WEBVTT 00:00:07.297 --> 00:00:09.157 Resme bir göz atın. 00:00:09.157 --> 00:00:10.657 Bu ne olabilir? 00:00:10.657 --> 00:00:12.067 Korkunç bir canavar mı? 00:00:12.067 --> 00:00:13.597 İki arkadaş canlısı ayı mı? 00:00:13.597 --> 00:00:16.557 Yoksa tamamen farklı bir şey mi? 00:00:16.557 --> 00:00:20.007 Neredeyse bir asır boyunca bunun gibi on mürekkep lekesi 00:00:20.007 --> 00:00:24.117 bir çeşit gizemli kişilik testi olarak kullanıldı. 00:00:24.117 --> 00:00:27.697 Uzun zaman boyunca psikologlar ve hastaları arasında gizli tutulan 00:00:27.697 --> 00:00:32.947 bu gizemli resimlerin, kişinin zihninin işleyişini ortaya çıkardığı söyleniyordu. 00:00:33.357 --> 00:00:38.075 Fakat mürekkep lekeleri gerçekten bize ne anlatabilir ve bu test nasıl işliyor? NOTE Paragraph 00:00:38.425 --> 00:00:43.205 20. yüzyıl başlarında İsviçreli psikiyatrist Hermann Rorschach tarafından 00:00:43.205 --> 00:00:47.645 bulunan Rorschach Testi, net olarak gördüğümüz şeylerden ziyade 00:00:47.645 --> 00:00:50.920 algıya genel yaklaşımımız ile alakalıdır. 00:00:50.920 --> 00:00:52.400 Amatör bir ressam olan Hermann, 00:00:52.400 --> 00:00:57.220 görsel algının kişiden kişiye nasıl değiştiğinden büyülenmişti. 00:00:57.220 --> 00:01:01.587 Bu ilgisini, bütün duyularımızın son derece bağlı olduğunu öğrendiği 00:01:01.587 --> 00:01:03.347 tıp fakültesine taşıdı. 00:01:03.347 --> 00:01:08.087 Algı sürecimizin duyusal girdileri sadece kaydetmekle kalmayıp 00:01:08.087 --> 00:01:09.868 nasıl dönüştürdüğü üstüne çalıştı. 00:01:09.868 --> 00:01:13.898 İsviçre'nin doğusundaki bir akıl hastanesinde çalışmaya başladığında 00:01:13.898 --> 00:01:17.308 bu gizemli sürece yeni kavrayış kazandırmak için 00:01:17.308 --> 00:01:21.358 bir dizi kafa karıştırıcı resimler çizmeye başladı. NOTE Paragraph 00:01:21.358 --> 00:01:23.578 Mürekkep lekeli resimlerini kullanarak 00:01:23.578 --> 00:01:29.598 Rorschach yüzlerce sağlıklı insana ve psikiyatrik hastaya aynı soruyu sordu: 00:01:29.608 --> 00:01:31.648 "Bu ne olabilir?" 00:01:31.648 --> 00:01:36.278 Ama Rorschach'a göre önemli olan deneklerin ne gördüğünden ziyade 00:01:36.278 --> 00:01:39.102 göreve nasıl yanaştıklarıydı. 00:01:39.102 --> 00:01:42.432 Resmin hangi kısımlarına odaklandılar ya da göz ardı ettiler? 00:01:42.432 --> 00:01:44.682 Resmin hareket ettiğini gördüler mi? 00:01:44.682 --> 00:01:48.382 Mürekkep lekelerindeki renk daha iyi cevaplar vermelerine yardımcı mı oldu, 00:01:48.382 --> 00:01:50.872 yoksa dikkatlerini dağıttı ve onları bunalttı mı? NOTE Paragraph 00:01:51.472 --> 00:01:55.572 Çok çeşitli yorumlamaları birkaç başa çıkılabilir sayılara indirgeyerek 00:01:55.572 --> 00:01:59.472 insanların cevaplarını kodlamak için bir sistem geliştirdi. 00:01:59.472 --> 00:02:03.564 Böylelikle testi yapan kişilerin her türünün niceliğini belirlemek için 00:02:03.564 --> 00:02:05.945 deneysel önlemleri vardı: yaratıcı ve hayalperest, 00:02:05.945 --> 00:02:08.955 detaycı ve büyük resmi görenler 00:02:08.955 --> 00:02:12.655 ve yaklaşımlarını adapte edebilen uysal katılımcılar. 00:02:12.655 --> 00:02:14.925 Bazı insanlar birçok mürekkep lekesine 00:02:14.925 --> 00:02:17.055 aynı cevabı vererek işin içinden çıkamazdı. 00:02:17.055 --> 00:02:20.275 Diğerleri ise sıradışı ve güzel tanımlar verirdi. 00:02:20.275 --> 00:02:22.985 Cevaplar mürekkep lekeleri kadar çeşitliydi. 00:02:22.985 --> 00:02:26.035 Ki bu farklı türde algısal problemlere yol açarken 00:02:26.035 --> 00:02:28.855 bazılarını yorumlamak diğerlerinden daha kolaydı. 