WEBVTT

00:00:07.297 --> 00:00:09.157
سەیرێکی ئەو وێنەیە بکە.

00:00:09.157 --> 00:00:10.657
دەبێت ئەوە چی بێت؟

00:00:10.657 --> 00:00:12.067
دێوێکی تۆقێنەر؟

00:00:12.067 --> 00:00:13.597
دوو ورچی هاوڕێیانەن؟

00:00:13.597 --> 00:00:16.557
یان بە تەواوی شتێکی دیکەیە؟

00:00:16.557 --> 00:00:17.957
بۆ نزیکەی سەدەیەک،

00:00:17.957 --> 00:00:20.427
دە پەڵەی مەرەکەب وەکو
ئەمانە بەکارهێنراون وەکو

00:00:20.427 --> 00:00:24.117
ئەوەی وا دێتە بەرچاو کە بە نزیکەیی
تاقیکردنەوەیەکی کەسایەتی پڕ لە ڕاز بێت.

00:00:24.117 --> 00:00:27.697
بۆ ماوەیەکی درێژ بە نهێنی هێڵدرابۆوە بۆ
دەرونناسەکان و نەخۆشەکانیان،

00:00:27.697 --> 00:00:33.357
بەو وێنە پڕ نهێنیانە دەوترا کە
نادیارییەکانی ئەقڵی کەسێک دەخەنە ڕوو.

00:00:33.357 --> 00:00:35.885
بەڵام ئەو پەڵە مەرەکەبیانە
لەڕاستیدا چیمان پێدەڵێن،

00:00:35.885 --> 00:00:38.425
و ئەم تاقیکردنەوەیە چۆن چۆنیە؟

00:00:38.425 --> 00:00:43.205
لە سەرەتای سەدەی بیستەم لە لایەن پزیشکی
دەروونی سویسری هێرمان ڕۆرشاک داهێنراوە،

00:00:43.205 --> 00:00:47.645
تاقیکردنەوەکە لە ڕاستیدا کەمتر دەربارەی
ئەو شتە تایبەتانەیە کە دەیانبینین،

00:00:47.645 --> 00:00:50.920
و زیاتر دەربارەی ڕێبازی گشتی 
درک پێ کردنی ئێمەیە.

00:00:50.920 --> 00:00:52.300
وەکو هونەرمەندێکی ناپیشەیی

00:00:52.300 --> 00:00:57.220
هێرمان سەرسام بوو بەوەی چۆن پێ زانینی 
بینایی لە کەسێکەوە بۆ کەسێکی تر ھەمەچەشنە.

00:00:57.220 --> 00:00:59.687
ئەم ئارەزوویەی خۆی بۆ
قوتابخانەی پزیشکی هەڵگرت،

00:00:59.687 --> 00:01:03.347
کە فێری ئەوە بوو هەموو هەستەکانمان 
بە قووڵی بە یەکترەوە بەستراونەتەوە.

00:01:03.347 --> 00:01:08.087
لە پرۆسەی ئەوەی چۆن پێزانین تەنها
تۆمارکردنی زانیارییە هەستیەکان نییە،

00:01:08.087 --> 00:01:09.868
بەڵکو دەیانگۆریت.

00:01:09.868 --> 00:01:13.898
و کاتێک ئەو لە نەخۆشخانەیەکی نەخۆشی
دەروونی لە ڕۆژهەڵاتی سویسرا کاری دەکرد،

00:01:13.898 --> 00:01:17.308
دەستیکرد بە نەخشەدانان بۆ زنجیرەیەک 
لە وێنەی مەتەڵاوی

00:01:17.308 --> 00:01:21.358
بۆ بەدەست هێنانی تێگەیشتنی نوێتر
لەمەڕ ئەو پڕۆسە مەبەست دارانە.

00:01:21.358 --> 00:01:23.578
بە بەکارهێنانی ئەو تابلۆ پەڵە مەرەکەبانە،

00:01:23.578 --> 00:01:26.688
ڕۆرشاک دەستی بە تاقیکردنەوەی کرد
لەسەر سەدان کەسی تەندروست

00:01:26.688 --> 00:01:29.608
و نەخۆشە دروونییەکان لەگەڵ
هەمان پرسیار:

00:01:29.608 --> 00:01:31.648
دەبێت ئەوە چی بێت؟

00:01:31.648 --> 00:01:36.278
بەهەرحاڵ، ئەوە کەلوپەلی تاقیکردنەوە نەبوو
کە بەلای ڕۆرشاکەوە گرینگ بوو،

00:01:36.278 --> 00:01:39.102
بەڵکو، ئەوە گرنگ بوو بەلایەوە
کە چۆن لە ئەرکەکە دەڕوانن.

