[Script Info]
Title: 
[Events]
Format: Layer, Start, End, Style, Name, MarginL, MarginR, MarginV, Effect, Text
Dialogue: 0,0:00:02.13,0:00:04.83,Default,,0000,0000,0000,,Bardzo podoba mi się ten rysunek, który znalazłem. Naprawdę
Dialogue: 0,0:00:04.83,0:00:08.46,Default,,0000,0000,0000,,pokazuje wam całkiem dobrze gdzie w naszym ciele znajduje się serce
Dialogue: 0,0:00:08.46,0:00:12.54,Default,,0000,0000,0000,,więc możecie zauważyć, że serce jest otoczone, z obu stron przez żebra, racja?
Dialogue: 0,0:00:12.54,0:00:16.20,Default,,0000,0000,0000,,I, nie narysowałem tego jeszcze, ale pozwólcie, że pokażę wam gdzie
Dialogue: 0,0:00:16.20,0:00:20.08,Default,,0000,0000,0000,,byłyby płuca. Tu byłoby prawe płuco
Dialogue: 0,0:00:20.08,0:00:23.46,Default,,0000,0000,0000,,a po tej stronie macie lewe płuco. Więc tutaj
Dialogue: 0,0:00:23.46,0:00:27.54,Default,,0000,0000,0000,,znajduje się wasze serce, pomiędzy płucami. I mówię
Dialogue: 0,0:00:27.54,0:00:31.42,Default,,0000,0000,0000,,prawe i lewe z perspektywy osoby, która posiada
Dialogue: 0,0:00:31.42,0:00:35.70,Default,,0000,0000,0000,,to serce. Więc to jest ich prawe i lewe, co jest
Dialogue: 0,0:00:35.70,0:00:39.33,Default,,0000,0000,0000,,przeciwieństwem nas, kiedy na to patrzymy. Serce znajduje się
Dialogue: 0,0:00:39.33,0:00:42.95,Default,,0000,0000,0000,,międyz dwoma płucami, w tej ochronnej osłonce
Dialogue: 0,0:00:42.95,0:00:47.07,Default,,0000,0000,0000,,żebra są po to aby utrzymać te ważne organy
Dialogue: 0,0:00:47.07,0:00:51.11,Default,,0000,0000,0000,,w bezpieczeństwie. A poniżej nich, jeśli narysujecie
Dialogue: 0,0:00:51.11,0:00:55.53,Default,,0000,0000,0000,,to tutaj, albo jeśli ja to narysuję, możecie
Dialogue: 0,0:00:55.53,0:00:58.61,Default,,0000,0000,0000,,zobaczyć teraz, że poniżej tego wszystkiego
Dialogue: 0,0:00:58.61,0:01:02.86,Default,,0000,0000,0000,,znajduje się bardzo, bardzo ważny mięsień. Więc ten mięsień
Dialogue: 0,0:01:02.86,0:01:07.31,Default,,0000,0000,0000,,ludzie nie rozmawiają o tym mięśniu, albo nie jest rodzaj mięśnia
Dialogue: 0,0:01:07.31,0:01:10.85,Default,,0000,0000,0000,,nad którym ludzie pracująw siłowni, ale to jest mięsień który nazywa się przeponą.
Dialogue: 0,0:01:10.85,0:01:15.11,Default,,0000,0000,0000,,Więc wasza przepona
Dialogue: 0,0:01:15.11,0:01:22.84,Default,,0000,0000,0000,,i wasze żebra zamykają przestrzeń, tak? Przepona staje się podłogą a żebra są pewnego rodzaju
Dialogue: 0,0:01:22.84,0:01:25.69,Default,,0000,0000,0000,,sufitem i ścianami tej przestrzeni.
Dialogue: 0,0:01:25.69,0:01:30.19,Default,,0000,0000,0000,,I jeśli spojrzymy na zawartość tej przestrzeni, mamy płuca
Dialogue: 0,0:01:30.19,0:01:33.77,Default,,0000,0000,0000,,i serce. Więc to jest cała przestrzeń
Dialogue: 0,0:01:33.77,0:01:38.86,Default,,0000,0000,0000,,która nazwana jest klatką piersiową.
