Vouvos falar da consciencia Por que da consciencia? Porque é un asunto curiosamente descoidado tanto na nosa cultura científica coma na filosófica. E por que é curioso? Ben, é o aspecto máis importante das nosas vidas por unha razón moi sinxela e lóxica, nomeadamente, para que algo sexa importante nas nosas vidas é necesario que esteamos conscientes. Se che gusta a ciencia, a filosofía, a música, a arte, o que sexa, non serve de nada se es un zombi ou estás en coma, verdade? Entón a consciencia é primordial. A segunda razón é que cando esperta o interese da xente, como penso que debería ser sempre, a miúdo din unhas cousas espantosas. E incluso cando non din cousas espantosas e realmente tratan de facer investigación seria, mesmo entón o progreso é lento. Cando me interesei por isto por primeira vez, pensei, é un problema de bioloxía moi claro. Deixemos traballar a estes picacerebros e que descubran como funciona o cerebro. Así que fun á Universidade de California a falar con todos os neurobiólogos importantes de alí, e impacientáronse un pouco, como lles adoita pasar aos científicos cando lles fan preguntas incómodas. Pero o que me chamou a atención foi o que dixo exasperado un neurobiólogo moi famoso. Dixo: "Na miña disciplina está ben interesarse pola consciencia, mais primeiro obtén o posto. Primeiro obtén unha praza." Levo traballado nisto moito tempo. Hoxe é posible obter praza fixa traballando sobre a consciencia. De ser así, é un grande avance Entón por que hai esta curiosa reticencia e hostilidade cara á consciencia? Penso que é a combinación de dous aspectos da nosa cultura intelectual que parece que son opostos, mais que en realidade comparten unha serie de supostos. Un aspecto é a tradición do dualismo relixioso. A consciencia non é parte do mundo físico, é parte do mundo espiritual, perténcelle á alma, e a alma non é parte do mundo físico. Esta é a tradición de Deus, da alma e da inmortalidade. A outra tradición, que pensa que é a oposta, acepta o peor dos supostos. Nesta tradición somos materialistas científicos firmes: A consciencia non é parte do mundo físico. Ou ben non existe en absoluto, ou ben é outra cousa, un programa de computador ou algunha outra parvada, mais en ningún caso é parte da ciencia. Eu adoitaba entrar en discusións que me daban dor de cabeza. Eran algo así: A ciencia é obxectiva, a consciencia subxectiva, por tanto non pode haber unha ciencia da consciencia. Ou sexa que estas tradicións xemelgas nos están a paralizar. É moi difícil escapar delas. E teño unha soa mensaxe neste relatorio: a consciencia é un fenómeno biolóxico como a fotosíntese, a dixestión, a mitose —xa coñecedes todos os fenómenos biolóxicos— e unha vez que aceptamos isto, case todos os problemas serios sobre a consciencia desaparecen. Vou examinar algúns deles. Vale, prometinvos contar algunhas das cousas espantosas que se dixeron sobre a consciencia. Unha: a consciencia non existe, é unha ilusión, coma os solpores. A ciencia demostrou que os solpores e os arcos da vella son ilusións, así que a consciencia é unha ilusión. Dúas: quizais exista, pero é outra cousa, un programa de computador que funciona no cerebro. Tres: non, o único que existe é o comportamento. Resulta moi vergonzoso o influente que foi o condutismo, mais xa retomarei isto. E catro: quizais a consciencia exista, mais non pode cambiar o mundo. Como ía poder mover nada a espiritualidade? Cando alguén me di iso, penso: "Queres ver como a espiritualidade move algo?" Mirade, decido de xeito consciente levantar o brazo e o condenado levántase (Risas) Ademais, fixádevos nisto: Non dicimos: "É un pouco como o tempo en Xenebra. Algúns días sobe e outros non." Non, sobe cada vez que a min me dá a gana. Vouvos dicir como é posíbel. Aínda non vos dei unha definición, e isto non se pode facer sen unha definición. Sempre dicimos que a consciencia é moi difícil de definir. Eu penso que é bastante sinxelo, se non tratamos de dar unha definición científica, para a cal non estamos preparados. Mais aquí tedes unha de sentido común: A consciencia consiste en todos os estados de sentimento, de sensación ou de alerta. Comeza pola mañá cando acordamos dun sono sen soños e continúa ata que adormecemos, morremos ou quedamos inconscientes. Os soños son unha forma de consciencia, segundo esta definición. Ben, esta é a definición de sentido común, o noso obxectivo. Se non estamos falando disto, non estamos falando da consciencia. A xente pensa: "se a definición é así, temos un problema horroroso. Como pode existir tal cousa no mundo real?" Se algunha vez fostes a unha clase de filosofía este é o famoso problema mente-corpo. Penso que ten tamén