1
00:00:07,949 --> 00:00:12,821
Kur predikuesi Jim Jones themeloi 
"Tepulli i njerëzve" në vitin 1955,

2
00:00:12,821 --> 00:00:16,352
askush nuk e kishte imagjinuar
përfundimin e tyre të tmerrshëm.

3
00:00:16,352 --> 00:00:20,663
Kjo lëvizje religjioze përparimtare
fitoi famë dhe mbështetje

4
00:00:20,663 --> 00:00:24,682
nga disa nga politikanët më të njohur
të San Franciskos.

5
00:00:24,682 --> 00:00:29,122
Por në vitin 1977, pasi janë zbuluar që po
bëjnë shpërlarje truri dhe abuzime,

6
00:00:29,122 --> 00:00:31,652
Jones u zhvendos me disa qindra ndjekës

7
00:00:31,652 --> 00:00:36,284
për ta themeluar një bashkësi
"Jonestown" në Guyana.

8
00:00:36,284 --> 00:00:40,721
I ndërtuar si një parajsë utopik,
kolonia ishte më shumë si një kamp burgu,

9
00:00:40,721 --> 00:00:44,952
dhe kur një delegacion kongresional
erdhi të hetonte mbi kushtet e saj,

10
00:00:44,952 --> 00:00:48,183
Jones zbatoi planin e tij final.

11
00:00:48,183 --> 00:00:54,242
Më 18 Nëntor, 1978, 909 burra, gra 
dhe fëmijë vdiqën

12
00:00:54,242 --> 00:00:58,361
pasi u detyruan të pinin pijen
Flavor Aid të helmuar.

13
00:00:58,361 --> 00:01:02,952
Ai imazh që nga atëherë
është përjetësuar si një simbol

14
00:01:02,952 --> 00:01:06,013
për të menduarit njëlloj si një kult,

15
00:01:06,013 --> 00:01:08,473
"Ata pinë helmin".

16
00:01:08,525 --> 00:01:11,673
Sot, ekzistojnë me qindra kulte 
në tërë botën.

17
00:01:11,673 --> 00:01:14,524
Është e rëndësishme të dimë 
dy gjëra rreth tyre.

18
00:01:14,524 --> 00:01:17,412
Së pari, jo të gjithë kultet 
janë religjioze.

19
00:01:17,412 --> 00:01:18,622
Disa janë politike,

20
00:01:18,622 --> 00:01:19,774
të bazuara në terapi,

21
00:01:19,774 --> 00:01:21,434
të fokusuara në vetë-përmirësim,

22
00:01:21,434 --> 00:01:22,974
ose të tjera.

23
00:01:22,974 --> 00:01:23,994
Dhe në anën tjetër,

24
00:01:23,994 --> 00:01:28,563
jo të gjitha religjionet e reja janë 
si ajo çka ne u referohemi si kulte.

25
00:01:28,563 --> 00:01:31,933
Pra çfarë saktësisht e definon konceptin 
tonë modern mbi kultet,

26
00:01:31,933 --> 00:01:35,125
dhe pse njerëzit u bashkohen atyre?

27
00:01:35,125 --> 00:01:37,754
Në përgjithësi, kulti është një grup
apo lëvizje

28
00:01:37,754 --> 00:01:41,932
me një angazhim të përbashkët ndaj një 
ideologjie, zakonisht ekstreme

29
00:01:41,932 --> 00:01:45,591
që zakonisht është e mishëruar 
në një udhëheqës karizmatik.

30
00:01:45,591 --> 00:01:49,155
Ndonëse disa përfundojnë me vdekje
si rasti i Jones apo "Porta e Parajsës",

31
00:01:49,155 --> 00:01:53,754
e cila përfundoi si një vetëvrasje masive
e 39 personave në vitin 1997,

32
00:01:53,754 --> 00:01:58,095
shumica e kulteve ndajnë
disa karakteristika bazë të përbashkëta.

33
00:01:58,095 --> 00:02:01,592
Një kult tipik kërkon një nivel të lartë
të angazhimit nga antarët e tij

34
00:02:01,592 --> 00:02:04,033
dhe mban një hierarki strikte,

35
00:02:04,033 --> 00:02:06,945
duke ndarë ndjekësit dhe rekrutët
mosdyshues,

36
00:02:06,945 --> 00:02:09,203
nga punët e brendshme të kultit.

