WEBVTT

00:00:00.269 --> 00:00:02.882
İspanlar Yeni Dünyadakı ilk

00:00:02.882 --> 00:00:05.677
müstəmləkəçi olmaqlarına baxmayaraq

00:00:05.677 --> 00:00:09.258
Amerikada uzun müddət tək qalmadılar.

00:00:09.258 --> 00:00:13.425
Hernan Kortes Tenoçtitlanı
ələ keçirdikdən cəmi üç il sonra

00:00:15.570 --> 00:00:19.100
Fransa hökuməti ilk kəşfiyyatçısını 
Şimali Amerikanın

00:00:19.100 --> 00:00:21.933
ətrafında dolaşmaq və

00:00:21.933 --> 00:00:25.353
bir çox avropalı kəşfiyyatçıların axtardığı

00:00:25.353 --> 00:00:27.228
Şərqə keçidi

00:00:27.228 --> 00:00:29.061
tapmaq üçün göndərdi.

00:00:30.139 --> 00:00:32.399
Həmin kəşfiyyatçılar

00:00:32.399 --> 00:00:35.471
Şimal-qərb keçidini tapa billmədilər,
çünki elə bir keçid mövcud deyildi,

00:00:35.471 --> 00:00:37.542
lakin ispanlar kimi onlarda

00:00:37.542 --> 00:00:40.542
Amerikanın çoxlu sərvətə sahib olduğunu

00:00:40.542 --> 00:00:42.334
anladılar.

00:00:42.334 --> 00:00:45.338
Bu videoda Yeni Dünyadakı

00:00:45.338 --> 00:00:49.395
iki az tanınan Avropa koloniyaları haqqında
məlumat verəcəm.

00:00:49.395 --> 00:00:51.562
Yeni Fransa və

00:00:54.659 --> 00:00:58.826
Yeni Hollandiya.

00:01:01.608 --> 00:01:05.775
Karib dənizi, Meksika,

00:01:08.858 --> 00:01:12.204
Cənubi Amerikadakı Yeni İspaniya ilə

00:01:12.204 --> 00:01:14.563
müqayisədə

00:01:14.563 --> 00:01:18.320
bu koloniyalar olduqca kiçik idi.

00:01:18.320 --> 00:01:21.677
Lakin həmin koloniyalar haqqında 
məlumat əldə etmək vacibdir,

00:01:21.677 --> 00:01:24.544
çünki onlar

00:01:24.544 --> 00:01:28.461
müstəmləkəçi güclərin fərqli məqsədlərinin

00:01:30.735 --> 00:01:34.902
Yeni Dünyada fərqli məskunlaşma 
növlərinə səbəb olduğunu

00:01:36.499 --> 00:01:39.067
və avropalılar və yerli amerikalılar arasında

00:01:39.067 --> 00:01:42.317
fərqli əlaqələr olduğunu göstərir.

00:01:47.418 --> 00:01:50.357
Bu xəritədə görmək çətin olsa da,
həmin koloniyalar

00:01:50.357 --> 00:01:54.524
əsas diqqətlərini iki çaya yönəltmişdilər:

00:01:55.598 --> 00:01:57.598
Müqəddəs Lavrentiya çayı və

00:01:59.378 --> 00:02:00.876
Hudson çayı,

00:02:00.876 --> 00:02:04.793
...

00:02:08.191 --> 00:02:09.298
Bu çayların ətrafında

00:02:09.298 --> 00:02:12.715
Kanadadakı Kvebek şəhəri,

00:02:12.715 --> 00:02:16.882
Montreal, əvvəlcə Nyu Amsterdam,
sonra isə Nyu York adlanan

00:02:18.777 --> 00:02:23.622
müstəmləkəçilər tərəfindən təsis edilən

00:02:23.622 --> 00:02:26.122
məşhur şəhərləri

00:02:26.992 --> 00:02:29.664
görə bilərsiniz.

00:02:29.664 --> 00:02:33.414
Burada, əvvəllər Nyu Amsterdam,

00:02:33.414 --> 00:02:35.331
sonra isə Nyu York Siti kimi tanınan ərazidə

00:02:37.082 --> 00:02:39.999
Manhetten adası yerləşir.

00:02:40.891 --> 00:02:43.028
Bu xəritəyə əsasən belə bir sual
verə bilərsiniz:

00:02:43.028 --> 00:02:47.195
Nə üçün İspaniya koloniyaları bu qədər
geniş

00:02:48.100 --> 00:02:50.191
ərazini əhatə etdiyi halda,

00:02:50.191 --> 00:02:52.672
Yeni Fransa və Yeni Hollandiya koloniyaları

00:02:52.672 --> 00:02:56.083
sadəcə bu iki çay boyu

00:02:56.083 --> 00:02:57.380
ərazilərlə kifayətlənib?