Dialogue: 0,0:01:38.86,0:01:42.27,Default,,0000,0000,0000,,Więc co dokładnie robi serce? Zróbmy małą
Dialogue: 0,0:01:42.27,0:01:45.84,Default,,0000,0000,0000,,przestrzeń i przywołajmy
Dialogue: 0,0:01:45.84,0:01:47.77,Default,,0000,0000,0000,,powiększoną wersję serca.
Dialogue: 0,0:01:47.77,0:01:53.97,Default,,0000,0000,0000,,Pozwólcie, że zacznę od zorientowania was na serce. To jest wasze prawe płuco
Dialogue: 0,0:01:53.97,0:01:58.04,Default,,0000,0000,0000,,a po drugiej stronie macie lewe. I to wszystko
Dialogue: 0,0:01:58.04,0:02:01.38,Default,,0000,0000,0000,,w środku żeber, ale nie będę teraz tego rysować, ponieważ
Dialogue: 0,0:02:01.38,0:02:05.50,Default,,0000,0000,0000,,to zamazałoby obraz serca. Więc aby
Dialogue: 0,0:02:05.50,0:02:09.73,Default,,0000,0000,0000,,myśleć o tym co dokładnie robi serce, myślę, że jednym fajnym sposobem aby to zrobić
Dialogue: 0,0:02:09.73,0:02:13.43,Default,,0000,0000,0000,,jest wyobrażenie sobie, że jesteście komórką. Zobaczcie to w perspektywie
Dialogue: 0,0:02:13.43,0:02:17.36,Default,,0000,0000,0000,,komórki, i powiedzmy że jesteście komórką, która sobie tutaj przebywa.
Dialogue: 0,0:02:17.36,0:02:21.20,Default,,0000,0000,0000,,I to jesteście wy. I możecie
Dialogue: 0,0:02:21.20,0:02:25.01,Default,,0000,0000,0000,,pomyśleć o innej części ciała którą moglibyście być. Powiedzmy małą
Dialogue: 0,0:02:25.01,0:02:27.98,Default,,0000,0000,0000,,komórką palca u stopy. Powiedzmy, że jesteście komórką palca u stopy
Dialogue: 0,0:02:27.98,0:02:32.74,Default,,0000,0000,0000,,i waszym zadaniem, oczywiście, jest żyć szczęśliwie, i macie
Dialogue: 0,0:02:32.74,0:02:36.83,Default,,0000,0000,0000,,tuż obok małe naczynie krwionośne. Każda komórka w naszym ciele
Dialogue: 0,0:02:36.83,0:02:40.79,Default,,0000,0000,0000,,ma małe naczynie krwionośne tuż obok. I ta komórka palca u stopy
Dialogue: 0,0:02:40.79,0:02:44.21,Default,,0000,0000,0000,,próbuje sobie żyć. I komórki palców
Dialogue: 0,0:02:44.21,0:02:48.91,Default,,0000,0000,0000,,u stóp potrzebują pewnych rzeczy,prawda? Potrzebują, na przykład, powiedzmy tlenu.
Dialogue: 0,0:02:48.91,0:02:52.82,Default,,0000,0000,0000,,Napiszę to na biało, żeby to było wyraźnie widać. Potrzebują tlenu
Dialogue: 0,0:02:52.82,0:02:56.59,Default,,0000,0000,0000,,i składników odżywczych, prawda?
Dialogue: 0,0:02:56.59,0:03:00.43,Default,,0000,0000,0000,,Więc komórki potrzebują pewnych rzeczy żeby żyć i być szczęśliwymi.
Dialogue: 0,0:03:00.43,0:03:03.94,Default,,0000,0000,0000,,i jako efekt uboczny produkują również odpady. Są
Dialogue: 0,0:03:03.94,0:03:08.27,Default,,0000,0000,0000,,w pewnym sensie jak my, produkują odpady. I tymi odpadami mogą być
Dialogue: 0,0:03:08.27,0:03:12.52,Default,,0000,0000,0000,,różnego rodzaju rzeczy, i jedną która przychodzi na myśl
Dialogue: 0,0:03:12.52,0:03:15.20,Default,,0000,0000,0000,,jest dwutlenek węgla C02. Więc dwutlenek węgla jest odpadem
Dialogue: 0,0:03:15.20,0:03:19.39,Default,,0000,0000,0000,,dla komórki. Więc to produkuje
Dialogue: 0,0:03:19.39,0:03:23.49,Default,,0000,0000,0000,,odpady i przez moment wyobraźmy sobie, że nie ma żadnego przepływu krwi.
