00:09:06.000
Ve böyle yaparlarken, sadece uzayı eğmezler,

00:09:06.000 --> 00:09:08.000
fakat arkalarında öten bir uzay da

00:09:08.000 --> 00:09:10.000
bırakırlar,

00:09:10.000 --> 00:09:12.000
uzay-zamanda gerçek bir dalga.

00:09:12.000 --> 00:09:14.000
Uzay bu kara deliklerden

00:09:14.000 --> 00:09:16.000
dışarı çıkarken sıkışır ve gerinir

00:09:16.000 --> 00:09:18.000
evrene vurmaya başlar.

00:09:18.000 --> 00:09:20.000
Ve onlar ışık hızında evrene doğru

00:09:20.000 --> 00:09:22.000
yolculuk yapar.

NOTE Paragraph

00:09:22.000 --> 00:09:24.000
Bu bilgisayar simülasyonu

00:09:24.000 --> 00:09:27.000
NASA Goddard'daki bir izafiyet grubundan kaynaklanmaktadır.

00:09:27.000 --> 00:09:30.000
Bu soruna çare bulmak dünya üzerindeki herkesin neredeyse 30 yılını aldı.

00:09:30.000 --> 00:09:32.000
Bu, gruplardan bir tanesiydi.

00:09:32.000 --> 00:09:34.000
Yine, bu yardımcı renkli eğrilerle birbirleri etrafında

00:09:34.000 --> 00:09:36.000
yörüngede olan iki kara deliği gösteriyor.

00:09:36.000 --> 00:09:39.000
Ve eğer görebilirseniz -- biraz soluk gibi --

00:09:39.000 --> 00:09:42.000
ama kırmızı dalgaların dışarı çıktığını görebilirseniz,

00:09:42.000 --> 00:09:44.000
bunlar yerçekimsel dalgalardır.

00:09:44.000 --> 00:09:47.000
Onlar tam olarak öten uzayın sesidir,

00:09:47.000 --> 00:09:49.000
ve günün sonunda birleşerek ve sesleri azalarak tek bir dönen,

00:09:49.000 --> 00:09:52.000
sessiz kara deliğe indirgenirken

00:09:52.000 --> 00:09:54.000
bu kara deliklerden ışık hızında

00:09:54.000 --> 00:09:56.000
dışarı çıkacak.

00:09:56.000 --> 00:09:58.000
Eğer buraya yeterince yakın dursaydınız,

00:09:58.000 --> 00:10:00.000
kulağınız sıkışan ve gerinen

00:10:00.000 --> 00:10:02.000
uzay yüzünden çınlayabilirdi.

00:10:02.000 --> 00:10:04.000
Tam olarak o sesi duyardınız.

00:10:04.000 --> 00:10:08.000
Şimdi tabii ki, kafanız rahatsız edici şekilde sıkışmış ve gergin olacak,

00:10:08.000 --> 00:10:11.000
böylece neler olup bittiğini anlamakta güçlük çekebilirsiniz.

00:10:11.000 --> 00:10:13.000
Fakat size tahmin ettiğimiz

00:10:13.000 --> 00:10:15.000
sesi çalmak isterim.

NOTE Paragraph

00:10:15.000 --> 00:10:17.000
Bu benim grubumdan --

00:10:17.000 --> 00:10:20.000
biraz daha az çekici bir bilgisayar modellemesi.

00:10:20.000 --> 00:10:22.000
Çok ağır bir kara deliğin içine düşen

00:10:22.000 --> 00:10:24.000
daha hafif bir kara delik düşünün.

00:10:24.000 --> 00:10:26.000
İşittiğiniz ses, hafif olan

00:10:26.000 --> 00:10:29.000
kara deliğin her yaklaştığında

00:10:29.000 --> 00:10:31.000
uzaya vuruşudur.

00:10:31.000 --> 00:10:34.000
O eğer uzaklaşırsa, biraz fazla sessizleşir.

00:10:34.000 --> 00:10:36.000
Ama o bir tokmak gibi gelir,

00:10:36.000 --> 00:10:38.000
ve tam olarak uzayı çatlatır,

00:10:38.000 --> 00:10:40.000
onu bir davul gibi titretir.

