0:00:06.517,0:00:09.157
Hãy nhìn vào bức ảnh này.

0:00:09.157,0:00:10.657
Liệu nó có thể là gì?

0:00:10.657,0:00:12.067
Một con quái vật đáng sợ?

0:00:12.067,0:00:13.777
Hai chú gấu thân thiện?

0:00:13.777,0:00:16.557
Hay thứ gì đó hoàn toàn khác?

0:00:16.557,0:00:18.277
Trong gần một thế kỷ,

0:00:18.277,0:00:20.757
mười vết mực như thế này[br]đã được sử dụng

0:00:20.757,0:00:24.117
như những bài kiểm tra[br]tính cách thần bí.

0:00:24.117,0:00:27.697
Luôn được các nhà tâm lý học[br]giữ kín trước bệnh nhân,

0:00:27.697,0:00:32.827
những hình ảnh bí ẩn này được cho là[br]sẽ thể hiện cách bộ não hoạt động.

0:00:32.827,0:00:35.885
Nhưng những vết mực này[br]có thể cho ta biết những gì,

0:00:35.885,0:00:38.425
và bài kiểm tra này[br]hoạt động như thế nào?

0:00:38.425,0:00:40.565
Được phát minh vào đầu thế kỷ 20[br]

0:00:40.565,0:00:43.205
bởi bác sĩ tâm lý người Thụy Sĩ[br]Hermann Rorschach,

0:00:43.205,0:00:45.125
bài kiểm tra Rorschach[br]

0:00:45.125,0:00:47.645
không mấy liên quan [br]đến những điều cụ thể ta thấy,

0:00:47.645,0:00:50.600
thay vào đó,[br]là cách ta nhận thức về nó.

0:00:50.600,0:00:52.930
Là một nghệ sĩ nghiệp dư,

0:00:52.930,0:00:57.220
Hermann bị mê hoặc bởi sự đa dạng[br]trong nhận thức thị giác của con người.

0:00:57.220,0:00:59.687
Ông mang theo niềm say mê này[br]vào trường y,

0:00:59.687,0:01:03.347
nơi ông học được rằng các giác quan[br]có liên hệ mật thiết với nhau.

0:01:03.347,0:01:05.667
Ông nghiên cứu làm thế nào[br]quá trình nhận thức

0:01:05.667,0:01:08.087
không chỉ ghi nhận[br]các cảm giác đầu vào,

0:01:08.087,0:01:10.208
mà còn biến đổi chúng.

0:01:10.208,0:01:13.898
Và khi bắt đầu làm việc tại[br]bệnh viện tâm thần ở Đông Thụy Sĩ,

0:01:13.898,0:01:17.308
ông bắt đầu thiết kế[br]một loạt các hình ảnh khó hiểu

0:01:17.308,0:01:21.358
để hiểu rõ hơn về quá trình bí ẩn này.

0:01:21.358,0:01:23.578
Sử dụng các bức vẽ này,

0:01:23.578,0:01:26.688
Rorschach bắt đầu hỏi[br]hàng trăm người bình thường

0:01:26.688,0:01:29.608
và bệnh nhân tâm thần[br]cùng một câu hỏi:

0:01:29.608,0:01:31.648
"Liệu đây có thể là gì?"

0:01:31.648,0:01:36.278
Nhưng với Rorschach điều quan trọng nhất[br]không phải là đối tượng thấy gì,

0:01:36.278,0:01:39.102
mà là cách họ tiếp cận nó.

0:01:39.102,0:01:42.432
Họ tập trung và bỏ qua[br]phần nào của hình ảnh ?

0:01:42.432,0:01:44.992
Liệu họ có thấy chúng chuyển động?

0:01:44.992,0:01:48.382
Liệu màu sắc trên một số vết mực[br]có giúp họ đưa ra câu trả lời tốt hơn,

0:01:48.382,0:01:51.462
hay làm họ phân tâm và choáng ngợp?

0:01:51.462,0:01:54.832
Ông tạo ra hệ thống mã hóa[br]các phản ứng của con người,

0:01:54.832,0:01:59.472
thu hẹp phạm vi phân tích.

0:01:59.472,0:02:04.124
Thế là ông đã có các biện pháp thực nghiệm[br]để đánh giá mọi đối tượng:

0:02:04.124,0:02:06.295
người sáng tạo[br]và giàu trí tưởng tượng,

0:02:06.295,0:02:08.955
người tỉ mỉ,[br]người nhìn xa trông rộng,

0:02:08.955,0:02:11.785
và người linh hoạt,[br]dễ dàng thích nghi.

0:02:11.785,0:02:14.375
Một số người sẽ bị mắc kẹt,

0:02:14.375,0:02:17.055
đưa ra cùng một câu trả lời[br]cho nhiều vết mực.

0:02:17.055,0:02:20.275
Một số khác đưa ra những đáp án mới lạ[br]cùng những mô tả thú vị.

0:02:20.275,0:02:23.325
Các phản hồi[br]cũng đa dạng như các vết mực,

0:02:23.325,0:02:25.835
cho thấy sự khác nhau[br]trong nhận thức vấn đề,

0:02:25.835,0:02:28.855
tính cách của một số người[br]sẽ dễ phân tích hơn số khác.