Dialogue: 0,0:03:23.49,0:03:26.04,Default,,0000,0000,0000,,więc, nawet jeśli w pobliżu jest naczynie krwionośne,
Dialogue: 0,0:03:26.04,0:03:29.90,Default,,0000,0000,0000,,nie ma żadnego przepływu krwi, więc napiszę "żadnego przepływu".
Dialogue: 0,0:03:29.90,0:03:34.31,Default,,0000,0000,0000,,Więc jak mała komórka
Dialogue: 0,0:03:34.31,0:03:38.95,Default,,0000,0000,0000,,produkuje odpady. Te odpady, narysujmy tu małą kulkę,
Dialogue: 0,0:03:38.95,0:03:42.08,Default,,0000,0000,0000,,zaczną się gromadzić, zaczniecie zbierać więcej i więcej tego
Dialogue: 0,0:03:42.08,0:03:45.46,Default,,0000,0000,0000,,ponieważ krew nie przepływa. I to może
Dialogue: 0,0:03:45.46,0:03:50.44,Default,,0000,0000,0000,,zablokować całą waszą komórkę palca u stopy. Więc nasza komórka
Dialogue: 0,0:03:50.44,0:03:54.10,Default,,0000,0000,0000,,jest zasypana, pokryta swoim własnym odpadem.
Dialogue: 0,0:03:54.10,0:03:58.76,Default,,0000,0000,0000,,I z drugiej strony, czy dostaje tlen i środki odżywcze?\Nnie
Dialogue: 0,0:03:58.76,0:04:01.94,Default,,0000,0000,0000,,Nie dostaje nic. Więc za niedługo
Dialogue: 0,0:04:01.94,0:04:06.13,Default,,0000,0000,0000,,powiedziałbym w ciągu kilku minut, nasza komórka palca u stopy
Dialogue: 0,0:04:06.13,0:04:09.64,Default,,0000,0000,0000,,sobie myśli "cóż, to nie jest fajny sposób na życie!"
Dialogue: 0,0:04:09.64,0:04:13.24,Default,,0000,0000,0000,,to jest naprawdę bardzo smutne, to jest okropne. I jeżeli to będzię kontynuowane
Dialogue: 0,0:04:13.24,0:04:17.42,Default,,0000,0000,0000,,komórka palca u stopy umrze. Więc co komórka palca u stopy
Dialogue: 0,0:04:17.42,0:04:20.63,Default,,0000,0000,0000,,potrzebuje, i czego potrzebuje każda komórka, to może być komórka palca u ręki
Dialogue: 0,0:04:20.63,0:04:25.20,Default,,0000,0000,0000,,albo komórka skóry albo każda inna komórka, potrzebuje
Dialogue: 0,0:04:25.20,0:04:29.35,Default,,0000,0000,0000,,przepływu. Prawda? Potrzebuje aby ta krew przepływała bez zakłóceń
Dialogue: 0,0:04:29.35,0:04:31.62,Default,,0000,0000,0000,,I jeżeli jest przepływ
Dialogue: 0,0:04:31.62,0:04:36.24,Default,,0000,0000,0000,,to otrzymacie zupełnie inny obrazek, prawda? Jeżeli jest przepływ to nagle
Dialogue: 0,0:04:36.24,0:04:39.56,Default,,0000,0000,0000,,cały ten odpad zostanie podniesiony i zabrany.
Dialogue: 0,0:04:39.56,0:04:43.18,Default,,0000,0000,0000,,Odpływa, i jest to jak
Dialogue: 0,0:04:43.18,0:04:48.29,Default,,0000,0000,0000,,ktoś kto przychodzi zabrać śmieci, abyś nie miał ich w całym swoim domu.
Dialogue: 0,0:04:48.29,0:04:51.29,Default,,0000,0000,0000,,Więc mamy przepływ i
Dialogue: 0,0:04:51.29,0:04:56.14,Default,,0000,0000,0000,,w zamian, tlen i skłądniki odżywcze są dostarczane. Więc te rzeczy
Dialogue: 0,0:04:56.14,0:04:59.61,Default,,0000,0000,0000,,są również dostarczane. Więc nagle komórka
Dialogue: 0,0:04:59.61,0:05:03.61,Default,,0000,0000,0000,,będzie bardzo bardzo szczęśliwa, i będzie dobrze żyć.
