1
00:00:00,269 --> 00:00:02,882
İspanlar Yeni Dünyadakı ilk

2
00:00:02,882 --> 00:00:05,677
müstəmləkəçi olmaqlarına baxmayaraq

3
00:00:05,677 --> 00:00:09,258
Amerikada uzun müddət tək qalmadılar.

4
00:00:09,258 --> 00:00:13,425
Hernan Kortes Tenoçtitlanı
ələ keçirdikdən cəmi üç il sonra

5
00:00:15,570 --> 00:00:19,100
Fransa hökuməti ilk kəşfiyyatçısını 
Şimali Amerikanın

6
00:00:19,100 --> 00:00:21,933
ətrafında dolaşmaq və

7
00:00:21,933 --> 00:00:25,353
bir çox avropalı kəşfiyyatçıların axtardığı

8
00:00:25,353 --> 00:00:27,228
Şərqə keçidi

9
00:00:27,228 --> 00:00:29,061
tapmaq üçün göndərdi.

10
00:00:30,139 --> 00:00:32,399
Həmin kəşfiyyatçılar

11
00:00:32,399 --> 00:00:35,471
Şimal-qərb keçidini tapa billmədilər,
çünki elə bir keçid mövcud deyildi,

12
00:00:35,471 --> 00:00:37,542
lakin ispanlar kimi onlarda

13
00:00:37,542 --> 00:00:40,542
Amerikanın çoxlu sərvətə sahib olduğunu

14
00:00:40,542 --> 00:00:42,334
anladılar.

15
00:00:42,334 --> 00:00:45,338
Bu videoda Yeni Dünyadakı

16
00:00:45,338 --> 00:00:49,395
iki az tanınan Avropa koloniyaları haqqında
məlumat verəcəm.

17
00:00:49,395 --> 00:00:51,562
Yeni Fransa və

18
00:00:54,659 --> 00:00:58,826
Yeni Hollandiya.

19
00:01:01,608 --> 00:01:05,775
Karib dənizi, Meksika,

20
00:01:08,858 --> 00:01:12,204
Cənubi Amerikadakı Yeni İspaniya ilə

21
00:01:12,204 --> 00:01:14,563
müqayisədə

22
00:01:14,563 --> 00:01:18,320
bu koloniyalar olduqca kiçik idi.

23
00:01:18,320 --> 00:01:21,677
Lakin həmin koloniyalar haqqında 
məlumat əldə etmək vacibdir,

24
00:01:21,677 --> 00:01:24,544
çünki onlar

25
00:01:24,544 --> 00:01:28,461
müstəmləkəçi güclərin fərqli məqsədlərinin

26
00:01:30,735 --> 00:01:34,902
Yeni Dünyada fərqli məskunlaşma 
növlərinə səbəb olduğunu

27
00:01:36,499 --> 00:01:39,067
və avropalılar və yerli amerikalılar arasında

28
00:01:39,067 --> 00:01:42,317
fərqli əlaqələr olduğunu göstərir.

29
00:01:47,418 --> 00:01:50,357
Bu xəritədə görmək çətin olsa da,
həmin koloniyalar

30
00:01:50,357 --> 00:01:54,524
əsas diqqətlərini iki çaya yönəltmişdilər:

31
00:01:55,598 --> 00:01:57,598
Müqəddəs Lavrentiya çayı və

32
00:01:59,378 --> 00:02:00,876
Hudson çayı,

33
00:02:00,876 --> 00:02:04,793
...

34
00:02:08,191 --> 00:02:09,298
Bu çayların ətrafında

35
00:02:09,298 --> 00:02:12,715
Kanadadakı Kvebek şəhəri,

36
00:02:12,715 --> 00:02:16,882
Montreal, əvvəlcə Nyu Amsterdam,
sonra isə Nyu York adlanan

37
00:02:18,777 --> 00:02:23,622
müstəmləkəçilər tərəfindən təsis edilən

38
00:02:23,622 --> 00:02:26,122
məşhur şəhərləri

39
00:02:26,992 --> 00:02:29,664
görə bilərsiniz.

