WEBVTT

00:00:06.549 --> 00:00:07.989
၁၉၉၂ ခုနှစ်တွင်

00:00:07.989 --> 00:00:12.211
ရေချိုးရာတွင် သုံးရန်ကစားစရာတွေ တင်ဆောင်
လာတဲ့ ကုန်တင်သင်္ဘော မုန်တိုင်းမိသွားတယ်။

00:00:12.211 --> 00:00:14.647
သင်္ဘောပေါ်က ကွန်တိန်နာတွေ
ရေထဲ မျောပါသွားကြလို့

00:00:14.647 --> 00:00:19.457
လှိုင်းတွေဟာ ရော်ဘာ ဘဲ ကောင်ရေး ၂၈၀၀၀ ကို
မြောက်ပစိဖိတ်သို့ တွန်းပို့ခဲ့တယ်။

00:00:19.457 --> 00:00:22.167
ဒါပေမဲ့ ၎င်းတို့ဟာ အတူတူ
တစ်နေရာတည်းမှာ မဟုတ်ခဲ့ကြပါ။

00:00:22.167 --> 00:00:23.977
ပြောင်းပြန် ဖြစ်ခဲ့တယ်လို့ ဆိုရပါမယ်-

00:00:23.977 --> 00:00:26.707
အဲဒီ ဘဲကောင်တွေဟာ တစ်ကမ္ဘာလုံး
အဝမ်းကို မျောပါသွားကြတယ်။

00:00:26.707 --> 00:00:29.557
အဲဒါနဲ့ သုတေသီတွေဟာ ၎င်းတို့ရဲ့
လမ်းကြောင်းကို အသုံးပြုပြီး

00:00:29.557 --> 00:00:33.337
သမုဒ္ဒရာ ရေစီးကြောင်းတွေကို ပိုကောင်း
မွန်စွာ နားလည်ရန် ဇယားကို ရေးဆွဲခဲ့ကြတယ်။

00:00:33.337 --> 00:00:36.493
သမုဒ္ဒရာရေစီးကြောင်းတွေကို
မောင်းနှင်ပေးတဲ့ ရင်းမြစ်တွေ စုံလှပါတယ်-

00:00:36.493 --> 00:00:40.043
လေ၊ ဒီရေများ၊ ရေရဲ့ သိပ်သည်းဆ မတူခြင်း၊

00:00:40.043 --> 00:00:43.073
ပြီးတော့ ကမ္ဘာကြီး လည်ပတ်မှုလဲ ပါတယ်။

00:00:43.073 --> 00:00:47.733
သမုဒ္ဒရာကြမ်းပြင်ရဲ့ မြေမျက်နှာသွင်ပြင်နဲ့
ကမ်းခြေလိုင်းတွေကလည်း ရေစီးကြောင်းတွေကို

00:00:47.733 --> 00:00:48.790
အရှိန်ပိုရလာစေသလို၊

00:00:48.790 --> 00:00:52.070
နှေးကွေးလာစေခြင်း သို့မဟုတ်
ဦးတည်ချက်ကို ပြောင်းလဲသွားနိုင်ပါတယ်။

00:00:52.070 --> 00:00:55.150
သမုဒ္ဒရာရေစီးကြောင်းတွေ
အဓိက အမျိုးအစား နှစ်မျိုး ခွဲရနိုင်တယ်-

00:00:55.150 --> 00:00:58.280
မျက်နှာပြင် ရေစီးကြောင်းနဲ့
သမုဒ္ဒရာ အနက်ပိုင်း ရေစီးကြောင်းတွေပါ။

00:00:58.280 --> 00:01:01.700
မျက်နှာပြင် ရေစီးကြောင်းတွေဟာ သမုဒ္ဒရာ
ရေအားလုံးရဲ့ ၁၀ ရာခိုင်နှုန်းကို

00:01:01.700 --> 00:01:03.430
ထိန်းချုပ် ထားတယ်လို့ ဆိုနိုင်ပြီး၊

00:01:03.430 --> 00:01:06.950
နက်ရှိုင်းတဲ့ သမုဒ္ဒရာရေစီးကြောင်းတွေ
ကျတော့ ကျန် ၉၀ ရာခိုင်နှုန်း ပါပါတယ်။

