WEBVTT

00:00:00.139 --> 00:00:02.361
Əvvəlki videolarda Çindəki qədim

00:00:02.361 --> 00:00:06.528
sülalələrdən bəhs etmişdik:
Şan sülaləsi,

00:00:07.410 --> 00:00:10.564
Çjou sülaləsi və s.
Çjou sülaləsinin süqutundan sonra

00:00:10.564 --> 00:00:14.279
Çində ən çətin dövrlərdən biri hesab edilən

00:00:14.279 --> 00:00:17.606
Döyüşən dövlətlər dövrü başladı.

00:00:17.606 --> 00:00:20.435
Həmin dövrün ən yaxşı hadisələrindən biri

00:00:20.435 --> 00:00:22.541
"Yüz Düşüncə Məktəbi"-nin formalaşmağıdır.

00:00:22.541 --> 00:00:26.502
Həmin dövrdə Konfutsiçilik, Daosizm, Leqizm və digər

00:00:26.502 --> 00:00:29.002
düşüncə məktəbləri və fəlsəfələri

00:00:29.002 --> 00:00:30.982
yaranmağa başladı.

00:00:30.982 --> 00:00:33.921
Bu videoda əsasən

00:00:33.921 --> 00:00:38.753
Çindəki Sin sülaləsinin hakimiyyəti haqqında
məlumat verəcəm.

00:00:38.753 --> 00:00:42.003
Çin sözü həmin sülalənin adından götürülmüşdür.

00:00:43.178 --> 00:00:46.853
Eradan əvvəl 3-cü əsrdə,

00:00:46.853 --> 00:00:51.364
sülalənin ilk imperatoru Sin Şi Xuandi idi,

00:00:51.364 --> 00:00:54.516
həmin sülalənin hakimiyyət dövrü

00:00:54.516 --> 00:00:57.418
qısa olsa da, onlar Çini vahid şəkildə birləşdirən

00:00:57.418 --> 00:01:01.397
ilk sülalə idi.

00:01:01.397 --> 00:01:05.934
Buna görə də Çin adının həmin Sin sülaləsindən

00:01:05.934 --> 00:01:08.101
gəldiyinə inanırlar.

00:01:08.101 --> 00:01:11.631
Həmin sülalə qanunçuluq təməli üzərində
qurulmuş,

00:01:11.631 --> 00:01:16.028
sərt, mərkəzləşdirilmiş idarəetmə sistemi ilə
məşhurlaşmışdı.

00:01:16.028 --> 00:01:18.895
Həmin dövrün qalıqlarına əsasən

00:01:18.895 --> 00:01:21.285
Sin Şi Xuandinin məzarından Terrakota ordusu,

00:01:21.285 --> 00:01:26.244
yəni yeraltı heykəllər ordusu tapılmışdı.

00:01:26.244 --> 00:01:29.529
Sin Sülaləsi Döyüşən Dövlətlər dövrünə son qoyur,

00:01:29.529 --> 00:01:33.167
Çini vahid şəkildə birləşdirir və Xan sülaləsi dövründə

00:01:33.167 --> 00:01:36.927
baş verəcək Çinin Qızıl Dövrünün

00:01:36.927 --> 00:01:40.556
əsasını qoyur.

00:01:40.556 --> 00:01:45.091
Xan sülaləsi e.ə. 200-cü ildən

00:01:45.091 --> 00:01:46.258
eramızın 200-cü ilinə qədər mövcud olmuşdur.

00:01:48.168 --> 00:01:50.784
Mən onun Roma İmperiyası ilə yaşıd olduğunu

00:01:50.784 --> 00:01:52.584
hesab edirəm.

00:01:52.584 --> 00:01:56.608
Qərbi Xan sülaləsinin 200 illik hakimiyyət dövrü

00:01:56.608 --> 00:02:00.672
təxmini Roma Respublikası dövrünə,

00:02:00.672 --> 00:02:05.062
Şərqi Xan sülaləsinin hakimiyyət dövrü isə
Roma İmperiyasının çiçəklənmə dövrünə

00:02:05.062 --> 00:02:07.077
uyğun gəlir.