00:01:39.102 --> 00:01:42.432
ئەوان سەرنجیان خستە سەر کام بەشی
وێەنەکە یان کامەیان فەرامۆش کرد؟

00:01:42.432 --> 00:01:44.682
ئایە وێنەکەیان بینی کە بجوڵیت؟

00:01:44.682 --> 00:01:48.382
ڕەنگی سەر پەڵە مەرەکەبییەکان
یارمەتیان دەدات وەڵامێکی باشتر بدەنەوە،

00:01:48.382 --> 00:01:51.462
یاخود بێزاریان دەکات و هەستێکی
بەهێزیان لەلا درووست دەکات؟

00:01:51.462 --> 00:01:54.492
ئەو سیستەمێکی پەرەپێدا تاوەکو
وەڵامی کەسەکان بکات بە هێما،

00:01:54.492 --> 00:01:59.472
لێکدانەوە بەرفراوانەکانی کەم کردەوە 
بۆ ژمارەیەکی کەمی وەڵامی ڕێکخراو.

00:01:59.472 --> 00:02:04.124
ئێستا ئەو کۆمەڵیک پێوانەی تاقیکاری
بۆ هەموو جۆرەکانی تاقیکەرەوەکان هەیە:

00:02:04.124 --> 00:02:05.945
داهێنەرانە و خەیاڵمەند،

00:02:05.945 --> 00:02:08.955
وردەکار، ئەوانەی وێنە مەزنەکە دەبینن،

00:02:08.955 --> 00:02:12.655
و ئەو بەژداربووە گونجاوانەی دەیانتوانی
تێڕوانینی خۆیان جێبەجێ بکەن.

00:02:12.655 --> 00:02:14.375
هەندێک کەس گیر دەخۆن،

00:02:14.375 --> 00:02:17.055
هەمان وەڵام دەدەنەوە 
بۆ کۆمەڵێک پەڵەی مەرەکەبی.

00:02:17.055 --> 00:02:20.275
ئەوانی تر هەندێک وەسفی سەیر و 
دڵگیریان هەیە.

00:02:20.275 --> 00:02:22.985
وەڵامەکان هەمەچەشن بوون بە ئەندازەی
پەڵە مەرەکەبییەکان،

00:02:22.985 --> 00:02:26.035
کە کۆمەڵێک کێشەی تێگەیشتنی
دروست دەکرد،

00:02:26.035 --> 00:02:28.855
هەندێکیان ئاسانتر بوون بۆ
لێکدانەوە وەک لە ئەوانی تر.

00:02:28.855 --> 00:02:31.905
بەڵام شلۆڤەکردنی دیدگای گشتی
تێڕوانینی بەژداربووان

00:02:31.905 --> 00:02:34.785
تێگەیشتنی زیاتری دەربارەی سایکۆلۆژیان
پێشکەش کرد.

00:02:34.785 --> 00:02:37.505
و لەگەڵ ئەوەی ڕۆرشاک
خەڵکی زیاتری تاقیکردەوە،

00:02:37.505 --> 00:02:39.775
کۆمەڵێک کێشە سەریان هەڵدا.

00:02:39.775 --> 00:02:42.355
ئەو بەژداربووانەی هەمان
جۆر کەسایەتیان هەبوو

00:02:42.355 --> 00:02:45.295
بە ڕێژەیەکی ئێجگار زۆر
هاوشێوە تێڕوانینیان هەبوو.

00:02:45.295 --> 00:02:47.945
نەخۆشەکان بەهۆی هەمان نەخۆشی 
دەروونی ئازار دەچێژن

00:02:47.945 --> 00:02:49.845
بەهەمان شێوە تاقیکردنەوەکەیان دەکرد،

00:02:49.845 --> 00:02:53.045
وای کرد وەکو کەرەستەیەکی
پشکنین باشتر پشتی پێ ببەسترێت.

00:02:53.045 --> 00:02:55.425
تەنانەت دەتوانرێت هەندێک نەخۆشی
پێ دەست نیشان بکرێت

00:02:55.425 --> 00:02:59.135
کە قورسە لەلایەن ڕێگاکانی 
ترەوە دیاری بکرێن.

00:02:59.135 --> 00:03:00.465
لە ساڵی ١٩٢١،

00:03:00.465 --> 00:03:05.205
ڕۆرشاک ڕژێمی هێماکاریەکەی لە پاڵ
دە پەڵەی مەرەکەبی بڵاوکردەوە لای وابوو

00:03:05.205 --> 00:03:09.791
تێگەیشتنێکی قووڵ دەربارەی تێڕوانینی 
دەروونی مرۆڤەکان پێشکەش دەکات.