00:02:57.380 --> 00:03:00.854
Bunun səbəbi məqsədlərdir.

00:03:00.854 --> 00:03:04.348
Yeni Fransa və Yeni Hollandiya koloniyaları
çay ətrafında yerləşirdi,

00:03:04.348 --> 00:03:07.037
dəmir yolunun ixtirasına qədər

00:03:07.037 --> 00:03:09.289
çaylar əsas maqistral yol hesab edilirdi,

00:03:09.289 --> 00:03:13.661
həmin iki ölkə əsasən ticarətlə
maraqlanırdı.

00:03:13.661 --> 00:03:15.763
Bu haqda bir qədər ətraflı məlumat verək.

00:03:15.763 --> 00:03:19.869
Fransız və holland tədqiqatçılar
Şimali Amerikanın şimal hissəsində

00:03:19.869 --> 00:03:24.036
yaşayan yerli amerikalılardan
qiymətli xəzlər əldə etməyə çalışırdılar,

00:03:24.964 --> 00:03:27.836
onlar həmin xəzləri daha sonra

00:03:27.836 --> 00:03:29.591
Avropada satmağı düşünürdülər.

00:03:29.591 --> 00:03:32.787
Avropa müstəmləkəçiliyi başlamazdan
çox əvvəl

00:03:32.787 --> 00:03:36.280
Avropada ovçuluq nəticəsində
qunduzlar tükənmək üzrə idi,

00:03:36.280 --> 00:03:39.795
qunduz dəriləri adətən bəzəkli papaqlar 
yaratmaq üçün

00:03:39.795 --> 00:03:42.292
istifadə edilirdi.

00:03:42.292 --> 00:03:44.088
Bu, sonrakı dövrlərə aid
papaqdır.

00:03:44.088 --> 00:03:45.804
Həmin dövrdə

00:03:45.804 --> 00:03:49.887
avropalılar yerli amerikalılarla
xəz ticarəti prosesində

00:03:50.970 --> 00:03:53.971
bərabər əsasda görüşürdülər.

00:03:53.971 --> 00:03:57.402
Avropalılar qunduz dəriləri,

00:03:57.402 --> 00:04:01.569
digər heyvanların dərilərini, balıq istəyirdilər.

00:04:03.907 --> 00:04:07.262
Balıq indiki ABŞ-ın Şimal-şərqi və

00:04:07.262 --> 00:04:10.397
Kanada ərazisi olan Şimal regionunda

00:04:10.397 --> 00:04:13.172
olduqca asanlıqla tədarük edilirdi.

00:04:13.172 --> 00:04:17.700
Bu ticarət avropalılar və yerli amerikalılar

00:04:17.700 --> 00:04:21.876
arasındakı əlaqəyə necə təsir edirdi?

00:04:21.876 --> 00:04:25.486
Onlar arasındakı əlaqə ispanlar və
yerli amerikalılar

00:04:25.486 --> 00:04:28.779
arasındakı əlaqəyə nəzərən

00:04:28.779 --> 00:04:31.296
daha səmimi idi,

00:04:31.296 --> 00:04:33.123
geniş əməkdaşlıq münasibətləri var idi.

00:04:33.123 --> 00:04:35.037
Avropalılar qunduz ovlamaq üçün

00:04:35.037 --> 00:04:39.686
yüzlərlə fransızı Kanadaya göndərmək əvəzinə,

00:04:39.686 --> 00:04:42.763
yerli amerikalılara müəyyən

00:04:42.763 --> 00:04:44.554
məbləğdə pul qarşılığında

00:04:44.554 --> 00:04:47.107
onlar üçün qunduz ovlamağı

00:04:47.107 --> 00:04:48.690
təklif etdilər.

00:04:48.690 --> 00:04:52.370
Nəticədə, Yeni Hollandiya və Yeni Fransadakı

00:04:52.370 --> 00:04:56.537
fransız və holland mühacirlərin sayı
Yeni İspaniya ilə müqayisədə

00:04:58.263 --> 00:05:01.414
olduqca az idi.

00:05:01.414 --> 00:05:04.076
Onların sayı az olduğundan hər hansı

00:05:04.076 --> 00:05:06.263
bir iş zamanı

00:05:06.263 --> 00:05:09.346
yerli amerikalıların şərtləri ilə
razılaşmalı olurdular.

00:05:10.731 --> 00:05:14.814
İspanlar isə silahlardan və iri itlərdən

00:05:16.821 --> 00:05:20.444
istifadə edərək, yerli amerikalıları özləri üçün

00:05:20.444 --> 00:05:21.711
işləməyə məcbur edirdi.