Dialogue: 0,0:05:03.61,0:05:06.98,Default,,0000,0000,0000,,Więc jeśli chcecie aby komórki waszego ciałą dobrze żyły
Dialogue: 0,0:05:06.98,0:05:11.41,Default,,0000,0000,0000,,jak ta komórka tutaj, potrzebujecie dobrego przepływu
Dialogue: 0,0:05:11.41,0:05:15.10,Default,,0000,0000,0000,,krwi przez wasz organizm, I to jest rzecz numer jeden.
Dialogue: 0,0:05:15.10,0:05:19.07,Default,,0000,0000,0000,,Potrzebujecie aby wasz przepływ krwi
Dialogue: 0,0:05:19.07,0:05:22.12,Default,,0000,0000,0000,,cały czas obiegał wasz organizm.
Dialogue: 0,0:05:22.12,0:05:27.74,Default,,0000,0000,0000,,Więc aby zrobić to dla miliona miliona komórek potrzebujecie potężnej
Dialogue: 0,0:05:27.74,0:05:31.03,Default,,0000,0000,0000,,pompy prawda? Czegoś co byłoby w stanie wciągnąć
Dialogue: 0,0:05:31.03,0:05:35.28,Default,,0000,0000,0000,,całą krew z ciała i wypchnąć ją z powrotem. I to właśnie
Dialogue: 0,0:05:35.28,0:05:39.22,Default,,0000,0000,0000,,jest serce. To właśnie głównie robi.
Dialogue: 0,0:05:39.22,0:05:42.91,Default,,0000,0000,0000,,To niesamowita pompa, wypychająca krew
Dialogue: 0,0:05:42.91,0:05:45.54,Default,,0000,0000,0000,,tak abyście mieli dobry przepływ.
Dialogue: 0,0:05:45.54,0:05:49.52,Default,,0000,0000,0000,,Napiszę to z boku jako zadanie numer jeden. To są zadania serca.
Dialogue: 0,0:05:49.52,0:05:53.48,Default,,0000,0000,0000,,Więc zadania i numerem jeden będzie
Dialogue: 0,0:05:53.48,0:05:56.04,Default,,0000,0000,0000,,przepływ krwi. I napiszę systemowy
Dialogue: 0,0:05:56.04,0:06:01.05,Default,,0000,0000,0000,,przepływ. I wszystko
Dialogue: 0,0:06:01.05,0:06:05.04,Default,,0000,0000,0000,,co oznacza systemowy odnosi się do całego ciała. Więc systemowy
Dialogue: 0,0:06:05.04,0:06:08.78,Default,,0000,0000,0000,,kiedy mówię to słowo, mam na myśli całe ciało. Wszystkie komórki
Dialogue: 0,0:06:08.78,0:06:12.86,Default,,0000,0000,0000,,w ciele. Teraz, dokładnie jak to się dzieje
Dialogue: 0,0:06:12.86,0:06:16.51,Default,,0000,0000,0000,,możecie zobaczyć na tym obrazku. Więc tutaj macie ogromną
Dialogue: 0,0:06:16.51,0:06:20.66,Default,,0000,0000,0000,,żyłę, to jest żyła, a tu macie tętnicę.
Dialogue: 0,0:06:20.66,0:06:23.60,Default,,0000,0000,0000,,To jest tętnica.
Dialogue: 0,0:06:23.60,0:06:28.70,Default,,0000,0000,0000,,I krew płynie przez tętnicę w ten sposób.
Dialogue: 0,0:06:28.70,0:06:32.94,Default,,0000,0000,0000,,I wpływa do dwóch żył.
Dialogue: 0,0:06:32.94,0:06:36.82,Default,,0000,0000,0000,,Pierwsza na górze nazwana jest żyłą główną górną, górną dlatego że
Dialogue: 0,0:06:36.82,0:06:40.49,Default,,0000,0000,0000,,jest na górze. Żyła główna górna.
Dialogue: 0,0:06:40.49,0:06:44.38,Default,,0000,0000,0000,,To jest nazwa tej żyły. A na dole tutaj, nie możecie tego zobaczyć
Dialogue: 0,0:06:44.38,0:06:48.50,Default,,0000,0000,0000,,ponieważ to jest po drugiej stronie serca, ale jest tutaj inna żyła nazwana żyłą główną dolną.