00:03:09.791 --> 00:03:11.570
دوای چەن دەیەیەکی داهاتوو،

00:03:11.570 --> 00:03:15.860
تاقیکردنەوەکە بە شێوەیەکی بەرفراوان
لە زۆرێک لە وڵاتەکانی جیهان بڵاوبۆوە.

00:03:15.860 --> 00:03:17.207
لە ساڵانی ١٩٦٠ ەکان،

00:03:17.207 --> 00:03:21.517
بە فەرمی ملیۆنان جار بە تەنها لە ویلایەتە
یەکگرتووەکان بەکارهێنراوە.

00:03:21.517 --> 00:03:24.828
بەداخەوە، کەمتر لە ساڵێک دوای 
بڵاوکردنەوەی تاقیکردنەوەکە،

00:03:24.828 --> 00:03:27.408
هێرمان ڕۆرشاک لە ناکاو کۆچی دوایی کرد.

00:03:27.408 --> 00:03:29.448
بە بێ هەبوونی داهێنەرێک تا پەرەی پێبدات،

00:03:29.448 --> 00:03:32.888
ئەو پشکنینەکەی بە پەیڕەویانە کۆ کردبووەوە
بە داتایەکی زۆرەوە بۆ پشتگیری

00:03:32.888 --> 00:03:36.548
کردن لێی کەچی بە زۆر شێوازی
ناڕێکانەی دیکەی بەکار هێنرا.

00:03:36.548 --> 00:03:39.598
توێژەران لەسەر تاوانبارانی جەنگی
نازییەکان بەکاریانهێنا،

00:03:39.598 --> 00:03:43.288
بە هیوای ئەوەی ڕیشە سایکۆلۆژییەکانی 
کوشتنی بە کۆمەڵی پی بدۆزنەوە.

00:03:43.288 --> 00:03:46.538
مرۆڤناسەکان وێنەکانیان نیشانی
کۆمەڵگە دوورەدەستەکان داوە

00:03:46.538 --> 00:03:49.438
وەکو جۆرە تاقیکارییەکی کەسایەتی گەردوونی.

00:03:49.438 --> 00:03:54.798
کارمەندان پێشداوەریانە بەکاریانهێناوە بۆ بڕیاری 
دامەزراندن بە پێی خشتە هێماکارییە لێکەمبووەکان

00:03:54.798 --> 00:03:58.239
لەگەڵ ئەوەی پشکنینەکە کلینکەکانی
جێهێشت و هاتە ناو کولتووری باو

00:03:58.239 --> 00:04:01.609
ئابڕوویی لە نێوان پیشەوەرە
پزیشکییەکان هاتە خوارێ،

00:04:01.609 --> 00:04:05.279
و پەڵەکان بەرە بەرە لە 
بەکارهێنانی نۆرینگەکان پاشەکشەی کرد.

00:04:05.279 --> 00:04:08.009
ئەمڕۆ، پشکنینەکە تا ئێستا جێگای مشتومڕە،

00:04:08.009 --> 00:04:10.909
و زۆرێک لە خەڵکی وا دادەنێن
دژەکەی سەلماوە.

00:04:10.909 --> 00:04:15.929
بەڵام پێداچوونەوەیەکی زەبەلاحی ساڵی
٢٠١٣ بۆ هەموو توێژینەوەکان لەسەر ڕۆرشاک

00:04:15.929 --> 00:04:20.349
نیشانیدا ئەگەر بە ڕێکی پشکنینەکە ئەنجامبدرێت
ئەوا ئەنجامی ڕاست دەدات بەدەستەوە،

00:04:20.349 --> 00:04:22.569
یارمەتی دەستنیشانکردنی
نەخۆشی دەروونی دەدات

00:04:22.569 --> 00:04:26.349
یان پڕۆفایلی دەروونی
نەخۆشێک دەردەخات.

00:04:26.349 --> 00:04:29.419
ئەمە بە تەواوی کلیلێک نییە بۆ مێشکی
مرۆڤ

00:04:29.419 --> 00:04:30.799
هیچ پشکنینێک نییە وا بێت.

00:04:30.799 --> 00:04:34.709
بەڵام ڕێبازە دیارەکە و نەبوونی 
هیچ وەڵامێکی ڕاست

00:04:34.709 --> 00:04:38.379
بەردەوامە لە یارمەتیدانی دەروونناسەکان
بۆ کێشانی وێنەیەکی زێدە ڕوونتری

00:04:38.379 --> 00:04:40.499
ئەوەی چۆن خەڵک جیهان دەبینن.

00:04:40.499 --> 00:04:41.969
هەنگاوێک زیاتر
نزیکمان دەکاتەوە

00:04:41.969 --> 00:04:46.189
بۆ تێگەیشتنی نەخشەکانی 
پشت هەست پێکردنمان.