WEBVTT

00:00:07.779 --> 00:00:09.628
لە کاتی هۆمیرۆسەکانەوە،

00:00:09.628 --> 00:00:14.578
چیرۆکە کۆنەکان لەسەر جەنگاوەرە دڕندەکانی 
نیشتەجێی دەریای ناوەڕاست گێڕدرانەوە،

00:00:14.578 --> 00:00:18.669
ترسیان دەخستە ناو بەهێزترین
ئیمپراتۆریەتەکان لە زەمانی کۆندا.

00:00:18.669 --> 00:00:22.380
پاڵەوانێتیەکەیان لەڕێگەی زۆر
هۆنراوەی داستانی باسکراوە.

00:00:22.380 --> 00:00:27.729
لە جەنگی ئەفسانەیی تەروادە جەنگاون و
لەشکرە گەورەکەیان ئەسینای داگیر کرد.

00:00:27.729 --> 00:00:30.300
جاسۆن و ئارگۆناتەکان لە کەنار
دەریاکانی ئەوان تێپەڕیون،

00:00:30.300 --> 00:00:32.998
بە زەحمەت توانیویانە خۆیان
لە تیرە بکوژەکانیان لابدەن.

00:00:32.998 --> 00:00:37.280
ئەو جەنگاوەرە مەزنانە ڕووبەڕووی باشترین
قارەمانەکانی ئەفسانەکان بوونەتەوە:

00:00:37.280 --> 00:00:38.311
هەرقل،

00:00:38.311 --> 00:00:39.291
زیسیوس،

00:00:39.291 --> 00:00:41.321
و ئاکێڵیس.

NOTE Paragraph

00:00:41.321 --> 00:00:45.841
و هەر تاکێك لەو جەنگاوەرانە ئافرەتێک بوو.

NOTE Paragraph

00:00:45.841 --> 00:00:51.019
ئەمازۆنیە ئاشق بە جەنگەکان،"
هاوهێزی پیاوان" لە ئازایەتی و کارامەیی،

00:00:51.019 --> 00:00:54.111
بۆ هەمووان ناسراو بوون لە یۆنانی کۆندا.

00:00:54.111 --> 00:00:58.101
دیمەنی جەنگی ئەمازۆنیەکان لە پەرستگای
پاسینۆن لە ئارکۆپۆلیسی ئەسینا نەخشێنرا،

00:00:58.101 --> 00:01:03.362
تابلۆ و پەیکەری ئەمازۆنییەکان پەرستگا
و شوێنە گشتییەکانی ڕازاندۆتەوە.

00:01:03.362 --> 00:01:05.671
کچە بچووکەکان یاری بە بوکەڵەی
ئەمازۆنیەکان دەکەن،

00:01:05.671 --> 00:01:10.402
هەروەها ئەمازۆنەکان وێنەی دڵخوازی
یۆنانیەکان بوو لەسەر نەخشی گۆزەکانیان.

00:01:10.402 --> 00:01:12.141
لە هونەر و وێژەی یۆنانیدا،

00:01:12.141 --> 00:01:15.131
وەکو چاونەترس و
خوازراو باس دەکران،

00:01:15.131 --> 00:01:16.915
بەڵام زیاد لەوەش ترسێنەر و کوشندە،

00:01:16.915 --> 00:01:21.082
و چارەنووسیان مردن بوو
بەدەستی پاڵەوانە یۆنانیەکان.

NOTE Paragraph

00:01:21.082 --> 00:01:24.981
ئایە ئەمازۆنیەکان تەنها وێنەی
ئەفسانەکان بوون، یاخود شتێکی زیاتر؟

NOTE Paragraph

00:01:24.981 --> 00:01:27.517
بۆ ماوەیەکی درێژ وا دانرا
کە ئەوان خەیاڵی بن،

00:01:27.517 --> 00:01:29.602
وەکو زەبەلاحەکان و قەنتورەکان.

00:01:29.602 --> 00:01:33.113
بەڵام ئەوەی زۆر سەیرە،
چیرۆکەکانی میسریە کۆنەکان،

00:01:33.113 --> 00:01:34.324
فارسییەکان،

00:01:34.324 --> 00:01:35.397
خۆرهەڵاتی ناوەڕاست،

00:01:35.397 --> 00:01:36.463
ئاسیایی ناوەڕاست،

00:01:36.463 --> 00:01:37.422
هیندستان،

00:01:37.422 --> 00:01:38.242
هەروەها چین

00:01:38.242 --> 00:01:41.403
بەهەمان شێوە باسیان لە جەنگاوەری
ئافرەتی وەکو ئەمازۆنیەکان کردووە.

