WEBVTT 00:00:06.549 --> 00:00:10.239 W 1992 roku statek towarowy z zabawkami do kąpieli 00:00:10.239 --> 00:00:11.961 złapała burza. 00:00:12.211 --> 00:00:14.647 Kontenery wpadły do wody 00:00:14.647 --> 00:00:20.587 i fale północnego Pacyfiku porwały 28 000 gumowych kaczek i innych zabawek. 00:00:20.837 --> 00:00:22.697 Te jednak nie trzymały się razem. 00:00:22.697 --> 00:00:23.977 Wręcz przeciwnie, 00:00:23.977 --> 00:00:27.247 od tamtej pory kaczki są wyrzucane na brzeg na całym świecie. 00:00:27.247 --> 00:00:29.557 Przebyta przez nie droga pozwala badaczom 00:00:29.557 --> 00:00:32.957 lepiej zrozumieć prądy morskie. NOTE Paragraph 00:00:33.727 --> 00:00:40.043 Prądy morskie napędza wiele sił: wiatr, pływy, różnice gęstości wody 00:00:40.043 --> 00:00:41.853 i ruch obrotowy Ziemi. 00:00:43.073 --> 00:00:47.673 Topografia dna oceanu i linia brzegowa wpływają na ruch wody, 00:00:47.673 --> 00:00:49.360 sprawiając, że prądy przyspieszają, 00:00:49.360 --> 00:00:51.560 zwalniają lub zmieniają kierunek. NOTE Paragraph 00:00:52.200 --> 00:00:57.730 Są dwie kategorie prądów morskich: powierzchniowe i głębinowe. 00:00:58.290 --> 00:01:00.040 Prądy powierzchniowe poruszają 00:01:00.050 --> 00:01:02.660 górne 10% wód oceanicznych, 00:01:02.660 --> 00:01:05.960 a prądy głębinowe pozostałe 90%. 00:01:06.230 --> 00:01:07.930 Mimo że mają inną genezę, 00:01:07.930 --> 00:01:10.960 obydwa rodzaje prądów wzajemnie na siebie oddziałują 00:01:10.960 --> 00:01:14.730 w złożonym tańcu, który sprawia, że cały ocean jest w ciągłym ruchu. NOTE Paragraph 00:01:15.160 --> 00:01:19.495 Przy wybrzeżu prądy powierzchniowe powstają za sprawą wiatru i pływów, 00:01:19.495 --> 00:01:23.925 które przesuwają wodę tam i z powrotem, gdy jej poziom podnosi się i opada. 00:01:24.505 --> 00:01:29.343 Na otwartym oceanie za prądy powierzchniowe odpowiada głównie wiatr. 00:01:29.743 --> 00:01:31.597 Kiedy wiatr wieje nad oceanem, 00:01:31.597 --> 00:01:34.317 pociąga za sobą górne warstwy wody. 00:01:34.507 --> 00:01:37.407 Przemieszczająca się woda ciągnie wtedy niższe warstwy, 00:01:37.407 --> 00:01:39.497 a te jeszcze niższe. 00:01:39.697 --> 00:01:46.287 Wpływ wiatru wiejącego nad oceanem sięga aż 400 metrów w głąb wody. NOTE Paragraph 00:01:47.027 --> 00:01:51.337 Jeśli przyjrzyjmy się układom prądów powierzchniowych na całej Ziemi, 00:01:51.337 --> 00:01:54.580 zobaczymy, że tworzą wielkie pętle, które nazywamy wirami. 00:01:54.580 --> 00:01:57.820 Na półkuli północnej poruszają się zgodnie z ruchem wskazówek zegara, 00:01:57.820 --> 00:02:00.060 a na półkuli południowej w przeciwnym kierunku. 00:02:00.430 --> 00:02:02.620 Dzieje się tak dlatego, że ruch obrotowy Ziemi 00:02:02.620 --> 00:02:06.130 wpływa na kierunek wiatru wywołującego prądy. NOTE Paragraph 00:02:06.630 --> 00:02:08.220 Gdyby Ziemia się nie obracała, 00:02:08.220 --> 00:02:10.740 powietrze i woda poruszałyby się tam i z powrotem 00:02:10.740 --> 00:02:12.800 między niskim ciśnieniem na równiku 00:02:12.800 --> 00:02:14.510 a wysokim ciśnieniem na biegunach. 