00:10:40.000 --> 00:10:43.000
Ve biz sesin ne olacağını tahmin edebiliriz.

00:10:43.000 --> 00:10:45.000
Şunu biliyoruz ki, o düştükçe,

00:10:45.000 --> 00:10:47.000
daha da hızlanır ve sesi de artar.

00:10:47.000 --> 00:10:49.000
Ve sonunda,

00:10:49.000 --> 00:10:52.000
küçük adamın büyük adamın içine düştüğünü duyacağız.

00:10:52.000 --> 00:11:09.000
(Güm sesi)

00:11:09.000 --> 00:11:11.000
Ardından o gitti.

00:11:11.000 --> 00:11:13.000
Onun bu kadar gürültülü olduğunu hiç duymamıştım -- aslında böyle daha çarpıcı.

00:11:13.000 --> 00:11:15.000
Evde dinlediğimde sesi daha az etkileyici oluyor.

00:11:15.000 --> 00:11:17.000
Ding, ding, ding gibi bir şey oluyor.

NOTE Paragraph

00:11:17.000 --> 00:11:21.000
Bu da grubumdan başka bir ses.

00:11:21.000 --> 00:11:23.000
Hayır, size herhangi bir görüntü göstermiyorum,

00:11:23.000 --> 00:11:25.000
çünkü kara delikler arkalarında yardımcı

00:11:25.000 --> 00:11:27.000
mürekkep izi bırakmaz,

00:11:27.000 --> 00:11:29.000
ve uzay da boyalı olmadığına göre,

00:11:29.000 --> 00:11:31.000
size eğrileri gösteriyorum.

00:11:31.000 --> 00:11:33.000
Ama bir uzay tatilinde boşlukta yüzüyor olsaydınız

00:11:33.000 --> 00:11:35.000
ve bunu duysaydınız,

00:11:35.000 --> 00:11:37.000
hareketlenirdiniz.

00:11:37.000 --> 00:11:39.000
(Gülüşmeler)

00:11:39.000 --> 00:11:41.000
Sesten uzaklaşmak isterdiniz.

00:11:41.000 --> 00:11:43.000
Her iki kara delik de hareket ediyor.

00:11:43.000 --> 00:11:46.000
Her iki kara delik de birbirlerine daha da yaklaşıyor.

00:11:46.000 --> 00:11:49.000
Bu durumda, her ikisi de oldukça sallanıyor.

00:11:49.000 --> 00:11:51.000
Ve sonra kaynaşacaklar.

00:11:51.000 --> 00:11:59.000
(Güm sesi)

00:11:59.000 --> 00:12:01.000
Hayır o gitti.

00:12:01.000 --> 00:12:04.000
Şimdi o cıvıltı kaynaşan kara deliklerin bir özelliğidir --

00:12:04.000 --> 00:12:07.000
sonunda cıvıldarlar.

00:12:07.000 --> 00:12:09.000
Şimdi bu ne göreceğimize dair

00:12:09.000 --> 00:12:11.000
bizim tahminimizdir.

NOTE Paragraph

00:12:11.000 --> 00:12:13.000
Ne şanslıyız ki Long Beach, California'da güvenli bir mesafedeyiz.

00:12:13.000 --> 00:12:15.000
Ve kuşkusuz, evrenin bir yerinde

00:12:15.000 --> 00:12:17.000
iki kara delik kaynaşmış bulunmaktadır.

00:12:17.000 --> 00:12:19.000
Ve kuşkusuz, etrafımızdaki uzay

00:12:19.000 --> 00:12:21.000
çınlıyor

00:12:21.000 --> 00:12:24.000
bize ulaşması için gereken ışık hızında, belki de bir milyon ışık yılı

00:12:24.000 --> 00:12:27.000
veya bir milyon yıl yolculuk ettikten sonra.

00:12:27.000 --> 00:12:30.000
Fakat ses herhangi birimizin duyabilmesi için fazla sessiz.