0:02:28.855,0:02:31.905
Nhưng phân tích tổng thể[br]cách tiếp cận

0:02:31.905,0:02:34.785
giúp đào sâu vào tâm lý của họ.

0:02:34.785,0:02:37.505
Và khi Rorschach thử nghiệm[br]trên nhiều người hơn,

0:02:37.505,0:02:39.775
các mẫu chung bắt đầu xuất hiện.

0:02:39.775,0:02:42.555
Những người bình thường[br]có cùng tính cách

0:02:42.555,0:02:45.295
thường có những cách tiếp cận[br]khá giống nhau.

0:02:45.295,0:02:47.945
Các bệnh nhân[br]mắc cùng một bệnh tâm thần

0:02:47.945,0:02:50.145
cũng có những cách tiếp cận như nhau,

0:02:50.145,0:02:53.515
bài kiểm tra, từ đó, trở thành[br]công cụ chẩn đoán đáng tin cậy.

0:02:53.515,0:02:55.895
Nó thậm chí[br]có thể chẩn đoán một số bệnh

0:02:55.895,0:02:59.135
khó thể xác định[br]bằng các phương pháp sẵn có khác.

0:02:59.135,0:03:03.755
Năm 1921, Rorschach công bố hệ mã[br]cùng với mười vết mực mà ông nhận thấy

0:03:03.755,0:03:09.301
có thể đưa ra bức tranh tổng quát nhất[br]về cách tri giác hoạt động.

0:03:09.301,0:03:11.570
Trong nhiều thập kỷ tiếp theo,

0:03:11.570,0:03:15.330
bài kiểm tra trở nên[br]vô cùng phổ biến trên thế giới.

0:03:15.330,0:03:18.137
Đến những năm 1960,

0:03:18.137,0:03:21.517
chỉ tính riêng ở Mỹ, [br]nó đã được thực hiện hàng triệu lần.

0:03:21.517,0:03:24.828
Thật không may,[br]chưa đầy một năm sau xuất bản,

0:03:24.828,0:03:27.208
Hermann Rorschach[br]đột ngột qua đời.

0:03:27.208,0:03:30.078
Không còn nhà phát minh[br]để giữ nó đi đúng hướng,

0:03:30.078,0:03:32.888
bài kiểm tra mà ông [br]đã dày công nghiên cứu

0:03:32.888,0:03:36.428
bắt đầu bị sử dung[br]một cách thiếu khoa học.

0:03:36.428,0:03:39.598
Các nhà nghiên cứu đưa nó[br]cho tội phạm chiến tranh của Đức quốc xã,

0:03:39.598,0:03:43.288
hy vọng hiểu được nguyên nhân[br]của các cuộc thảm sát.

0:03:43.288,0:03:46.538
Các nhà nhân chủng học đưa[br]cho các cộng đồng xa xôi

0:03:46.538,0:03:49.438
như một bài kiểm tra tính cách phổ quát.

0:03:49.438,0:03:51.998
Các nhà tuyển dụng[br]đưa ra quyết định thiên lệch

0:03:51.998,0:03:54.798
dựa trên các biểu đồ giải mã rút gọn.

0:03:54.798,0:03:58.239
Khi bài kiểm tra rời bệnh viện[br]và đi vào đại chúng

0:03:58.239,0:04:01.609
danh tiếng của nó [br]tuột dốc trong giới y học,

0:04:01.609,0:04:04.649
và không còn được sử dụng[br]với mục đích lâm sàng nữa.

0:04:04.649,0:04:08.009
Ngày nay, bài kiểm tra này[br]vẫn còn gây nhiều tranh cãi,

0:04:08.009,0:04:10.909
và nhiều người cho rằng[br]nó đã bị bác bỏ.

0:04:10.909,0:04:13.369
Nhưng một bản đánh giá lớn [br]năm 2013

0:04:13.369,0:04:15.929
về các nghiên cứu[br]còn tồn tại của Rorschach

0:04:15.929,0:04:20.349
cho thấy được thực hiện đúng cách[br]các thử nghiệm sẽ cho các kết quả giá trị,

0:04:20.349,0:04:23.239
có thể giúp chẩn đoán bệnh tâm thần

0:04:23.239,0:04:25.869
hay bổ khuyết hồ sơ tâm lý bệnh nhân.

0:04:25.869,0:04:29.159
Đứng riêng, nó khó thể [br]là chìa khóa cho trí não con người,

0:04:29.159,0:04:31.299
không một bài kiểm tra nào có thể.

0:04:31.299,0:04:35.049
Nhưng cách tiếp cận trực quan[br]và việc không có câu trả lời cố định

0:04:35.049,0:04:38.849
sẽ tiếp tục giúp các nhà tâm lý học[br]vẽ ra bức tranh nhiều sắc thái

0:04:38.849,0:04:41.189
về cách con người nhìn nhận thế giới.

0:04:41.189,0:04:43.569
Đưa ta đến gần hơn

0:04:43.569,0:04:46.419
để hiểu các mẫu chung[br]đằng sau nhận thức của ta.