00:02:28.855 --> 00:02:31.905 Fakat testi yapanların genel yaklaşımını analiz etmek 00:02:31.905 --> 00:02:34.785 psikolojilerinin gerçek iç yüzünü anlamayı sağladı. 00:02:34.785 --> 00:02:39.765 Rorschach gittikçe daha fazla insanı test ettikçe kalıplar birikmeye başladı. 00:02:39.775 --> 00:02:42.245 Aynı kişilikteki sağlıklı insanlar 00:02:42.245 --> 00:02:45.295 genellikle şaşırtıcı bir biçimde benzer yaklaşımlar gösterdiler. 00:02:45.295 --> 00:02:47.945 Aynı akıl hastalığından muzdarip olan hastalar da 00:02:47.945 --> 00:02:49.845 benzer şekilde yaklaşım gösterdiler. 00:02:49.845 --> 00:02:53.045 Ki bu testi güvenilir bir teşhis aracı yaptı. 00:02:53.045 --> 00:02:59.125 Diğer mevcut yöntemlerle saptanması zor bazı durumlara bile teşhis koyabiliyordu. NOTE Paragraph 00:02:59.135 --> 00:03:04.765 1921'de Rorschach insanların algısal yaklaşımının en incelikli resmi olduğunu 00:03:04.771 --> 00:03:09.791 hissettiği on mürekkep lekesiyle birlikte kodlama sistemini yayımladı. 00:03:09.791 --> 00:03:15.850 Sonraki birkaç on yıl boyunca test, tüm dünya ülkelerinde bir hayli popüler oldu. 00:03:15.860 --> 00:03:18.797 1960'lı yıllarda sadece Amerika Birleşik Devletleri'nde 00:03:18.797 --> 00:03:21.517 milyonlarca kez resmi olarak kullandı. 00:03:21.517 --> 00:03:24.828 Ne yazık ki testi yayımladıktan bir yıl kadardan az süre içinde 00:03:24.828 --> 00:03:27.408 Hermann Rorschach aniden öldü. 00:03:27.408 --> 00:03:29.458 Yolunda gitmesini sağlayacak mucidi olmadan 00:03:29.458 --> 00:03:32.888 desteklemek için birçok veriyi düzenli olarak bir araya getirdiği test 00:03:32.888 --> 00:03:36.548 her çeşit spekülatif yolla kullanılmaya başlandı. NOTE Paragraph 00:03:36.548 --> 00:03:39.878 Araştırmacılar, toplu katliamın pskikolojik kökenlerini 00:03:39.878 --> 00:03:43.288 ortaya çıkarma umuduyla Nazi savaşı suçlularına testi uyguladılar. 00:03:43.288 --> 00:03:46.538 Antropologlar bir tür evrensel kişilik testi olarak 00:03:46.538 --> 00:03:49.438 resimleri uzaktaki topluluklara gösterdi. 00:03:49.438 --> 00:03:52.308 İşverenler indirgeyici kodlama tablolarına dayanan 00:03:52.308 --> 00:03:54.798 önyargılı işe alma kararları verdi. 00:03:54.798 --> 00:03:58.239 Test, klinikleri terk ettikçe ve popüler kültüre girdikçe 00:03:58.239 --> 00:04:01.609 tıp alanında ünü azaldı 00:04:01.609 --> 00:04:05.279 ve mürekkep lekelerinin klinik kullanımı azalmaya başladı. NOTE Paragraph 00:04:05.279 --> 00:04:07.909 Günümüzde test hala tartışmaya açık 00:04:07.909 --> 00:04:10.909 ve birçok insan yanlış olduğu ispatlanmış olduğunu farz ediyor. 00:04:10.909 --> 00:04:15.929 Ama 2013'te mevcut tüm Rorschach araştırmasının kapsamlı bir incelemesi 00:04:15.929 --> 00:04:20.349 düzgünce uygulandığında testin akıl hastalıklarını teşhis etmeye 00:04:20.349 --> 00:04:23.299 yardımcı olabilen ya da hastanın psikolojik profilini çıkaran 00:04:23.299 --> 00:04:26.349 mantıklı sonuçlar verdiğini gösterdi. 00:04:26.349 --> 00:04:29.419 Test, insan zihni için tek başına bir anahtar sayılmaz -- 00:04:29.419 --> 00:04:30.799 hangi test öyle ki. 00:04:30.799 --> 00:04:34.709 Ama görsel yaklaşımı ve tek bir doğru cevabının olmaması 00:04:34.709 --> 00:04:37.309 psikologlara insanların dünyayı nasıl gördüğünün 00:04:37.309 --> 00:04:40.499 daha incelikli bir resmini çizmesinde yardımcı olmaya devam ediyor. 00:04:40.499 --> 00:04:45.559 Algılarımızın arkasındaki kalıpları anlamaya bizi bir adım yaklaştırıyor.