40
00:02:29,664 --> 00:02:33,414
Burada, əvvəllər Nyu Amsterdam,

41
00:02:33,414 --> 00:02:35,331
sonra isə Nyu York Siti kimi tanınan ərazidə

42
00:02:37,082 --> 00:02:39,999
Manhetten adası yerləşir.

43
00:02:40,891 --> 00:02:43,028
Bu xəritəyə əsasən belə bir sual
verə bilərsiniz:

44
00:02:43,028 --> 00:02:47,195
Nə üçün İspaniya koloniyaları bu qədər
geniş

45
00:02:48,100 --> 00:02:50,191
ərazini əhatə etdiyi halda,

46
00:02:50,191 --> 00:02:52,672
Yeni Fransa və Yeni Hollandiya koloniyaları

47
00:02:52,672 --> 00:02:56,083
sadəcə bu iki çay boyu

48
00:02:56,083 --> 00:02:57,380
ərazilərlə kifayətlənib?

49
00:02:57,380 --> 00:03:00,854
Bunun səbəbi məqsədlərdir.

50
00:03:00,854 --> 00:03:04,348
Yeni Fransa və Yeni Hollandiya koloniyaları
çay ətrafında yerləşirdi,

51
00:03:04,348 --> 00:03:07,037
dəmir yolunun ixtirasına qədər

52
00:03:07,037 --> 00:03:09,289
çaylar əsas maqistral yol hesab edilirdi,

53
00:03:09,289 --> 00:03:13,661
həmin iki ölkə əsasən ticarətlə
maraqlanırdı.

54
00:03:13,661 --> 00:03:15,763
Bu haqda bir qədər ətraflı məlumat verək.

55
00:03:15,763 --> 00:03:19,869
Fransız və holland tədqiqatçılar
Şimali Amerikanın şimal hissəsində

56
00:03:19,869 --> 00:03:24,036
yaşayan yerli amerikalılardan
qiymətli xəzlər əldə etməyə çalışırdılar,

57
00:03:24,964 --> 00:03:27,836
onlar həmin xəzləri daha sonra

58
00:03:27,836 --> 00:03:29,591
Avropada satmağı düşünürdülər.

59
00:03:29,591 --> 00:03:32,787
Avropa müstəmləkəçiliyi başlamazdan
çox əvvəl

60
00:03:32,787 --> 00:03:36,280
Avropada ovçuluq nəticəsində
qunduzlar tükənmək üzrə idi,

61
00:03:36,280 --> 00:03:39,795
qunduz dəriləri adətən bəzəkli papaqlar 
yaratmaq üçün

62
00:03:39,795 --> 00:03:42,292
istifadə edilirdi.

63
00:03:42,292 --> 00:03:44,088
Bu, sonrakı dövrlərə aid
papaqdır.

64
00:03:44,088 --> 00:03:45,804
Həmin dövrdə

65
00:03:45,804 --> 00:03:49,887
avropalılar yerli amerikalılarla
xəz ticarəti prosesində

66
00:03:50,970 --> 00:03:53,971
bərabər əsasda görüşürdülər.

67
00:03:53,971 --> 00:03:57,402
Avropalılar qunduz dəriləri,

68
00:03:57,402 --> 00:04:01,569
digər heyvanların dərilərini, balıq istəyirdilər.

69
00:04:03,907 --> 00:04:07,262
Balıq indiki ABŞ-ın Şimal-şərqi və

70
00:04:07,262 --> 00:04:10,397
Kanada ərazisi olan Şimal regionunda

71
00:04:10,397 --> 00:04:13,172
olduqca asanlıqla tədarük edilirdi.

72
00:04:13,172 --> 00:04:17,700
Bu ticarət avropalılar və yerli amerikalılar

73
00:04:17,700 --> 00:04:21,876
arasındakı əlaqəyə necə təsir edirdi?