00:01:06.950 --> 00:01:09.010
၎င်းတို့ဖြစ်ပေါ်လာပုံ 
အကြောင်းတွေ မတူပေမဲ့၊

00:01:09.010 --> 00:01:11.780
မျက်နှာပြင်နှင့်အနက်ပိုင်း 
ရေစီးကြောင်းတို့ဟာ အပြန်အလှန်

00:01:11.780 --> 00:01:15.480
သက်ရောက်မှုရှိပြီး သမုဒ္ဒရာ တစ်ခုလုံးကို
ရွေ့လျားစေနေတဲ့ အကတမျိုးနဲ့ တူပါတယ်။

00:01:15.480 --> 00:01:16.655
ကမ်းခြေ အနီးမှာဆိုရင်၊

00:01:16.655 --> 00:01:19.635
မျက်နှာပြင် ရေစီးကြောင်းကို
လေရော ဒီရေကပါ မောင်းနှင်ပေးကြတယ်၊

00:01:19.635 --> 00:01:24.505
ရေကို နောက်နဲ့ရှေ့ကို လှုပ်ရှားစေလျက်
ရေမျက်နှာပြင်ဟာ နိမ့်လိုက်မြင့်လိုက်ပါ။

00:01:24.505 --> 00:01:29.773
တချိန်တည်းမှာ လဟာပြင် သမုဒ္ဒရာထဲမှာ မျက်နှ
ာပြင်ရေစီးကြောင်းအတွက် လေဟာ အဓိကအားပါ။

00:01:29.773 --> 00:01:31.517
လေဟာ သမုဒ္ဒရာရဲ့ အထက်မှ တိုက်ခတ်စဉ်၊

00:01:31.517 --> 00:01:34.207
၎င်းဟာ ရေရဲ့ အပေါ်ယံအလွှာကို
မိမိနဲ့အတူ ဆွဲယူသွားပါတယ်။

00:01:34.207 --> 00:01:37.477
အဲဒီလို ရွေ့လျားနေတဲ့ အလွှာက
အောက်ပိုင်းရှိ အလွှာများကို ဆွဲယူလို့

00:01:37.477 --> 00:01:40.097
အဲဒီ အလွှာတွေ ၎င်းတို့အောက်ရှိ
အလွှာကို ဆွဲခေါ်ကြပါတယ်။

00:01:40.097 --> 00:01:43.197
လက်တွေ့တွင်၊ မီတာ ၄၀၀ အထိ နက်တဲ့
ရေဟာ

00:01:43.197 --> 00:01:47.027
သမုဒ္ဒရာ မျက်နှာပြင်ပေါ်က
လာရဲ့ သက်ရောက်မှုကို ခံရပါတယ်။

00:01:47.027 --> 00:01:51.337
တစ်ကမ္ဘာလုံး မျက်နှာပြင် ရေစီးကြောင်းတွေ
စီးဆင်းပုံ ဇယားအဖြစ် ဆွဲကြည့်မယ် ဆိုရင်၊

00:01:51.337 --> 00:01:54.820
၎င်းတို့ဟာ gyres ခေါ် ဧရာမပတ်လမ်းတွေနဲ့
တူတာကို မြင်ရပါမယ်၊

00:01:54.820 --> 00:01:57.580
အဲဒီ ပတ်လမ်းဟာ ကမ္ဘာ့မြောက်ပိုင်းခြမ်းမှ
လက်ယာရစ် ပတ်နေပြီး

00:01:57.580 --> 00:02:00.210
ကမ္ဘာ့ တောင်ပိုင်းခြင်းမှာ ကျတော့
လက်ဝဲရစ် ပတ်နေတတ်တယ်။

00:02:00.210 --> 00:02:02.670
အဲဒါရဲ့ အကြောင်းရင်းက ကမ္ဘာကြီရဲ့
လည်ပတ်မှု ဖြစ်ပြီး

00:02:02.670 --> 00:02:06.630
အဲဒီ ရေစီးကြောင်းတွေကို
အဲဒီလို ပုံစံမျိုးဖြင့် လည်ပတ်လာစေတာပါ။