Dialogue: 0,0:06:48.50,0:06:51.52,Default,,0000,0000,0000,,I te dwie żyły, to jest również żyła,
Dialogue: 0,0:06:51.52,0:06:57.53,Default,,0000,0000,0000,,te dwie żyły ściągają całą krew z ciała,
Dialogue: 0,0:06:57.53,0:06:59.41,Default,,0000,0000,0000,,do serca.
Dialogue: 0,0:06:59.41,0:07:02.91,Default,,0000,0000,0000,,I wtedy, kiedy serce jest gotowe aby ją z powrotem wypompować
Dialogue: 0,0:07:02.91,0:07:07.26,Default,,0000,0000,0000,,idzie ona do tej tętnicy, która nazywa się aortą.
Dialogue: 0,0:07:07.26,0:07:10.83,Default,,0000,0000,0000,,Więc jeśli słyszeliście o aorcie, jest to tętnica, o której
Dialogue: 0,0:07:10.83,0:07:14.86,Default,,0000,0000,0000,,mówią ludzie. Więc w ten sposób krew zostaje wypompowana
Dialogue: 0,0:07:14.86,0:07:18.78,Default,,0000,0000,0000,,Ale to nie jest jedyne zadanie serca.
Dialogue: 0,0:07:18.78,0:07:22.46,Default,,0000,0000,0000,,Zadanie drugie serca, co jest
Dialogue: 0,0:07:22.46,0:07:26.54,Default,,0000,0000,0000,,również na tym obrazku, i jest to nazwane krążeniem płucnym.
Dialogue: 0,0:07:26.54,0:07:30.52,Default,,0000,0000,0000,,Krążenie płucne. Więc co to znaczy?
Dialogue: 0,0:07:30.52,0:07:34.12,Default,,0000,0000,0000,,Cóż, wiemy, że komórki oczekują
Dialogue: 0,0:07:34.12,0:07:39.08,Default,,0000,0000,0000,,tlenu, prawda? Wiemy to. I że mają dużo dwutlenku węgla
Dialogue: 0,0:07:39.08,0:07:42.32,Default,,0000,0000,0000,,który jest odpadem. Więc, dobrze jest to przesunąć.
Dialogue: 0,0:07:42.32,0:07:45.40,Default,,0000,0000,0000,,Dobrze jest przesunąć krew. Ale jeśli nigdy nie pozbylibyście się tego dwutlenku węgla
Dialogue: 0,0:07:45.40,0:07:49.79,Default,,0000,0000,0000,,albo nie dostarczyli tlenu, komórka nie byłaby bardzo szczęśliwa.
Dialogue: 0,0:07:49.79,0:07:53.11,Default,,0000,0000,0000,,Mam na myśli to, że wasza krew może przepływać, ale w pewnym momencie będzie też chciała tlenu.
Dialogue: 0,0:07:53.11,0:07:57.27,Default,,0000,0000,0000,,I będzie chciała pozbyć się tego dwutlenku węgla. Więc to tutaj
Dialogue: 0,0:07:57.27,0:08:00.91,Default,,0000,0000,0000,,wkraczając płuca. Więc serce, zanim
Dialogue: 0,0:08:00.91,0:08:05.44,Default,,0000,0000,0000,,pośle krew z aorty, zanim wypchnie ją do ciała,
Dialogue: 0,0:08:05.44,0:08:09.41,Default,,0000,0000,0000,,wysyła krew do płuc.
Dialogue: 0,0:08:09.41,0:08:12.90,Default,,0000,0000,0000,,I dopływa do lewego płuca, i do prawego.
Dialogue: 0,0:08:12.90,0:08:17.19,Default,,0000,0000,0000,,I krew wraca z prawego płuca
Dialogue: 0,0:08:17.19,0:08:21.28,Default,,0000,0000,0000,,i lewego i zostaje
Dialogue: 0,0:08:21.28,0:08:24.63,Default,,0000,0000,0000,,wepchnięta do serca i potem przepchnięta przez aortę.