74
00:04:21,876 --> 00:04:25,486
Onlar arasındakı əlaqə ispanlar və
yerli amerikalılar

75
00:04:25,486 --> 00:04:28,779
arasındakı əlaqəyə nəzərən

76
00:04:28,779 --> 00:04:31,296
daha səmimi idi,

77
00:04:31,296 --> 00:04:33,123
geniş əməkdaşlıq münasibətləri var idi.

78
00:04:33,123 --> 00:04:35,037
Avropalılar qunduz ovlamaq üçün

79
00:04:35,037 --> 00:04:39,686
yüzlərlə fransızı Kanadaya göndərmək əvəzinə,

80
00:04:39,686 --> 00:04:42,763
yerli amerikalılara müəyyən

81
00:04:42,763 --> 00:04:44,554
məbləğdə pul qarşılığında

82
00:04:44,554 --> 00:04:47,107
onlar üçün qunduz ovlamağı

83
00:04:47,107 --> 00:04:48,690
təklif etdilər.

84
00:04:48,690 --> 00:04:52,370
Nəticədə, Yeni Hollandiya və Yeni Fransadakı

85
00:04:52,370 --> 00:04:56,537
fransız və holland mühacirlərin sayı
Yeni İspaniya ilə müqayisədə

86
00:04:58,263 --> 00:05:01,414
olduqca az idi.

87
00:05:01,414 --> 00:05:04,076
Onların sayı az olduğundan hər hansı

88
00:05:04,076 --> 00:05:06,263
bir iş zamanı

89
00:05:06,263 --> 00:05:09,346
yerli amerikalıların şərtləri ilə
razılaşmalı olurdular.

90
00:05:10,731 --> 00:05:14,814
İspanlar isə silahlardan və iri itlərdən

91
00:05:16,821 --> 00:05:20,444
istifadə edərək, yerli amerikalıları özləri üçün

92
00:05:20,444 --> 00:05:21,711
işləməyə məcbur edirdi.

93
00:05:21,711 --> 00:05:25,516
Fransızlar və hollandalar daha çox

94
00:05:25,516 --> 00:05:29,086
ticarətlə məşğul olur, bir-birlərinə ticari

95
00:05:29,086 --> 00:05:32,924
hədiyyələr verir və əlaqələrini nikah

96
00:05:32,924 --> 00:05:34,423
vasitəsilə inkişaf etdirməyə çalışırdılar.

97
00:05:34,423 --> 00:05:37,275
Fransız tacirlər yerlilərin dillərini

98
00:05:37,275 --> 00:05:40,496
öyrənir, yerli qadınlarla evlənərək

99
00:05:40,496 --> 00:05:43,134
ailənin bir hissəsi olmağa çalışırdı.

100
00:05:43,134 --> 00:05:46,850
Onlar hətta öz düşmənlərinə qarşı

101
00:05:46,850 --> 00:05:50,811
yerli Amerika qəbilələri ilə ittifaq olurdular.

102
00:05:50,811 --> 00:05:53,057
1609-cu ildə

103
00:05:53,057 --> 00:05:55,897
fransız tədqiqatçısı
Samuel de Şampleyn

104
00:05:55,897 --> 00:06:00,266
alqonkvinlərə irokezlərlə müharibədə
kömək etmişdi.

105
00:06:00,266 --> 00:06:01,833
Yeni Fransa kimi

106
00:06:01,833 --> 00:06:06,000
Yeni Hollandiya da əsas diqqətini ticarətə
yönləndirmişdi.

107
00:06:06,905 --> 00:06:11,061
Manhetten adası ticarət üçün
əlverişli ərazi hesab edilirdi.

108
00:06:11,061 --> 00:06:15,228
Nyu Amsterdam holland şirkəti olan

109
00:06:16,803 --> 00:06:20,303
Vest-Hind tərəfindən idarə edilirdi.

110
00:06:22,694 --> 00:06:25,376
Həmin şirkət Şimali Amerikadan gətirilə bilən

111
00:06:25,376 --> 00:06:27,464
bütün məhsulları

112
00:06:27,464 --> 00:06:29,049
Avropaya göndərirdi.