00:05:21.711 --> 00:05:25.516
Fransızlar və hollandalar daha çox

00:05:25.516 --> 00:05:29.086
ticarətlə məşğul olur, bir-birlərinə ticari

00:05:29.086 --> 00:05:32.924
hədiyyələr verir və əlaqələrini nikah

00:05:32.924 --> 00:05:34.423
vasitəsilə inkişaf etdirməyə çalışırdılar.

00:05:34.423 --> 00:05:37.275
Fransız tacirlər yerlilərin dillərini

00:05:37.275 --> 00:05:40.496
öyrənir, yerli qadınlarla evlənərək

00:05:40.496 --> 00:05:43.134
ailənin bir hissəsi olmağa çalışırdı.

00:05:43.134 --> 00:05:46.850
Onlar hətta öz düşmənlərinə qarşı

00:05:46.850 --> 00:05:50.811
yerli Amerika qəbilələri ilə ittifaq olurdular.

00:05:50.811 --> 00:05:53.057
1609-cu ildə

00:05:53.057 --> 00:05:55.897
fransız tədqiqatçısı
Samuel de Şampleyn

00:05:55.897 --> 00:06:00.266
alqonkvinlərə irokezlərlə müharibədə
kömək etmişdi.

00:06:00.266 --> 00:06:01.833
Yeni Fransa kimi

00:06:01.833 --> 00:06:06.000
Yeni Hollandiya da əsas diqqətini ticarətə
yönləndirmişdi.

00:06:06.905 --> 00:06:11.061
Manhetten adası ticarət üçün
əlverişli ərazi hesab edilirdi.

00:06:11.061 --> 00:06:15.228
Nyu Amsterdam holland şirkəti olan

00:06:16.803 --> 00:06:20.303
Vest-Hind tərəfindən idarə edilirdi.

00:06:22.694 --> 00:06:25.376
Həmin şirkət Şimali Amerikadan gətirilə bilən

00:06:25.376 --> 00:06:27.464
bütün məhsulları

00:06:27.464 --> 00:06:29.049
Avropaya göndərirdi.

00:06:29.049 --> 00:06:32.907
Bu xəritəyə baxmaqla bu ərazidə məskənləşən

00:06:32.907 --> 00:06:36.563
avropalıların əsas maraqlarını
müəyyənləşdirə bilərik.

00:06:36.563 --> 00:06:40.730
Qiymətli dəriləri olan qunduzların,

00:06:43.195 --> 00:06:47.362
hind toyuqlarının, tülkülərin,
ayıların harada tapıla biləcəyini görürsünüz.

00:06:48.603 --> 00:06:52.770
Burada həmçinin yerli Amerika qəbilələrinin

00:06:53.706 --> 00:06:57.834
sıx məskunlaşdığı əraziləri də 
görə bilərsiniz.

00:06:57.834 --> 00:07:01.260
Həmin ərazilərdən biri də burada göstərilən

00:07:01.260 --> 00:07:03.118
Mahikan kəndidir.

00:07:03.118 --> 00:07:06.193
Fransızlar və hollandlar yerli amerikalılarla

00:07:06.193 --> 00:07:09.485
dəri ticarəti etdikləri üçün bütün bu
ərazilərin adlarını öyrənib,

00:07:09.485 --> 00:07:12.296
onları xəritədə göstərməyə 
çalışırdılar.

00:07:12.296 --> 00:07:14.582
Yerli kəndlər haqqında ətraflı məlumat
verən

00:07:14.582 --> 00:07:18.351
ispan xəritəsini təsəvvür etmək
belə çox çətindir.

00:07:18.351 --> 00:07:19.787
Yadda saxlamaq lazımdır ki,

00:07:19.787 --> 00:07:22.833
avropalılar Yeni Dünyadakı sərvətlər üçün

00:07:22.833 --> 00:07:24.994
bir-biri ilə rəqabət aparırdılar.

00:07:24.994 --> 00:07:29.228
Onlar yerli amerikalılarla xəz ticarəti üçün

00:07:29.228 --> 00:07:32.920
ən yaxşı ticarət sövdələşməsi hazırlamağa və 
digər xalqları bu ticarətdən

00:07:32.920 --> 00:07:34.787
kənarlaşdırmağa çalışırdılar.

00:07:34.787 --> 00:07:38.579
Məsələn, hollandlar irokezlərlə

00:07:38.579 --> 00:07:41.202
ticari əməkdaşlıq edirdilər, çünki

00:07:41.202 --> 00:07:45.042
irokezlər fransızların müttəfiqi olan

00:07:45.042 --> 00:07:48.116
alqonkvinlərə düşmən idi.