Dialogue: 0,0:08:24.63,0:08:28.22,Default,,0000,0000,0000,,Więc jest tutaj jeden dodatkowy krok, gdzie krew
Dialogue: 0,0:08:28.22,0:08:32.53,Default,,0000,0000,0000,,idzie z płuc i to jest krążenie płucne.
Dialogue: 0,0:08:32.53,0:08:36.81,Default,,0000,0000,0000,,Więc ostatnią rzeczą, którą zauważycie, jeśli spojrzycie na ten obrazek będzie to ciężkie do zauważenia,
Dialogue: 0,0:08:36.81,0:08:40.20,Default,,0000,0000,0000,,jest to, że są wyglądające jak wijące się
Dialogue: 0,0:08:40.20,0:08:44.34,Default,,0000,0000,0000,,małe naczynia krwionośnie na całym sercu. I czym są te
Dialogue: 0,0:08:44.34,0:08:47.03,Default,,0000,0000,0000,,naczynia? Mam na myśli to że macie czerowne i niebieskie
Dialogue: 0,0:08:47.03,0:08:50.36,Default,,0000,0000,0000,,i niebieskie to żyły a czerwone to tętnice
Dialogue: 0,0:08:50.36,0:08:55.27,Default,,0000,0000,0000,,ale czy są one częścią krążenia systemowego, albo płucnego, czy czegoś innego?
Dialogue: 0,0:08:55.27,0:08:58.48,Default,,0000,0000,0000,,Więc te naczynia, wszystkie,
Dialogue: 0,0:08:58.48,0:09:01.94,Default,,0000,0000,0000,,razem nazwane są naczyniami wieńcowymi.
Dialogue: 0,0:09:01.94,0:09:06.93,Default,,0000,0000,0000,,I zwłaszcza mogliście słyszeć o
Dialogue: 0,0:09:06.93,0:09:10.72,Default,,0000,0000,0000,,tętnicy wieńcowej, albo żyle wieńcowej, ale razem możecie nazwać je
Dialogue: 0,0:09:10.72,0:09:14.45,Default,,0000,0000,0000,,krwionośnymi naczyniami wieńcowymi. Dodam tutaj słowo krew.
Dialogue: 0,0:09:14.45,0:09:18.11,Default,,0000,0000,0000,,Więc te krwionośne nacyznia wieńcowe służa mięśniu sercowemu
Dialogue: 0,0:09:18.11,0:09:20.72,Default,,0000,0000,0000,,Zapamiętajcie, serce
Dialogue: 0,0:09:20.72,0:09:24.72,Default,,0000,0000,0000,,składa się z tysięcy, dziesiątek tysięcy komórek
Dialogue: 0,0:09:24.72,0:09:29.95,Default,,0000,0000,0000,,i te komórki, tak jak nasza komórka palca u stopy którą narysowaliśmy
Dialogue: 0,0:09:29.95,0:09:33.64,Default,,0000,0000,0000,,również potrzebują tlenu, składników odżywczych i produkują odpady.
Dialogue: 0,0:09:33.64,0:09:37.22,Default,,0000,0000,0000,,Więc te komórki będą potrzebowaly naczyń krwionośnych dostarczających
Dialogue: 0,0:09:37.22,0:09:40.32,Default,,0000,0000,0000,,tych skłądników. Więc tym są naczynia wieńcowe. One są dosłownie
Dialogue: 0,0:09:40.32,0:09:43.84,Default,,0000,0000,0000,,naczyniami krwionośnymi które, służą sercu.
Dialogue: 0,0:09:43.84,0:09:47.74,Default,,0000,0000,0000,,Więc to są te, które służą sercu.
Dialogue: 0,0:09:47.74,0:09:51.06,Default,,0000,0000,0000,,Jeśli służą mięśniu sercowemu
Dialogue: 0,0:09:51.06,0:09:55.62,Default,,0000,0000,0000,,i komórkom sercowym, pomyślcie o tym, czy pasowałyby
Dialogue: 0,0:09:55.62,0:09:59.30,Default,,0000,0000,0000,,do krążenia systemowego czy płucnego?
Dialogue: 0,0:09:59.30,0:10:03.41,Default,,0000,0000,0000,,Jeżeli głównym zadaniem jest zapewnianie potrzeb komórkom
Dialogue: 0,0:10:03.41,0:10:08.17,Default,,0000,0000,0000,,to naczynia wieńcowe będą należały do krążenia systemowego.