37
00:02:09,203 --> 00:02:12,344
Pretendon të japë përgjigje
ndaj pyetjeve më të mëdha të jetës

38
00:02:12,344 --> 00:02:13,864
përmes doktrinës së tij,

39
00:02:13,864 --> 00:02:16,245
bashkë me një formulë për të ndryshuar

40
00:02:16,245 --> 00:02:20,076
që e transformon një anëtar të ri
në një besimtar të vërtetë.

41
00:02:20,076 --> 00:02:24,106
Dhe më e rëndësishmja, i përdor 
të dy sistemet: formal dhe joformal

42
00:02:24,106 --> 00:02:28,106
e ndikimit dhe kontrollit
për t'i mbajtur anëtarët të bindur,

43
00:02:28,106 --> 00:02:33,506
me një toleracë të vogël për mospajtime
të brendshme apo mbikqyrje të jashtme.

44
00:02:33,506 --> 00:02:36,596
Mund të mendosh 
nëse ndonjë nga këto përshkrime

45
00:02:36,596 --> 00:02:39,826
aplikohen nga religjionet e krijuara.

46
00:02:39,826 --> 00:02:42,677
Në fakt, emri "kultus" 
fillimisht ka përshkruar

47
00:02:42,677 --> 00:02:46,154
njerëzit që kanë kultivuar një adhurim 
për një zot të caktuar

48
00:02:46,154 --> 00:02:49,477
duke kryer rituale dhe mirëmbajtur tempuj.

49
00:02:49,477 --> 00:02:53,048
Por me kohën, erdhi situata deri tek
përkushtim i tepruar.

50
00:02:53,048 --> 00:02:55,196
Shumë religjione filluan si kulte,

51
00:02:55,196 --> 00:02:59,846
por u integruan në strukturën më të madhe 
të shoqërisë, ndërsa ato rriteshin.

52
00:02:59,846 --> 00:03:03,987
Një kult modern, në të kundërt, ndan
anëtarët e tij nga të personat e tjerë.

53
00:03:03,987 --> 00:03:07,857
Në vend të ofrimit të udhëzimeve për
anëtarët e tij, për një jetë më të mirë,

54
00:03:07,857 --> 00:03:10,448
një kult kërkon t'i kontrollojë ata,

55
00:03:10,448 --> 00:03:12,378
nga marrëdhëniet personale e familjare,

56
00:03:12,378 --> 00:03:15,777
deri te mjetet financiare
dhe rregullimin e jetës.

57
00:03:15,777 --> 00:03:18,918
Kultet gjithashtu kërkojnë bindje
ndaj udhëheqësve

58
00:03:18,918 --> 00:03:21,147
të cilët priren të jenë 
persona shumë bindës

59
00:03:21,147 --> 00:03:24,178
me nuanca autoritare dhe narcisiste

60
00:03:24,178 --> 00:03:29,539
të motivuar nga paratë, seksi, pushteti
ose të trija bashkë.

61
00:03:29,539 --> 00:03:33,698
Përderisa lideri i kultit përdor karizmën
personale për të tërhequr ndjekësit e parë

62
00:03:33,698 --> 00:03:37,438
zgjerimi i mëtutjeshëm ndodh
si një skemë piramide,

63
00:03:37,438 --> 00:03:40,839
ku anëtarët e parë 
rekrutojnë antarë të ri.

64
00:03:40,839 --> 00:03:43,599
Kultet janë të afta për të ditur
se kë të targetojnë,

65
00:03:43,599 --> 00:03:46,189
zakonisht duke u fokusuar tek
personat të ri të zonës,

66
00:03:46,189 --> 00:03:51,629
ose ata që së fundmi kanë përjetuar
ndonjë humbje personale apo profesionale.

67
00:03:51,629 --> 00:03:53,600
Vetmia dhe një dëshirë për kuptim

68
00:03:53,600 --> 00:03:58,149
bëjnë një person të ndjeshëm ndaj
njerëzve miqësorë që ofrojnë komunitet.

69
00:03:58,149 --> 00:04:00,098
Procesi i rekrutimit është delikat,

70
00:04:00,098 --> 00:04:03,489
nganjëherë merr muaj
për të ndërtuar një marrëdhënie.