00:02:14.520 --> 00:02:17.330 Ale ruch obrotowy sprawia, że powietrze przemieszczające się 00:02:17.330 --> 00:02:20.860 od równika w kierunku bieguna północnego odchyla się na wschód, 00:02:20.860 --> 00:02:24.239 a to przemieszczające się od bieguna do równika odchyla się na zachód. 00:02:24.519 --> 00:02:27.299 Na półkuli południowej jest odwrotnie. 00:02:27.299 --> 00:02:29.279 W efekcie główne strumienie powietrza 00:02:29.279 --> 00:02:32.489 tworzą nad oceanami układy w kształcie pętli. 00:02:32.789 --> 00:02:35.279 Nazywamy to efektem Coriolisa. 00:02:35.679 --> 00:02:40.129 Wiatr nad oceanami wprawia wodę w ruch wirowy. 00:02:40.129 --> 00:02:43.793 A ponieważ woda lepiej utrzymuje ciepło niż powietrze, 00:02:43.793 --> 00:02:47.393 prądy te pomagają rozprowadzać ciepło po całej kuli ziemskiej. NOTE Paragraph 00:02:48.173 --> 00:02:49.864 Inaczej niż prądy powierzchniowe 00:02:49.864 --> 00:02:54.714 prądy głębinowe powstają w efekcie różnic gęstości wody morskiej. 00:02:55.014 --> 00:02:57.326 Woda płynąca w kierunku bieguna północnego 00:02:57.326 --> 00:02:58.496 ochładza się. 00:02:58.496 --> 00:03:01.036 Ma też większe stężenie soli, 00:03:01.036 --> 00:03:05.956 ponieważ powstające kryształki lodu pochłaniają wodę, ale nie sól. 00:03:05.956 --> 00:03:08.796 Zimna zasolona woda jest gęstsza, 00:03:08.796 --> 00:03:09.946 więc opada, 00:03:09.946 --> 00:03:12.616 a jej miejsce zajmuje cieplejsza woda powierzchniowa. 00:03:12.616 --> 00:03:16.616 W ten sposób zachodzi pionowy ruch wody, nazywany cyrkulacją termohalinową. NOTE Paragraph 00:03:17.076 --> 00:03:21.563 Cyrkulacja termohalinowa wód głębinowych i napędzane wiatrem prądy powierzchniowe 00:03:21.563 --> 00:03:26.319 tworzą wijącą się pętlę nazywaną globalnym pasem transmisyjnym. 00:03:26.319 --> 00:03:29.486 Kiedy woda przemieszcza się z głębin ku powierzchni, 00:03:29.486 --> 00:03:32.606 niesie substancje odżywcze, którymi żywią się mikroorganizmy 00:03:32.606 --> 00:03:35.366 stanowiące podstawę wielu łańcuchów pokarmowych w oceanach. NOTE Paragraph 00:03:35.726 --> 00:03:39.306 Globalny pas transmisyjny jest najdłuższym prądem na świecie, 00:03:39.306 --> 00:03:41.306 bo wije się po całej kuli ziemskiej. 00:03:41.306 --> 00:03:44.576 Ale jego prędkość to zaledwie kilka centymetrów na sekundę. 00:03:44.906 --> 00:03:49.456 Opłynięcie globu zajęłoby kropli wody tysiąc lat. 00:03:49.456 --> 00:03:54.266 Jednak rosnąca temperatura mórz sprawia, że globalny pas transmisyjny zwalnia. 00:03:54.956 --> 00:03:57.836 Badania pokazują, że wywołuje to anomalie pogodowe 00:03:57.836 --> 00:03:59.616 po obu stronach Atlantyku. 00:03:59.616 --> 00:04:02.856 Nikt nie wie, co może się stać, jeśli prąd ten będzie dalej zwalniać 00:04:02.856 --> 00:04:04.696 lub gdyby całkiem się zatrzymał. 00:04:05.146 --> 00:04:09.136 Żeby móc przewidzieć, co nastąpi i odpowiednio się na to przygotować, 00:04:09.136 --> 00:04:13.346 musimy dalej badać prądy morskie i potężne siły, które je kształtują.