00:02:06.630 --> 00:02:08.280
ကမ္ဘာကြီသာ မလည်ပတ်ခဲ့ပါက၊

00:02:08.280 --> 00:02:09.960
အီကွေတာက ဖိအားနည်း ဒေသနဲ့

00:02:09.960 --> 00:02:12.260
ဝင်ရိုးစွန်း ဒေသများက ဖိအားများ ဒေသ
တွေ အကြားမှာ

00:02:12.260 --> 00:02:14.610
လေနဲ့ ရေတို့ဟာ ရှေ့နောက်သာ
လှုပ်ရှားနေခဲ့မှာပါ၊

00:02:14.610 --> 00:02:16.350
ဒါပေမဲ့ ကမ္ဘာကြီးဟာ လည်နေတော့၊

00:02:16.350 --> 00:02:20.860
အီကွေတာမှ မြောက်ဝင်ရိုးစွန်းဆီ တိုက်တဲ့
လေဟာ အရှေ့ဘက်ကို ပါသွားမှာ ဖြစ်ပြီး၊

00:02:20.860 --> 00:02:23.709
နောက်ကို ပြန်တိုက်တဲ့ လေကျတော့
အနောက်ဘက်ကို ရွေ့ပါသွားမှာပါ။

00:02:23.709 --> 00:02:27.389
အဲဒါရဲ့ ထင်ဟပ် မြင်ရနိုင်တဲ့ ပုံစံမျိုးကို
တောင်ပိုင်း ကမ္ဘာခြမ်းမှာ မြင်ရပြီး

00:02:27.389 --> 00:02:29.489
လေကြောင့် ပေါ်လာကြတဲ့
အဓိကရ ရေစီးကြောင်းတွေဟာ

00:02:29.489 --> 00:02:32.789
သမုဒ္ဒရာ တဝမ်းမှာ ခုနက ပြောခဲ့သလို
ကွင်းဆက်ပုံစံတွေ ပေါ်လာရတာပါ။

00:02:32.789 --> 00:02:35.679
အဲဒါကို Coriolis Effect လို့ခေါ်ပါတယ်။

00:02:35.679 --> 00:02:40.129
တိုက်တဲ့ လေဟာ ၎င်းတို့အောက်ရှိ သမုဒ္ဒရာကို
ခုနက လည်ပတ်နေတဲ့ gyres ထဲ တွန်းပို့ပါတယ်။

00:02:40.129 --> 00:02:43.793
ရေဟာ အနွေးဓာတ်ကို လေထက် ပိုထိရောက်စွာ
ထိန်းထားနိုင်တာမို့လို့

00:02:43.793 --> 00:02:47.653
အဲဒီ ရေစီးကြောင်းတွေဟာ အနွေးဓာတ်ကို
ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းသို့ ဖြန့်ဖြူးပေးပါတယ်။

00:02:47.653 --> 00:02:49.864
မျက်နှာပြင်ရေစီးကြောင်းနဲ့ မတူဘဲ၊

00:02:49.864 --> 00:02:55.014
အနက်ပိုင်း ရေစီးကြောင်းတွေကို မောင်းနှင်
ပေးတာက ပင်လယ်ရေရဲ့ သိပ်သည်းဆပါ။

00:02:55.014 --> 00:02:57.326
မြောက်ဝင်ရိုးစွန်းဆီသို့ ရွေ့လျားလာတဲ့
ရေဟာ

00:02:57.326 --> 00:02:58.496
ပိုအေးလာပါတယ်။

00:02:58.496 --> 00:03:01.036
၎င်းထဲမှာ ပါတဲ့ ဆားဟာလည်း ပိုပြစ်ပါတယ်။

00:03:01.036 --> 00:03:05.956
ရေထဲ ပေါ်လာကြတဲ့ ရေခဲပွင့်တွေဟာ ဆားကို
သူတို့ နောက်မှာ ချန်ရစ်ခဲ့ကြလို့ပါ။