00:02:07.077 --> 00:02:12.067
Bu dövr Çinin qızıl dövrü hesab edilir,

00:02:12.067 --> 00:02:15.755
həmin dövrdə ülm və incəsənət inkişaf etməyə,
Konfutsiçilik Çində

00:02:15.755 --> 00:02:19.857
əhəmiyyətli yer tutmağa, dövlət qulluğunun və

00:02:19.857 --> 00:02:23.601
bürokratiyanın əsas hissəsinə çevrilməyə başlayır.

00:02:23.601 --> 00:02:27.701
Xan sülaləsinin Çini mədəni və dil baxımından
birləşdirməyə çalışmaq cəhdi

00:02:27.701 --> 00:02:31.868
çox uğurlu alındı, müasir dövrdə
Çin xalqının 92%-i özlərini

00:02:33.772 --> 00:02:37.355
Xan sülaləsinin davamçıları hesab edir.

00:02:37.355 --> 00:02:40.363
Xan sözü bəzən Xan sülaləsinə,

00:02:40.363 --> 00:02:45.090
bəzən isə Xan sülaləsi altında

00:02:45.090 --> 00:02:48.340
birləşmiş Xan etnik qrupuna

00:02:48.340 --> 00:02:52.543
şamil edilir.

00:02:52.543 --> 00:02:56.030
Xan sülaləsinin hakimiyyəti eramızın 3-cü əsrində

00:02:56.030 --> 00:02:59.468
sona çatır, Çin yenidən parçalanır və

00:02:59.468 --> 00:03:03.012
müxtəlif sülalələrə

00:03:03.012 --> 00:03:04.529
bölünür.

00:03:04.529 --> 00:03:07.691
Burada qeyd etmədiyim 360 il ərzində

00:03:07.691 --> 00:03:10.729
çox güman ki, Çində əhəmiyyətli hadisələr
baş verir,

00:03:10.729 --> 00:03:14.566
lakin həmin dövr ərzində
Çin vahid bir dövlət olmur.

00:03:14.566 --> 00:03:18.566
Xan sülaləsinin süqutundan sonra

00:03:20.983 --> 00:03:24.566
3-cü əsrdə Çində

00:03:25.775 --> 00:03:29.555
Üç Krallıq dövrü başlayır.

00:03:29.555 --> 00:03:33.333
Burada Çzin sülaləsini görürük,

00:03:33.333 --> 00:03:35.249
həmin sülalə parçalanmış Çinin 360 illik 
tarixindəki

00:03:35.249 --> 00:03:38.772
6 Sülalə dövründə

00:03:38.772 --> 00:03:40.189
mövcud olmuşdur.

00:03:41.445 --> 00:03:44.221
6-cı əsrdə isə 
Şimal və Cənub Sülaləsi Dövrü

00:03:44.221 --> 00:03:47.093
müşahidə edilir.

00:03:47.093 --> 00:03:51.461
Nəhayət Suy sülaləsinin hakimiyyəti
dövründə

00:03:51.461 --> 00:03:52.628
Çin yenidən birləşdirilir.

00:03:55.015 --> 00:03:59.337
İmperator Suy Venin rəhbərliyi altında
Çin yenidən

00:03:59.337 --> 00:04:03.469
birləşdirilir, onların Sin sülaləsi ilə

00:04:03.469 --> 00:04:06.849
oxşar cəhəti xaotik dövrdən sonra 
Çini

00:04:06.849 --> 00:04:09.748
vahid şəkildə birləşdirə bilməyidir.

00:04:09.748 --> 00:04:13.250
Suy sülaləsi etnik olaraq Xan sülaləsinin
davamçılarıdır.