71
00:04:03,489 --> 00:04:07,521
Në fakt më shumë se 2/3 e antarëve
të kultit janë rekrutuar nga një shok,

72
00:04:07,521 --> 00:04:08,640
anëtar i familjes,

73
00:04:08,640 --> 00:04:10,040
apo koleg,

74
00:04:10,040 --> 00:04:13,410
ftesat e të cilëve janë të vështira 
për tu refuzuar.

75
00:04:13,410 --> 00:04:18,000
Në kult, anëtarët i nënshtrohen
formave të shumta të indoktrinimit.

76
00:04:18,000 --> 00:04:22,966
Disa kanë pritjen natyrore për të imituar
sjellje shoqërore

77
00:04:22,966 --> 00:04:24,356
ose për të ndjekur urdhërat.

78
00:04:24,356 --> 00:04:26,270
Metoda tjera mund të jenë më intensive

79
00:04:26,270 --> 00:04:32,510
duke përdorur teknika të bindjes detyruese
duke përfshirë fajësim, turpërim apo frikë

80
00:04:32,510 --> 00:04:37,773
Dhe në shumë raste, anëtarët mund të
vetë-paraqiten me dëshirën për të përkitur

81
00:04:37,773 --> 00:04:40,981
dhe të arrijnë përfitimet e premtuara.

82
00:04:40,981 --> 00:04:43,821
Ambienti i kultit diskurajon 
mendimin kritik,

83
00:04:43,821 --> 00:04:45,546
dhe nuk lë vend për dyshime

84
00:04:45,631 --> 00:04:50,103
kur të gjithë rreth teje
po paraqesin besim absolut.

85
00:04:50,103 --> 00:04:53,891
Si rezultat, konflikti i brendshëm,
i njohur si disonanca kognitive,

86
00:04:53,891 --> 00:04:55,541
ju mban të bllokuar,

87
00:04:55,541 --> 00:05:01,011
sa çdo kompromis të bën më të vështirë
të pranosh se je mashtruar.

88
00:05:01,011 --> 00:05:03,602
Edhe pse shumica e nuk i çojnë
anëtarët drejt vdekjes,

89
00:05:03,602 --> 00:05:05,751
kultet mund të jenë mjaft të dëmshme.

90
00:05:05,751 --> 00:05:10,441
Duke mohuar liritë e të menduarit,
të shprehurit dhe të bashkëpunimit,

91
00:05:10,441 --> 00:05:13,882
kultet frenojnë zhvillimin emocional
dhe psikologjik të anëtarëve të tyre

92
00:05:13,882 --> 00:05:16,223
një problem i veçantë sidomos tek fëmijët,

93
00:05:16,223 --> 00:05:20,672
të cilët janë të privuar nga aktivitetet 
dhe fazat zhvillimore normale.

94
00:05:20,672 --> 00:05:24,553
Megjithatë, shumë anëtarë të kultit
eventualisht gjejnë një rrugë për të dalë,

95
00:05:24,553 --> 00:05:26,283
qoftë nga ndërgjegjësimi i tyre,

96
00:05:26,283 --> 00:05:27,833
ndihma e familjes apo shoqërisë,

97
00:05:27,833 --> 00:05:33,323
apo kur kulti shpërbëhet për shkak të
presioneve apo skandaleve të jashtme.

98
00:05:33,323 --> 00:05:35,953
Shumë kulte janë të vështira 
për tu identifikuar,

99
00:05:35,953 --> 00:05:39,394
dhe disa, pavarësisht besimeve të tyre
të çuditshme

100
00:05:39,394 --> 00:05:42,283
janë të mbrojtura nga liria fetare.

101
00:05:42,283 --> 00:05:44,516
Por kur pratika e tyre
përfshin keqtrajtim,

102
00:05:44,516 --> 00:05:45,390
kërcënime,

103
00:05:45,390 --> 00:05:46,733
aktivitete ilegale,

104
00:05:46,733 --> 00:05:47,994
apo abuzim,

105
00:05:47,994 --> 00:05:50,713
ligji mund të intervenojë.

106
00:05:50,713 --> 00:05:55,532
Të besosh në diçka nuk duhet 
të të kushtojë familjen dhe shoqërinë,

107
00:05:55,532 --> 00:05:58,363
dhe nëse dikush të thotë 
të sakrifikosh marrëdhëniet e tua,

108
00:05:58,363 --> 00:06:01,176
ose parimet morale 
për të mirën e përbashkët,

109
00:06:01,176 --> 00:06:04,795
ka shumë mundësi se ata
po ju shfrytëzojnë për përfitime të tyre.