00:03:05.956 --> 00:03:08.386
အေးနေပြီး ဆားဓာတ်များတဲ့ 
ရေဟာ ပိုသိပ်သည်းလို့

00:03:08.386 --> 00:03:09.866
အောက်ကို နစ်မြုပ်သွားလျက်၊

00:03:09.866 --> 00:03:12.616
ပိုနွေးတဲ့ မျက်နှာပြင်ရေက
၎င်းရဲ့ နေရာကို ဝင်ယူခြင်းဖြင့်၊

00:03:12.616 --> 00:03:17.076
thermohaline ခေါ် အထက်အောက်
ရေစီးကြောင်းကို ပေါ်လာစေပါတယ်။

00:03:17.076 --> 00:03:21.563
Thermohaline အနက်ပိုင်းရေနဲ့ လေက
တိုက်ပေးတဲ့ မျက်နှာပြင် ရေစီးကြောင်းတွေဟာ

00:03:21.563 --> 00:03:26.319
Global Conveyor Belt ခေါ် လိမ်ရစ်နေတဲ့
ကွင်းဆက်ကို ဖြစ်ပေါ်စေတယ်။

00:03:26.319 --> 00:03:29.486
ရေဟာ သမုဒ္ဒရာ အနက်ပိုင်းမှနေပြီး
မျက်နှာပြင်ဆီကို ရွေ့လျားရင်း

00:03:29.486 --> 00:03:32.606
သမုဒ္ဒရာ အစားအစာ ကွင်းဆက်များကို
ဖန်တီးပေးကြတဲ့

00:03:32.606 --> 00:03:35.726
အဏုဇီဝကောင်တွေ မှီဝဲကြတဲ့
အာဟာရတွေကို သယ်ပေးလာပါတယ်။

00:03:35.726 --> 00:03:39.146
Global Conveyor Belt ဟာ
ကမ္ဘပေါ်က အရှည်လျားဆုံးသော ရေစီးကြောင်း

00:03:39.146 --> 00:03:41.306
ဖြစ်ပြီး ကမ္ဘာကြီးကို မြွေလို
ရစ်ပတ်ထားတာပါ။

00:03:41.306 --> 00:03:44.906
ဒါပေမဲ့ ၎င်းဟာတစ်စက္ကန့်မှာ စင်တီမီတာ
အနည်းငယ်မျှသာ ရွေ့လျားတာပါ။

00:03:44.906 --> 00:03:49.456
ဒီတော့ အဲဒီထဲ ပါလာတဲ့ ရေစက်ဟာဖြင့်
တပတ်လုံး လည်ပတ်ရန် နှစ်ထောင်ချီ ကြာပါမယ်။

00:03:49.456 --> 00:03:52.906
ကြည့်ရတာ ပင်လယ် အပူချိန် မြင့်တက်လာမှုက
လည်နေတဲ့ ခါးပတ်ကို

00:03:52.906 --> 00:03:54.366
နှေးကွေးလာစေနေတာ ထင်ရှားပါတယ်။

00:03:54.366 --> 00:03:57.746
ပုံစံပြုလုပ်ပြီး စမ်းသပ်ကြည့်ရာ အဲဒါက
အတ္တလန္တိတ်ရဲ့ ဘက်နှစ်ဘက်စလုံးမှာ

00:03:57.746 --> 00:03:59.616
ရာသီဥတုစနစ်ကို ကမောက်ကမ ဖြစ်စေပြီး

00:03:59.616 --> 00:04:02.856
ရေစီးနှုန်းဟာ ဆက်ပြီး နှေးလာပါက
ဘာတွေ ဖြစ်ပျက်လာနိုင်ကြောင်း

00:04:02.856 --> 00:04:05.146
ဒါမှမဟုတ် လုံးဝ ရပ်သွားနိုင်တာကို 
ဘယ်သူမှ မသိပါ။

00:04:05.146 --> 00:04:09.136
ကျုပ်တို့ မှန်ကန်စွာ ခန့်မှန်းနိုင်ရန်နဲ့
လိုအပ်သလို ပြင်ဆင်ထားနိုင်ရန် နည်းလမ်းမှာ

00:04:09.136 --> 00:04:13.826
ရေစီးကြောင်းတွေနဲ့ ၎င်းတို့ဖြစ်ပေါ်စေတဲ့
စွမ်းအင်များကို ဆက်လေ့လာကြည့်နေဖို့ပါပဲ။