00:12:30.000 --> 00:12:33.000
Yeryüzünde çok faal deneyler yapılmış bulunmaktadır --

00:12:33.000 --> 00:12:35.000
bir tanesine LIGO denmektedir --

00:12:35.000 --> 00:12:37.000
ki bu, dört kilometrelik alanda

00:12:37.000 --> 00:12:40.000
bir atomun çekirdek kısmının daha azında bulunan

00:12:40.000 --> 00:12:43.000
uzayın sıkışma ve gerinmesindeki sapmaları

00:12:43.000 --> 00:12:45.000
algılayacak.

00:12:45.000 --> 00:12:47.000
Bu son derece iddialı bir deneydir,

00:12:47.000 --> 00:12:49.000
ve gelecek birkaç yıl içinde gelişmiş hassasiyete de

00:12:49.000 --> 00:12:52.000
sahip olacak -- demin bahsedileni yakalayacak.

00:12:52.000 --> 00:12:54.000
Uzay için önerilen bir görev de bulunmakta,

00:12:54.000 --> 00:12:56.000
LISA denilen, inşallah önümüzdeki on yıl içinde

00:12:56.000 --> 00:12:58.000
bu başlatılacak.

00:12:58.000 --> 00:13:01.000
Ve LISA süper kütleli kara delikleri de görebilecek --

00:13:01.000 --> 00:13:04.000
Güneşin kütlesinin milyonlarca veya milyarlarca

00:13:04.000 --> 00:13:06.000
katı kadar büyüklükte kara delikleri.

NOTE Paragraph

00:13:06.000 --> 00:13:09.000
Bu Hubble görüntüsünde, iki tane galaksi görüyoruz.

00:13:09.000 --> 00:13:12.000
Bazı yönden donmuş gibi görünüyorlar.

00:13:12.000 --> 00:13:14.000
Ve her biri büyük olasılıkla merkezinde

00:13:14.000 --> 00:13:17.000
süper kütleli bir kara delik barındırır.

00:13:17.000 --> 00:13:19.000
Fakat onlar donmuş değil,

00:13:19.000 --> 00:13:21.000
aslında kaynaşıyorlar.

00:13:21.000 --> 00:13:23.000
Bu iki kara delik çarpışıyor,

00:13:23.000 --> 00:13:26.000
ve bir milyar yıllık bir zaman ölçeğinde kaynaşacaklar.

00:13:26.000 --> 00:13:28.000
O uzunlukta bir şarkıyı yakalamak

00:13:28.000 --> 00:13:31.000
insan algısının ötesindedir.

00:13:31.000 --> 00:13:33.000
Fakat LISA evrenin daha erken tarihindeki

00:13:33.000 --> 00:13:35.000
süper kütleli iki kara deliğin son

00:13:35.000 --> 00:13:37.000
evrelerini görebilir, birlikte düşmeden

00:13:37.000 --> 00:13:40.000
önceki son 15 dakikalarını.

00:13:40.000 --> 00:13:42.000
Ve sadece kara delikler de değil,

00:13:42.000 --> 00:13:45.000
aynı zamanda evrendeki herhangi büyük bir karışıklık bu --

00:13:45.000 --> 00:13:47.000
ve hepsinin en büyüğü de Büyük Patlama.

00:13:47.000 --> 00:13:50.000
Bu ifade icat edildiğinde, komikti --

00:13:50.000 --> 00:13:52.000
"Ay, kim Büyük Patlama'ya inanır ki?" gibi.

00:13:52.000 --> 00:13:54.000
Ama şimdi o aslında, teknik açıdan daha doğru olabilir,

00:13:54.000 --> 00:13:56.000
çünkü o patlayabilir;

00:13:56.000 --> 00:13:58.000
bir ses çıkartabilir.

NOTE Paragraph

00:13:58.000 --> 00:14:01.000
Proton Stüdyoları'ndan arkadaşlarımın bu animasyonu

00:14:01.000 --> 00:14:03.000
Büyük Patlama'ya dışarıdan bakışı gösteriyor.

00:14:03.000 --> 00:14:06.000
Gerçekte bunu hiç yapmak istemeyiz; evrenin içinde olmak isteriz,

00:14:06.000 --> 00:14:09.000
evrenin dışında duran diye bir şey yoktur çünkü.