unha solución sinxela. Vóuvola dar: todos os estados de consciencia, sen excepción, están causados por procesos neurobiolóxicos de baixo nivel, e realízanse no cerebro como de alto nivel ou como características de sistema. É tan misterioso como o estado líquido da auga. O estado líquido non é un zume que expulsan as moléculas de H2O, é unha condición en que está o sistema, e do mesmo xeito que unha xerra chea de auga pode pasar de líquido a sólido dependendo do comportamento das moléculas, o cerebro pode pasar dun estado de consciencia a un estado de inconsciencia dependendo do comportamento das moléculas. O famoso problema mente-corpo é así de sinxelo. Mais agora vaiamos a preguntas máis complicadas: imos especificar as características exactas da consciencia para despois podermos responder esas catro obxeccións que propuxen antes. A primeira, que a consciencia é real e irredutíbel; non podemos desfacernos dela. Veredes, a distinción entre realidade e ilusión é a diferenza entre como nos parecen as cousas de xeito consciente e como son en realidade. Conscientemente, parécenos que hai —gústame a expresión francesa "arc-en-ciel"— parece que hai un arco no ceo ou parece que o sol está poñéndose tras das montañas. Parécenolo conscientemente, mais non está pasando en realidade. Mais nesa distinción entre como parecen as cousas e como son en realidade, non podemos incluír a distinción para a propia existencia da consciencia porque ata onde concirne á consciencia, se de xeito consciente pensas que es consciente, entón es consciente. Se un grupo de expertos vén e me di: "Somos uns neurobiólogos moi importantes e fixemos un estudio sobre ti, Searle, e estamos convencidos de que non es consciente, es un robot moi ben construído", eu non vou pensar: "Pode que estes tipos teñan razón". Nin se me pasa pola cabeza, porque, quero dicir, pode que Descartes cometera moitos erros, mais tiña razón en que non podemos dubidar da existencia da nosa propia consciencia. Esta é a primeira característica da consciencia: é real e irredutíbel, non podes desfacerte dela demostrando que é unha ilusión do mesmo modo que si podes coas outras ilusións normais. A segunda característica é a que nos ten dado tantos problemas, e consiste en que todos os estados de consciencia teñen un carácter cualitativo. O que sentimos ao beber cervexa non é o que sentimos ao facer a declaración da renda ou ao escoitar música, e esta sensación cualitativa automaticamente xera unha terceira característica, nomeadamente, os estados de consciencia son por definición subxectivos no sentido que só existen en tanto son experimentados por un suxeito humano ou animal, por un ser que os experimenta. Quizais sexamos quen de construír unha máquina consciente, mais como non sabemos como o fan os nosos cerebros, de momento, non podemos construíla. Outra característica da consciencia é que se dá en campos de consciencia unificados. Así, non teño a visión de xente diante de min, e o son da miña voz e o peso dos meus zapatos contra o chan, senón que me ocorren como parte dun único campo de consciencia que se estende cara a adiante e cara a atrás. Esta é a chave para comprendermos o enorme poder da consciencia. E non fomos quen de facelo nun robot. A decepción da robótica deriva de non sabermos como facer un robot consciente polo que non temos unha máquina que poida facer estas cousas. A seguinte característica da consciencia, despois deste marabilloso campo de consciencia unificado, é que funciona de forma causal no noso comportamento. Fixen unha demostración científica levantando a miña man, mais como é posíbel? Como pode ser que un pensamento no meu cerebro poida mover obxectos materiais? Vouvos dar a resposta. En realidade non sabemos a resposta en detalle, mais sabemos a parte básica: hai unha secuencia de actividades neuronais que remata onde se segrega a acetilcolina nas terminacións axonais das neuronas motoras. Desculpádeme por usar xerga filosófica, mais cando se segrega nas terminacións axonais das neuronas motoras, pasan un montón de cousas marabillosas nos canais iónicos e o condenado brazo elévase. Agora pensade no que vos dixen. Un mesmo evento, a miña decisión consciente de levantar o brazo ten un nivel de descrición onde aparecen todas estas calidades sentimentais e espirituais. É un pensamento no meu cerebro mais ao mesmo tempo, está ocupado segregando acetilcolina e facendo moitas outras cousas a medida que se abre camiño dende o córtex motor ata as fibras nerviosas do meu brazo. Isto o que nos di é que o noso vocabulario tradicional para falar destes asuntos está totalmente obsoleto. O mesmo suceso ten un nivel de descrición no cal é