113
00:06:29,049 --> 00:06:32,907
Bu xəritəyə baxmaqla bu ərazidə məskənləşən

114
00:06:32,907 --> 00:06:36,563
avropalıların əsas maraqlarını
müəyyənləşdirə bilərik.

115
00:06:36,563 --> 00:06:40,730
Qiymətli dəriləri olan qunduzların,

116
00:06:43,195 --> 00:06:47,362
hind toyuqlarının, tülkülərin,
ayıların harada tapıla biləcəyini görürsünüz.

117
00:06:48,603 --> 00:06:52,770
Burada həmçinin yerli Amerika qəbilələrinin

118
00:06:53,706 --> 00:06:57,834
sıx məskunlaşdığı əraziləri də 
görə bilərsiniz.

119
00:06:57,834 --> 00:07:01,260
Həmin ərazilərdən biri də burada göstərilən

120
00:07:01,260 --> 00:07:03,118
Mahikan kəndidir.

121
00:07:03,118 --> 00:07:06,193
Fransızlar və hollandlar yerli amerikalılarla

122
00:07:06,193 --> 00:07:09,485
dəri ticarəti etdikləri üçün bütün bu
ərazilərin adlarını öyrənib,

123
00:07:09,485 --> 00:07:12,296
onları xəritədə göstərməyə 
çalışırdılar.

124
00:07:12,296 --> 00:07:14,582
Yerli kəndlər haqqında ətraflı məlumat
verən

125
00:07:14,582 --> 00:07:18,351
ispan xəritəsini təsəvvür etmək
belə çox çətindir.

126
00:07:18,351 --> 00:07:19,787
Yadda saxlamaq lazımdır ki,

127
00:07:19,787 --> 00:07:22,833
avropalılar Yeni Dünyadakı sərvətlər üçün

128
00:07:22,833 --> 00:07:24,994
bir-biri ilə rəqabət aparırdılar.

129
00:07:24,994 --> 00:07:29,228
Onlar yerli amerikalılarla xəz ticarəti üçün

130
00:07:29,228 --> 00:07:32,920
ən yaxşı ticarət sövdələşməsi hazırlamağa və 
digər xalqları bu ticarətdən

131
00:07:32,920 --> 00:07:34,787
kənarlaşdırmağa çalışırdılar.

132
00:07:34,787 --> 00:07:38,579
Məsələn, hollandlar irokezlərlə

133
00:07:38,579 --> 00:07:41,202
ticari əməkdaşlıq edirdilər, çünki

134
00:07:41,202 --> 00:07:45,042
irokezlər fransızların müttəfiqi olan

135
00:07:45,042 --> 00:07:48,116
alqonkvinlərə düşmən idi.

136
00:07:48,116 --> 00:07:52,300
Avropalılar Avropanı xəzlə 
təmin etmək üçün

137
00:07:52,300 --> 00:07:56,347
yerli amerikalıları öz tərəflərinə
çəkməyə çalışdıqları kimi,

138
00:07:56,347 --> 00:07:59,047
həmçinin yerli amerikalılar da

139
00:07:59,047 --> 00:08:01,543
Amerikanı Avropa məhsulları ilə

140
00:08:01,543 --> 00:08:04,537
təmin etmək üçün avropalıları
qəbilələrarası çəkişmələrə cəlb edirdilər.

141
00:08:04,537 --> 00:08:07,868
Hər bir xalqın müstəmləkəçilik

142
00:08:07,868 --> 00:08:11,493
məqsədlərini nəticələri ilə
müqayisə etmək,

143
00:08:11,493 --> 00:08:13,582
koloniyalarda hansı insanların məskunlaşdığı,

144
00:08:13,582 --> 00:08:16,665
onların yerli amerikalılarla münasibəti,

145
00:08:16,665 --> 00:08:20,298
müstəmləkəçilərin yerli amerikalıları

146
00:08:20,298 --> 00:08:23,712
xristianlığa tabe etmək cəhdləri
haqqında da qısa məlumat vermək istəyirəm.