00:14:09.000 --> 00:14:11.000
O halde Büyük Patlama'nın içinde olduğunuzu düşünün.

00:14:11.000 --> 00:14:13.000
Bu her yerde, sizin etrafınızda,

00:14:13.000 --> 00:14:15.000
ve uzay da düzensizce titriyor,

00:14:15.000 --> 00:14:17.000
14 milyar yıl geçse bile

00:14:17.000 --> 00:14:20.000
bu şarkı hala tüm çevremizde çınlamaktadır.

00:14:20.000 --> 00:14:22.000
Galaksiler meydana gelir,

00:14:22.000 --> 00:14:24.000
ve nesiller boyu yıldızlar bu galaksilerde oluşur.

00:14:24.000 --> 00:14:26.000
Ve bir yıldızın etrafında,

00:14:26.000 --> 00:14:28.000
en azından tek birinin,

00:14:28.000 --> 00:14:30.000
yaşanabilir bir gezegen bulunur.

00:14:30.000 --> 00:14:33.000
Ve işte buradayız çılgınca bu deneyleri yapıyoruz,

00:14:33.000 --> 00:14:35.000
bu hesaplamaları yapıyoruz, bilgisayar kodlarını yazıyoruz.

NOTE Paragraph

00:14:35.000 --> 00:14:38.000
Bir milyar yıl önce, iki kara deliğin

00:14:38.000 --> 00:14:40.000
çarpıştığını düşünün.

00:14:40.000 --> 00:14:42.000
Bu şarkı bütün bu zaman boyunca uzayda

00:14:42.000 --> 00:14:44.000
çınlamaktadır.

00:14:44.000 --> 00:14:46.000
Biz burada bile değildik.

00:14:46.000 --> 00:14:48.000
Yaklaşır, daha da yaklaşır --

00:14:48.000 --> 00:14:50.000
40,000 yıl önce biz hala mağara resimleri yapıyorduk.

00:14:50.000 --> 00:14:52.000
Çabuk olun araçlarınızı kurun gibi bir şeydi bu.

00:14:52.000 --> 00:14:55.000
Yaklaşır, yaklaşır ve 20 ...

00:14:55.000 --> 00:14:57.000
hangi yıl olursa olsun

00:14:57.000 --> 00:14:59.000
dedektörlerimiz nihayet gelişmiş hassasiyete ulaştığında --

00:14:59.000 --> 00:15:01.000
onları kuracağız, makineleri çalıştıracağız

00:15:01.000 --> 00:15:04.000
ve işte, onu yakalayacağız -- uzaydan gelen ilk şarkıyı.

00:15:04.000 --> 00:15:06.000
Yakalayacağımız Büyük Patlama olsaydı eğer,

00:15:06.000 --> 00:15:08.000
bunun gibi ses çıkarırdı.

00:15:08.000 --> 00:15:11.000
(Durağan) Korkunç bir ses bu.

00:15:11.000 --> 00:15:13.000
Kelimenin tam anlamıyla gürültünün tanımı.

00:15:13.000 --> 00:15:15.000
Radyo paraziti gibi, öylesine düzensiz bir çınlama ki.

00:15:15.000 --> 00:15:18.000
Ama muhtemelen etrafımızdaki her yerde bu,

00:15:18.000 --> 00:15:20.000
tabii evrendeki başka bir

00:15:20.000 --> 00:15:22.000
işlem tarafından silinip yok olmadıysa.

00:15:22.000 --> 00:15:25.000
Ve biz onu alabilirsek, kulaklarımıza müzik gibi gelecek,

00:15:25.000 --> 00:15:27.000
çünkü gözlemlenebilir evrenin,

00:15:27.000 --> 00:15:29.000
yaradılışımızın o anındaki

00:15:29.000 --> 00:15:31.000
sessiz yankı olacaktır bu.

NOTE Paragraph

00:15:31.000 --> 00:15:33.000
Bu nedenle önümüzdeki birkaç yıl içinde,

00:15:33.000 --> 00:15:36.000
müziğin sesini biraz daha açabileceğiz,

00:15:36.000 --> 00:15:39.000
evreni ses haline getirebileceğiz.