00:01:41.403 --> 00:01:46.883
و ئەمازۆنیەکان لە چیرۆکە مێژوییە
کۆنەکان باسکراون، نەك تەنها ئەفسانەکان.

00:01:46.883 --> 00:01:52.024
نووسەرەکانی وەکو هیرۆدۆتوس، ئەفلاتوون،
سترابۆ هەرگیز دوودڵ نەبوون لە هەبوونیان.

NOTE Paragraph

00:01:52.024 --> 00:01:56.379
کەواتە ئافرەتە جەنگاوەرە ڕاستەقینەکان
کێن کە بە ئەمازۆنیەکان ناسراون؟

NOTE Paragraph

00:01:56.379 --> 00:02:00.507
مێژوونووسە کۆنەکان نیشتمانی
ئەمازۆنیەکان دیاری دەکەن لە ئەنسیسیا،

00:02:00.507 --> 00:02:02.398
هەرێمێکی فراوان درێژدەبێتەوە لە

00:02:02.398 --> 00:02:05.901
دەریای ڕەشەوە بۆ دەشتە
فراوانەکانی ناوەڕاستی ئاسیا.

00:02:05.901 --> 00:02:08.695
ئەو هەرێمە گەورە لەلایەن هۆزە
دەشتەکیەکان قەرەباڵغ کرابوو

00:02:08.695 --> 00:02:10.919
کە ژیانیان بەسترا بوو بە ئەسپ،

00:02:10.919 --> 00:02:11.928
تیربازی،

00:02:11.928 --> 00:02:13.120
و کاروباری جەنگی.

00:02:13.120 --> 00:02:18.535
کەلتورەکەیان نزیکی ١٠٠٠ ساڵ لە سەرەتای
ساڵی ٨٠٠ی پێش زایینەوە پێشکەوت.

00:02:18.535 --> 00:02:22.916
لەترسی یۆنانیەکان، فارسەکان، و
چینییەکان سیسیانەکان هیچ تۆمارێکی

00:02:22.916 --> 00:02:26.636
نوسراویان بەجێنەهێشت. بەڵام ئێمە
دەتوانین نیشانەکان بدۆزینەوە لەوەی چۆن

00:02:26.636 --> 00:02:30.486
لەلایەن دراوسێکانیان باسکراون،
هەروەها لە شوێنەوار ناسیش.

00:02:30.486 --> 00:02:33.356
باپیرە گەورەکانی سیسیانەکان یەکەم کەس
بوون ئەسپ سواریان کرد

00:02:33.356 --> 00:02:36.030
و کەوانی چەماوەیان داهێنا.

00:02:36.030 --> 00:02:41.647
و، لەبەرئەوەی مێینەکانیان تیرهاوێژ بوون
بۆیە دەکرێت هێندەی پیاوان خێرا و کوشندەبن،

00:02:41.647 --> 00:02:44.695
هەموو منداڵەکان مەشقیان پێ دەکرا بۆ
سوار بوون و هاویشتن.

00:02:44.695 --> 00:02:49.208
ئافرەتان هاوشانی پیاوان ڕاویان دەکرد و
دەجەنگان بە بەکارهێنانی هەمان چەك.

00:02:49.208 --> 00:02:52.227
دیمەنێکی سروشتی وشك و
شێوازی ژیانە دەشتەکیەکەیان

00:02:52.227 --> 00:02:55.007
شێوازی خۆی لە یەکسانی دروست کردبوو.
ئەوە یۆنانیە کۆنەکانی

00:02:55.007 --> 00:03:00.797
سەرسام کرد، کە ئافرەت ڕابەرایەتی
ژیانێکی بەستراوەی ناو ماڵی هەبوو.

NOTE Paragraph

00:03:00.797 --> 00:03:03.888
تازەترین چیرۆکەکانی سیسیان،
و ئەمازۆنیەکان،

00:03:03.888 --> 00:03:06.619
لەوانەیە تەنها پڕوپاگەندەی
زیادەڕەوی تێداکراو بێت.

00:03:06.619 --> 00:03:10.739
کاتێک یۆنانیەکان دەستیان کرد بە بازرگانی
بە دەوری دەریای ڕەش و دوورتر لە ڕۆژهەڵات،

00:03:10.739 --> 00:03:13.646
وێنەکانیان زیاتر ڕاستەقینە خواز بوون.