147
00:08:23,712 --> 00:08:25,669
İspaniyanın əsas məqsədi

148
00:08:25,669 --> 00:08:29,656
tez zamanda Amerika sərvətlərini
Avropaya daşımaq,

149
00:08:29,656 --> 00:08:32,621
Amerikada tütün və

150
00:08:32,621 --> 00:08:35,141
şəkər plantasiyaları təsis etmək,

151
00:08:35,141 --> 00:08:39,952
mümkün qədər çox insanı lazım gələrsə,

152
00:08:39,952 --> 00:08:42,647
zor gücünə katolikliyi qəbul etməyə

153
00:08:42,647 --> 00:08:44,789
məcbur etmək idi.

154
00:08:44,789 --> 00:08:48,019
Yeni Dünyaya gələn ispan sakinləri

155
00:08:48,019 --> 00:08:52,331
yerli xalqla pis rəftar edir,

156
00:08:52,331 --> 00:08:56,299
onları əsarət altına almağa çalışırdılar.

157
00:08:56,299 --> 00:08:57,819
İspanların

158
00:08:57,819 --> 00:09:01,129
yerli qadınlar və

159
00:09:01,129 --> 00:09:05,656
afrikalı qadınlarla evlənməyi

160
00:09:05,656 --> 00:09:10,485
irqi sistemdə böyük dəyişikliklərə 
səbəb olmuşdu.

161
00:09:10,485 --> 00:09:14,531
Fransa və Hollandiya buraya
ticarət üçün gəlmişdi.

162
00:09:14,531 --> 00:09:19,121
Onlar xəz və balıq istədəkiləri üçün

163
00:09:19,121 --> 00:09:21,929
yerli xalqla mehriban rəftar etməyə

164
00:09:21,929 --> 00:09:25,655
çalışırdılar, həmçinin

165
00:09:25,655 --> 00:09:27,739
yerli qadınlarla evlənərək

166
00:09:27,739 --> 00:09:31,078
özləri ovçuluqla məşğul olmaq əvəzinə,

167
00:09:31,078 --> 00:09:32,790
yerli xalqın onlar üçün

168
00:09:32,790 --> 00:09:34,886
ovçuluq etməyini təmin etmək istəyirdilər.

169
00:09:34,886 --> 00:09:37,840
Yeni Fransa və Yeni Hollandiyaya

170
00:09:37,840 --> 00:09:39,823
gələnlərin sayı ispanlar qədər

171
00:09:39,823 --> 00:09:41,948
çox deyildi.

172
00:09:41,948 --> 00:09:44,186
İspanların əksinə,

173
00:09:44,186 --> 00:09:46,671
fransızlar yerli xalqı katolikliyə çevirməyə

174
00:09:46,671 --> 00:09:49,051
cəhd etmiş,

175
00:09:49,051 --> 00:09:51,260
lakin nadir hallarda güc tətbiq etmişdilər.

176
00:09:51,260 --> 00:09:54,973
Növbəti videolarda Britaniya
koloniyaları haqqında

177
00:09:54,973 --> 00:09:56,543
məlumat verəcəm.

178
00:09:56,543 --> 00:09:59,107
İspan, fransız, hollanda koloniyaları
haqqında

179
00:09:59,107 --> 00:10:03,332
öyrəndiklərinizi yadınızda saxlayın ki,

180
00:10:03,332 --> 00:10:07,151
daha sonra onları ingilis koloniyaları ilə

181
00:10:07,151 --> 00:10:08,080
müqayisə edə biləsiniz.

182
00:10:08,080 --> 00:10:09,126
...

183
00:10:09,126 --> 00:10:11,862
...

184
00:10:11,862 --> 00:10:13,803
...

185
00:10:13,803 --> 00:10:15,558
...

186
00:10:15,558 --> 00:10:18,074
...

187
00:10:18,074 --> 00:10:19,771
...

188
00:10:19,771 --> 00:10:22,074
...

189
00:10:22,074 --> 00:10:25,431
...

190
00:10:25,431 --> 00:10:28,374
..