neurobiolóxico e outro nivel de descrición no que é mental, e é un mesmo suceso, e é como traballa a natureza. Así é como é posíbel que a consciencia funcione causalmente. Vale, agora con isto en mente, logo de repasar as distintas características da consciencia, volvamos atrás para responder algunhas desas primeiras obxeccións. A primeira que mencionei foi que a consciencia non existe, que é unha ilusión. Esa xa a respondín. Penso que non debemos preocuparnos por iso. Mais a segunda tivo unha influencia incríbel, e se cadra sigue escoitándose: "Se a consciencia existe, é outra cousa. En realidade é un programa dixital de ordenador instalado no cerebro, e o que temos que facer para crear consciencia é dar co programa adecuado.” Si, esquecede o hardware, calquera hardware valerá sempre que sexa suficientemente rico e estábel para soportar o programa." Agora sabemos que isto é incorrecto. Calquera que pensara en computadores pode ver que é erróneo, porque a computación defínese como a manipulación de símbolos, normalmente de ceros e uns, mais calquera símbolo vale. Temos un algoritmo que podemos programar en código binario, e ese é o trazo definitorio do programa de computador. Mais sabemos que isto é puramente sintáctico, é simbólico; sabemos que a consciencia humana ten algo máis que iso, ten un contido, ademais da sintaxe; ten semántica. Este argumento propúxeno hai trinta —mi madriña, non quero nin pensalo— hai máis de trinta anos, mais hai un argumento implícito no que vos acabo de dicir, e quérovolo contar brevemente; é que a consciencia crea unha realidade independente do observador. Crea unha realidade do diñeiro, da propiedade, do goberno, do matrimonio, das conferencias do CERN, dos cócteles e das vacacións de verán, e todas son creacións da consciencia. A súa existencia está en relación co observador. Só en relación con axentes conscientes un anaco de papel é diñeiro, ou un conxunto de edificios é unha universidade. Agora, preguntádevos algo sobre a computación. É absoluta, como a forza, a masa e a atracción gravitacional? Ou está en relación co observador? Ben, algunhas computacións son intrínsecas. Dous máis dous son catro. Funciona sen que importe o que pense ninguén, mais cando tiro do peto a calculadora e fago os cálculos, o único fenómeno intrínseco é o circuíto electrónico e o seu comportamento. É o único fenómeno absoluto, todo o demais é interpretado por nós. A computación só existe en relación á consciencia; ou ben un axente consciente leva a cabo a computación, ou ten unha máquina que admite unha interpretación computacional. Isto non quere dicir que a computación sexa arbitraria. Gastei un montón de cartos neste hardware. Mais temos unha confusión persistente entre obxectividade e subxectividade en tanto características da realidade, e obxectividade e subxectividade en tanto características de afirmacións. A esencia desta parte do meu relatorio é a seguinte: podemos ter unha ciencia completamente obxectiva, unha ciencia onde facemos afirmacións obxectivamente certas sobre un campo cuxa existencia é subxectiva, cuxa existencia reside no cerebro humano e consiste en estados subxectivos de sentimento, de sensación ou de alerta. Entón a obxección de que non se pode ter unha ciencia obxectiva da consciencia porque é subxectiva e a ciencia é obxectiva, é un xogo de palabras. É só un xogo de palabras sobre obxectividade e subxectividade. Pódense facer afirmacións obxectivas sobre un campo que é subxectivo no seu modo de existir, e de feito é o que fan os neurólogos. Hai pacientes que sofren dores reais, e trátase de facer unha ciencia obxectiva diso. Vale, prometín refutar todos estes individuos, e non me queda moito tempo, mais deixádeme refutar un par deles máis. Dixen que o condutismo debía ser unha das vergoñas máis grandes da nosa cultura intelectual, porque é refutado no momento en que pensas nel. Os teus estados mentais son idénticos ao teu comportamento? Pensade na distinción entre sentir unha dor e unha conduta de dor. Non vou demostrar a conduta de dor, pero pódovos dicir que agora non estou a ter ningunha dor. Así que é un erro obvio. Por que o cometeron? O erro foi —e podedes ir e ler o que hai escrito sobre isto, podédelo ver unha e outra vez— pensar que se aceptamos a existencia irredutíbel da consciencia, estamos renunciando á ciencia, estamos renunciando a 300 anos de progreso e esperanza humanos e todo o demais. E a mensaxe que quero deixarvos é que a consciencia ten que ser aceptada como un fenómeno biolóxico xenuíno, tan suxeito á análise científica como calquera outro fenómeno biolóxico, ou, por tanto, coma o resto da ciencia. Moitas grazas. (Aplausos)