00:04:13.250 --> 00:04:16.894
Onlar Tan və Sun sülalərinin hakimiyyəti 
dövründə müşahidə edilən

00:04:16.894 --> 00:04:18.811
qızıl dövrün əsasını qoyur.

00:04:21.993 --> 00:04:24.019
Burada təsvir edilmiş Tan sülaləsinin hakimiyyəti
dövrü də

00:04:24.019 --> 00:04:26.559
Çinin qızıl dövrü hesab edilir.

00:04:26.559 --> 00:04:31.312
Həmin dövrdə incəsənət, elm inkişaf edir.

00:04:31.312 --> 00:04:35.050
Qarışıq dövr hesab edilən

00:04:35.050 --> 00:04:38.009
6 Sülalə dövrü haqqında maraqlı
məqam ondan ibarətdir ki,

00:04:38.009 --> 00:04:40.755
Hindistanda yaranmış Buddizm
mərkəzi Asiyadan Çinə yayılmağa başlayır və

00:04:40.755 --> 00:04:44.412
Suy və Tan sülalələrinin dövründə
Çində

00:04:44.412 --> 00:04:48.345
əhəmiyyətli yer tutur.

00:04:48.345 --> 00:04:51.711
Tan sülaləsi dövründə Çində baş vermiş

00:04:51.711 --> 00:04:55.294
ən vacib yenilik çap anlayışıdır.

00:04:56.500 --> 00:05:00.450
Tan sülaləsinin hakimiyyəti dövrünə 
aid olan bu kitab

00:05:00.450 --> 00:05:04.617
tarixdə çap edilən ilk kitablardandır.

00:05:07.709 --> 00:05:11.876
907-ci ildə Tan sülaləsi süqut etdikdən sonra

00:05:12.830 --> 00:05:16.766
Çində yenidən qarışıq bir dövr başlayır.

00:05:16.766 --> 00:05:20.045
Təxminən 50 il, 
daha dəqiq desək 53 il

00:05:20.045 --> 00:05:23.652
5 sülalə və 10 krallıq dövrü davam edir,
Sun sülaləsinin hakimiyyəti dövründə

00:05:23.652 --> 00:05:26.819
Çin yenidən birləşdirilib.

00:05:29.253 --> 00:05:32.917
Sun Sülaləsi müəyyən dərəcədə Tan sülaləsindən

00:05:32.917 --> 00:05:35.762
qalanları davam etdirir.

00:05:35.762 --> 00:05:37.724
Tan sülaləsinin hakimiyyətinin son illərində

00:05:37.724 --> 00:05:40.736
Buddizm artıq geriləməyə və

00:05:40.736 --> 00:05:42.896
Neo-Konfutsiçilik yayılmağa başlayır,

00:05:42.896 --> 00:05:45.766
Sun sülaləsinin dövründə isə

00:05:45.766 --> 00:05:48.460
daha geniş yayılmağa başlayaraq
Çin mədəniyyətində

00:05:48.460 --> 00:05:49.985
əhəmiyyətli yer tutur.

00:05:49.985 --> 00:05:53.797
Sun sülaləsinin hakimiyyəti dövrü

00:05:53.797 --> 00:05:56.293
dövlət qulluğuna və bürokratiyaya xüsusi

00:05:56.293 --> 00:06:00.056
diqqətin ayrılması ilə səciyyələndirilir.

00:06:00.056 --> 00:06:03.308
Həmin sahələrdə Neo-Konfutsi ideyalarına
geniş yer verilir.

00:06:03.308 --> 00:06:08.222
Həmin dövrdə əhəmiyyətli
texnoloji yeniliklər baş verir.

00:06:08.222 --> 00:06:12.463
Xan sülaləsi dövründə istifadə edilən kompaslar

00:06:12.463 --> 00:06:16.389
Sun sülaləsi dövründə xüsusən də dəniz istifadəsi üçün

00:06:16.389 --> 00:06:20.228
inkişaf etdirilir və müasir formaya gətirilir.