00:07:48.116 --> 00:07:52.300
Avropalılar Avropanı xəzlə 
təmin etmək üçün

00:07:52.300 --> 00:07:56.347
yerli amerikalıları öz tərəflərinə
çəkməyə çalışdıqları kimi,

00:07:56.347 --> 00:07:59.047
həmçinin yerli amerikalılar da

00:07:59.047 --> 00:08:01.543
Amerikanı Avropa məhsulları ilə

00:08:01.543 --> 00:08:04.537
təmin etmək üçün avropalıları
qəbilələrarası çəkişmələrə cəlb edirdilər.

00:08:04.537 --> 00:08:07.868
Hər bir xalqın müstəmləkəçilik

00:08:07.868 --> 00:08:11.493
məqsədlərini nəticələri ilə
müqayisə etmək,

00:08:11.493 --> 00:08:13.582
koloniyalarda hansı insanların məskunlaşdığı,

00:08:13.582 --> 00:08:16.665
onların yerli amerikalılarla münasibəti,

00:08:16.665 --> 00:08:20.298
müstəmləkəçilərin yerli amerikalıları

00:08:20.298 --> 00:08:23.712
xristianlığa tabe etmək cəhdləri
haqqında da qısa məlumat vermək istəyirəm.

00:08:23.712 --> 00:08:25.669
İspaniyanın əsas məqsədi

00:08:25.669 --> 00:08:29.656
tez zamanda Amerika sərvətlərini
Avropaya daşımaq,

00:08:29.656 --> 00:08:32.621
Amerikada tütün və

00:08:32.621 --> 00:08:35.141
şəkər plantasiyaları təsis etmək,

00:08:35.141 --> 00:08:39.952
mümkün qədər çox insanı lazım gələrsə,

00:08:39.952 --> 00:08:42.647
zor gücünə katolikliyi qəbul etməyə

00:08:42.647 --> 00:08:44.789
məcbur etmək idi.

00:08:44.789 --> 00:08:48.019
Yeni Dünyaya gələn ispan sakinləri

00:08:48.019 --> 00:08:52.331
yerli xalqla pis rəftar edir,

00:08:52.331 --> 00:08:56.299
onları əsarət altına almağa çalışırdılar.

00:08:56.299 --> 00:08:57.819
İspanların

00:08:57.819 --> 00:09:01.129
yerli qadınlar və

00:09:01.129 --> 00:09:05.656
afrikalı qadınlarla evlənməyi

00:09:05.656 --> 00:09:10.485
irqi sistemdə böyük dəyişikliklərə 
səbəb olmuşdu.

00:09:10.485 --> 00:09:14.531
Fransa və Hollandiya buraya
ticarət üçün gəlmişdi.

00:09:14.531 --> 00:09:19.121
Onlar xəz və balıq istədəkiləri üçün

00:09:19.121 --> 00:09:21.929
yerli xalqla mehriban rəftar etməyə

00:09:21.929 --> 00:09:25.655
çalışırdılar, həmçinin

00:09:25.655 --> 00:09:27.739
yerli qadınlarla evlənərək

00:09:27.739 --> 00:09:31.078
özləri ovçuluqla məşğul olmaq əvəzinə,

00:09:31.078 --> 00:09:32.790
yerli xalqın onlar üçün

00:09:32.790 --> 00:09:34.886
ovçuluq etməyini təmin etmək istəyirdilər.

00:09:34.886 --> 00:09:37.840
Yeni Fransa və Yeni Hollandiyaya

00:09:37.840 --> 00:09:39.823
gələnlərin sayı ispanlar qədər

00:09:39.823 --> 00:09:41.948
çox deyildi.

00:09:41.948 --> 00:09:44.186
İspanların əksinə,

00:09:44.186 --> 00:09:46.671
fransızlar yerli xalqı katolikliyə çevirməyə

00:09:46.671 --> 00:09:49.051
cəhd etmiş,

00:09:49.051 --> 00:09:51.260
lakin nadir hallarda güc tətbiq etmişdilər.

00:09:51.260 --> 00:09:54.973
Növbəti videolarda Britaniya
koloniyaları haqqında

00:09:54.973 --> 00:09:56.543
məlumat verəcəm.

00:09:56.543 --> 00:09:59.107
İspan, fransız, hollanda koloniyaları
haqqında

00:09:59.107 --> 00:10:03.332
öyrəndiklərinizi yadınızda saxlayın ki,

00:10:03.332 --> 00:10:07.151
daha sonra onları ingilis koloniyaları ilə

00:10:07.151 --> 00:10:08.080
müqayisə edə biləsiniz.

00:10:08.080 --> 00:10:09.126
...

00:10:09.126 --> 00:10:11.862
...

00:10:11.862 --> 00:10:13.803
...

00:10:13.803 --> 00:10:15.558
...

00:10:15.558 --> 00:10:18.074
...

00:10:18.074 --> 00:10:19.771
...

00:10:19.771 --> 00:10:22.074
...

00:10:22.074 --> 00:10:25.431
...

00:10:25.431 --> 00:10:28.374
..