00:15:39.000 --> 00:15:42.000
Ama biz o ilk anları tespit edebilirsek eğer,

00:15:42.000 --> 00:15:44.000
bu bizi Büyük Patlama'yı anlamaya

00:15:44.000 --> 00:15:46.000
daha fazla yaklaştıracak, ki bu da bizi

00:15:46.000 --> 00:15:49.000
o zor, en zor soruların bazılarını

00:15:49.000 --> 00:15:52.000
sormaya çok daha fazla yaklaştıracaktır.

00:15:52.000 --> 00:15:55.000
Evrenin filmini geriye doğru sararsak eğer,

00:15:55.000 --> 00:15:58.000
geçmişimizde bir Büyük Patlama'nın olduğunu

00:15:58.000 --> 00:16:02.000
biliyoruz ve hatta onun kakafonik sesini de duyarız,

00:16:02.000 --> 00:16:04.000
fakat bizim Büyük Patlamamız eşsiz miydi?

00:16:04.000 --> 00:16:07.000
Yani şunu sormalıyız, bu daha önce de olmuş muydu?

00:16:07.000 --> 00:16:09.000
Tekrar olacak mı?

00:16:09.000 --> 00:16:12.000
Yani, merak ateşini yeniden tutuşturmak için TED'in

00:16:12.000 --> 00:16:14.000
yaptığı mücadeleye çağrı adına

00:16:14.000 --> 00:16:17.000
en azından bu son dakikada bizi sonsuza dek

00:16:17.000 --> 00:16:19.000
kurtaracak sorular sorabiliriz.

NOTE Paragraph

00:16:19.000 --> 00:16:21.000
Fakat şunu sormalıyız:

00:16:21.000 --> 00:16:23.000
Bizim evrenimizin daha büyük başka

00:16:23.000 --> 00:16:26.000
bir tarihin sadece kalıntısı olması mümkün müdür?

00:16:26.000 --> 00:16:30.000
Veya, bizim çoklu bir evrenin sadece bir kolu olmamız mümkün müdür --

00:16:30.000 --> 00:16:34.000
her bir kolun geçmişinde kendi Büyük Patlamasına sahip olduğu --

00:16:34.000 --> 00:16:36.000
belki de bazılarının davul çalan kara delikleri vardı,

00:16:36.000 --> 00:16:38.000
belki bazıları bundan yoksundu --

00:16:38.000 --> 00:16:41.000
belki bazılarında duygulu yaşamlar vardı, bazılarında yoktu --

00:16:41.000 --> 00:16:43.000
geçmişimizde değil, geleceğimizde de değil,

00:16:43.000 --> 00:16:46.000
ama bir şekilde temelde bize bağlı?

00:16:46.000 --> 00:16:48.000
O yüzden şunu merak etmeliyiz, eğer bir

00:16:48.000 --> 00:16:50.000
çoklu evren varsa, oranın başka bir yamasında

00:16:50.000 --> 00:16:52.000
yaratıklar var mıdır?

00:16:52.000 --> 00:16:54.000
İşte benim çoklu evren yaratıklarım.

00:16:54.000 --> 00:16:56.000
Çoklu evrende bizi merak eden,

00:16:56.000 --> 00:16:58.000
ve kendi kökenlerini

00:16:58.000 --> 00:17:01.000
merak eden başka yaratıklar var mıdır?

00:17:01.000 --> 00:17:03.000
Eğer öylelerse,

00:17:03.000 --> 00:17:06.000
onları kendimiz gibi hayal ediyorum,

00:17:06.000 --> 00:17:08.000
hesaplayan, bilgisayar kodları yazan,

00:17:08.000 --> 00:17:10.000
araç-gereç üreten,

00:17:10.000 --> 00:17:13.000
kökenlerine dair en zayıf sesi bile

00:17:13.000 --> 00:17:15.000
tespit etmeye çalışan ve

00:17:15.000 --> 00:17:17.000
ve orada başka kimlerin olduğunu merak eden.

NOTE Paragraph

00:17:17.000 --> 00:17:20.000
Teşekkür ederim. Teşekkür ederim.

NOTE Paragraph

00:17:20.000 --> 00:17:22.000
(Alkış)