00:06:20.228 --> 00:06:24.712
Məşhur Çin yelkənli qayıqları
Sun sülaləsi dövründə

00:06:24.712 --> 00:06:28.484
daha da inkişaf edir.

00:06:28.484 --> 00:06:32.588
Sun sülaləsi dövründə baş vermiş 
yeniliklərdən biri də çap ilə bağlıdır.

00:06:32.588 --> 00:06:36.755
Tan sülaləsində yaranmış çap sistemi,

00:06:37.757 --> 00:06:40.798
işi daha da asanlaşdırmaq üçün inkişaf etdirilir və

00:06:40.798 --> 00:06:42.885
hərəkət edən çap sistemi yaradılır.

00:06:42.885 --> 00:06:46.720
Bütün dünyaya yaxşı və ya pis cəhətdən

00:06:46.720 --> 00:06:50.887
təsir edən ən böyük yenilik 
barıtdan istifadədir.

00:06:51.767 --> 00:06:54.676
Tan sülaləsi dövründə barıtdan istifadə edilirdi.

00:06:54.676 --> 00:06:58.878
Lakin barıt Sun sülaləsi dövründə təkmilləşməyə başlayır.

00:06:58.878 --> 00:07:02.317
Sun sülaləsinin hakimiyyətinə 13-cü əsrdə

00:07:02.317 --> 00:07:04.650
Monqollar tərəfindən son qoyulur.

00:07:06.878 --> 00:07:10.399
Bundan sonra Çingiz xanın nəvəsi olan

00:07:10.399 --> 00:07:13.592
Xubilay xanın rəhbərlik etdiyi

00:07:13.592 --> 00:07:17.526
Yuan sülaləsinin əsası qoyulur.

00:07:17.526 --> 00:07:21.866
Yuan sülaləsinin hakimiyyətinə 14-cü əsrdə

00:07:21.866 --> 00:07:23.533
Min sülaləsi tərəfindən son qoyulur.

00:07:25.608 --> 00:07:29.135
Min sülaləsi də etnik olaraq Xan sülaləsinin
davamçılarıdır.

00:07:29.135 --> 00:07:33.302
Müasir dövrdə Çinə aid olan ən məşhur
xüsusiyyətlərdən bəziləri

00:07:34.248 --> 00:07:38.415
Min sülaləsinə aiddir.

00:07:39.335 --> 00:07:42.035
Pekində yerləşən Yasaq Saray

00:07:42.035 --> 00:07:45.868
Min və Tzin sülalələrinin hakimiyyəti dövründə
imperator iqamətgahı olmuşdur.

00:07:46.915 --> 00:07:48.602
Bu isə Böyük Çin Səddidir.

00:07:48.602 --> 00:07:50.605
Əslində Çin Səddinin tarixi daha qədimdir,

00:07:50.605 --> 00:07:55.224
Çjou sülaləsi və Döyüşən Dövlətlər dövrünə
aid olsa da,

00:07:55.224 --> 00:07:59.090
Çin Səddinin böyük bir hissəsi

00:07:59.090 --> 00:08:03.257
Min sülaləsi dövründə inşa edilmişdir.

00:08:04.251 --> 00:08:08.418
Çindəki son sülalə Tzin sülaləsidir.

00:08:11.383 --> 00:08:15.900
Tzin hakimiyyəti əcnəbi hakimiyyət hesab edilirdi.

00:08:15.900 --> 00:08:19.435
Onlar Mancuriya adlanan bu ərazidən gələn

00:08:19.435 --> 00:08:22.435
mancurlar tərəfindən idarə edilirdi.

00:08:22.435 --> 00:08:25.635
Mancurlar Min sülaləsini taxtdan salır və

00:08:25.635 --> 00:08:30.351
20-ci əsrin əvvəllərinə qədər Çini idarə edirlər.

00:08:30.351 --> 00:08:34.518
Daha sonra Çin Respublikasının təsis edilməsi ilə
hakimiyyətlərinə son qoyulur.