00:03:13.646 --> 00:03:17.539
وێنە کۆنەکانی ئەمازۆنیەکان ئەوانی بە چەک و
قەڵغانی یۆنانیەکان نیشانداوە.

00:03:17.539 --> 00:03:19.758
بەڵام لە نواندنەکانی دواتر،
ئەوان وا وێناکراون

00:03:19.758 --> 00:03:22.220
کە کەوان و تەوری جەنگیان بەکارهێناوە،

00:03:22.220 --> 00:03:23.347
سواری ئەسپەکان بوون،

00:03:23.347 --> 00:03:26.101
و کڵاوی نوکدار و پانتۆڵی
خشداریان لەبەر کردوە

00:03:26.101 --> 00:03:29.238
کە تایبەتمەندی ڕەوەندە دەشتەکیەکانە.

NOTE Paragraph

00:03:29.238 --> 00:03:32.862
تا ئەو دواییانە، کەس دڵنیا نەبوو
ئەو زنجیرەیە چەند بەهێز بووە کە

00:03:32.862 --> 00:03:36.170
لە نێوان سیسیانەکان و ئەمازۆنیەکان
هەبوو لە ئەفسانەی یۆنانیدا.

00:03:36.170 --> 00:03:40.851
بەڵام شوێنەوار دۆزەرەوە تازەکان
بەڵگەی گەورەیان بە دەستەوە داوە.

00:03:40.851 --> 00:03:46.234
زیاتر لە ١٠٠٠ گۆڕی بەکۆمەڵی سیسیانی کۆن،
یان تەپۆلکەی ناشتن ،هەڵکۆڵراوە،

00:03:46.234 --> 00:03:48.817
کە ئێسکە پەیکەر و چەك دەگرێتە خۆ.

00:03:48.817 --> 00:03:51.065
شوێنەوار ناسەکان لەمەو پێش وایان دانا

00:03:51.065 --> 00:03:54.164
کە چەکەکان دەکرێ تەنها تایبەت بێت
بە جەنگاوەرە پیاوەکان.

00:03:54.164 --> 00:03:56.781
بەڵام شیکردنەوە تازەکانی DNA هەتا ئێستا

00:03:56.781 --> 00:03:59.825
دەریان خستووە کە لە دەوروبەری ٣٠٠
ئێسکە پەیکەر لەگەڵ چەك نێژراوە

00:03:59.825 --> 00:04:04.092
تایبەتە بە مێینە کە تەمەنیان درێژ
دەبێتەوە لە ١٠ بۆ ٤٥ ساڵ،

00:04:04.092 --> 00:04:07.166
و هەموو ساڵێك زیاتر دەدۆزرێنەوە.

00:04:07.166 --> 00:04:09.543
و ئێسکەپەیکەری ئافرەتەکان
برینی جەنگ نیشاندەدات،

00:04:09.543 --> 00:04:11.762
پەراسووی بڕاو بە شمشێر،

00:04:11.762 --> 00:04:14.211
کاسەی سەری لێدراو بە تەوری جەنگی،

00:04:14.211 --> 00:04:17.473
و تیرەکانیش بەر ئێسکەکان کەوتون.

NOTE Paragraph

00:04:17.473 --> 00:04:19.744
لە هونەر و نوسینە کلاسیکیەکاندا،

00:04:19.744 --> 00:04:24.654
ئەمازۆنیە ترسناکەکان هەمیشە وەکو
چاونەترس و پاڵەوان وێنەکێشراون.

00:04:24.654 --> 00:04:27.295
سەڕەڕای پیاو سالاریی یۆنانیە کۆنەکان

00:04:27.295 --> 00:04:34.162
بیرۆکەی هەبوونی ئافرەتی بەهێز کە شکۆی
ئازادی و شەڕیی تێکەڵ بەیەک بزوێندراوە.

00:04:34.162 --> 00:04:38.044
تاکو ئێستاش، یۆنانیەکان
هەر نوقمن لە نموونەی یەکسانخوازی.

00:04:38.044 --> 00:04:42.167
ئایا دەکرێت کە جیهانی ئەفسانەیی
ئەمازۆنییەکان چیرۆکیکی هەست بزوێن بێت

00:04:42.167 --> 00:04:46.194
بۆ بوون بە ڕێگەیەك بۆ وێناکردنی
پیاوان و ئافرەتان وەکو هاوڕێی یەکسان؟