Mi konas la respondon al oftega demando.
Kaj tiu demando estas :
Kial la litero X
reprezentas la nekonaton ?
Nu, tion oni lernas en kursoj pri matematikoj
sed hodiaŭ ĝi estas trakultura nocio --
pensu pri la X-Files, ekzemple,
aŭ TEDx.
De kio tio devenas ?
Antaŭ ses jaroj, pli-malpli,
mi decidis lerni la araban,
kaj tiam malkovris ege logikan lingvon.
Skribi vorton aŭ propozicion
aŭ frazon en la araba
similas al imagi ekvacion,
ĉar ĉiu ero estas treege preciza
kaj enhavas multe da donitaĵoj.
Jen unu el la kialoj tiom el tio kion
ni nun konsideras kiel okcidentaj
sciencoj kaj matematikoj kaj inĝenierarto
estis fakte eltrovita dum
la unuaj jarcentoj de nia erao
de la Persoj, Araboj kaj Turkoj.
Tiu sciaro inkluzivas araban sistemeton
nomitan "al-jebra",
nomo, kiun oni povas traduki kiel
"sistemo por akordigi malsamajn partojn".
Al-jebr fariĝis en nia lingvo Algebro.
Estas unu ekzemplo inter multaj.
La arabaj tekstoj, kiuj enhavis
tiun matematikan saĝecon
finfine atingis Eŭropon --
tio estas, Hispanujon --
dum la 11a kaj 12a jarcentoj.
Alveninte,
ili estigis grandan bezonon
traduki tiun sciaron
en eŭropan lingvon.
Bedaŭrinde, la entrepreno malfacilis.
Unue,
kelkaj sonoj de la araba
estas neprononceblaj de eŭropaj buŝoj
sen longa ekzercado.
Kredu min prie.
Due, tiuj sonoj mem
plej ofte ne estas prezenteblaj
per la literoj uzataj en eŭropaj lingvoj.
Jen unu el la netranslitereblaĵoj.
La litero SHeen,
kiu respondas al nia "Ŝ".
Ĝi estas la unua litero
de la vorto "shalan",
kiu signifas "io"
ĝuste kiel nia tabelvorto --
iu nedefinita aĵo.
En la araba,
eblas igi ĝin difina
aldonante la difinan artikolon "al".
Tiel, jen "al-shalan" --
la nekonitaĵo.
En la fruaj matematikoj, oni vidas ĝin ofte,
kiel en tiu ĉi 10-jarcenta derivo de pruvoj.
La problemo de la mezepokaj hispanaj kleruloj,
kiujn oni taskigis traduki
estas ke la litero "SHeen" kaj la vorto "shalan"
ne translitereblas en la hispana,
ĉar la lingvo ne havas tiun "ŝ",
tiun ŝ-sonon.
Laŭ konvencio tiama,
oni perregule anstataŭigis ĝin
per la k-sono
de la helena lingvo,
sub la formo de la litero Kai.
Poste, kiam oni tradukis tiun tekstaron
en la komunan eŭropan lingvon,
tiam, la latina,
oni simple anstataŭigis la literon Kai
per la latina X.
Kaj kiam tio okazis,
kiam tiu dokumentaro estis latinigita,
ĝi fariĝis bazo por matematikaj lernolibroj
por preskaŭ 600 jarojn.
Kaj nun, ni havas la respondon al la demando:
Kial X reprezentas la nekonaton?
X reprezentas la nekonaton
ĉar la Hispanoj ne kapablas prononci la "Ŝ"-n,
(Ridoj)
kaj mi pensis, ke tio interesus vin.
(Aplaŭdoj)