WEBVTT

00:00:07.828 --> 00:00:12.526
Skoro jednu deceniju naučnici su tragali
za izvorom novog smrtonosnog virusa

00:00:12.526 --> 00:00:16.526
kroz najviše planine u Kini
i najizolovanije pećine.

NOTE Paragraph

00:00:16.526 --> 00:00:20.732
Najzad su ga našli
u šišmišima u pećini Šitau.

00:00:21.256 --> 00:00:23.486
Virus o kome je reč je koronavirus

00:00:23.486 --> 00:00:27.489
koji je izazvao epidemiju
teškog akutnog respiratornog sindroma,

00:00:27.489 --> 00:00:30.739
ili SARS-a, 2003. godine.

NOTE Paragraph

00:00:30.739 --> 00:00:32.889
Koronavirusi su grupa virusa

00:00:32.889 --> 00:00:35.573
koji su pokriveni
malim proteinskim šiljcima

00:00:35.573 --> 00:00:38.233
koji izgledaju kao krune,
ili "corona" na latinskom.

00:00:38.233 --> 00:00:41.213
Postoji stotine poznatih koronavirusa.

00:00:41.213 --> 00:00:45.320
Njih sedam može da zarazi čoveka
i izazove bolest.

00:00:45.320 --> 00:00:51.866
Koronavirus SARS-CoV uzrokuje SARS,
MERS-CoV uzrokuje MERS,

00:00:51.866 --> 00:00:56.182
a SARS-CoV-2 uzrokuje bolest COVID-19.

NOTE Paragraph

00:00:56.859 --> 00:01:01.229
Od sedam ljudskih koronavirusa,
četiri izazivaju prehlade,

00:01:01.229 --> 00:01:05.323
srednje i jako zarazne
infekcije nosa i grla.

00:01:05.323 --> 00:01:09.677
Dva inficiraju pluća,
i uzrokuju mnogo teža oboljenja.

00:01:10.081 --> 00:01:14.571
Sedmi, koji uzrokuje COVID-19,
ima karakteristike svih koronavirusa:

00:01:14.571 --> 00:01:18.929
lako se širi, ali može
ozbiljno da utiče na pluća.

NOTE Paragraph

00:01:18.929 --> 00:01:23.661
Kada zaražena osoba kašlje,
kapljice koje sadrže virus se šire.

00:01:23.661 --> 00:01:28.496
Virus može da inficira novu osobu
kad kapljice uđu u njihov nos ili usta.

00:01:28.496 --> 00:01:31.786
Koronavirus se prenosi najbolje
u zatvorenim prostorima,

00:01:31.786 --> 00:01:33.456
kada su ljudi blizu jedni drugih.

00:01:33.456 --> 00:01:36.866
Hladno vreme održava
njihove delikatne omotače vlažnim,

00:01:36.866 --> 00:01:40.156
omogućavajući virusu
da duže preživi između domaćina,

00:01:40.156 --> 00:01:43.744
dok izlaganje sunčevim UV zracima
može da ih ošteti.

00:01:43.744 --> 00:01:47.484
Varijacije godišnjih doba su bitnije
za ustanovljene viruse.

00:01:47.484 --> 00:01:50.394
Ali zbog toga što još niko
nije imun na novi virus,

00:01:50.394 --> 00:01:55.393
ima toliko potencijalnih domaćina
da mu ne trebaju idealni uslovi.

NOTE Paragraph

00:01:55.393 --> 00:02:00.026
U telu, proteisnki šiljci se ugrađuju
u ćeliju domaćina i spajaju se sa njom,

00:02:00.026 --> 00:02:03.905
omogućavajući virusu da preuzme
kontrolu nad mašinerijom ćelija domaćina

00:02:03.905 --> 00:02:05.536
kako bi replikovao svoje gene.

NOTE Paragraph

00:02:05.536 --> 00:02:08.616
Koronavirus skladišti svoje gene u RNK.

00:02:08.616 --> 00:02:12.683
Svi virusi su ili RNK virusi
ili DNK virusi.

00:02:12.683 --> 00:02:15.704
RNK virusi su manji i imaju manje gena,

00:02:15.704 --> 00:02:20.259
što znači da inficiraju mnogo domaćina
i replikuju se brže u njima.

00:02:20.259 --> 00:02:24.460
Uopšteno, RNK virusi
nemaju mehanizam za proveru,

00:02:24.460 --> 00:02:27.060
dok DNK virusi imaju.

00:02:27.060 --> 00:02:29.360
Dakle kad se RNK virus umnožava,

00:02:29.360 --> 00:02:33.405
verovatnije je da sadrži greške
koje se zovu mutacije.

NOTE Paragraph

00:02:33.405 --> 00:02:37.337
Mnoge od ovih mutacija
su beskorisne ili čak štetne.

00:02:37.337 --> 00:02:40.467
A neke stvaraju virus koji bolje odgovara
određenim okruženjima,

00:02:40.467 --> 00:02:42.957
kao na primer novoj vrsti domaćina.

00:02:42.957 --> 00:02:47.429
Epidemije često nastaju
kada virus skoči sa životinje na čoveka.

00:02:47.429 --> 00:02:49.973
Ovo je istina za RNK viruse
koji su izazvali

00:02:49.973 --> 00:02:55.477
ebolu, ziku, epidemiju SARS-a
i pandemiju COVID-19.

00:02:55.876 --> 00:02:58.736
Jednom kad je u ljudima,
virus i dalje mutira,

00:02:58.736 --> 00:03:00.996
ali ne dovoljno da stvori novi virus,

00:03:00.996 --> 00:03:05.321
ali dovoljno da stvori
varijacije ili sojeve originalnog virusa.

NOTE Paragraph

00:03:05.321 --> 00:03:09.975
Koronavirusi imaju nekoliko
ključnih razlika od većine RNK virusa.

00:03:09.975 --> 00:03:13.333
Oni su jedni od najvećih,
što znači da imaju najviše gena,

00:03:13.333 --> 00:03:16.931
To stvara više prilika za štetne mutacije.

00:03:16.931 --> 00:03:21.067
Kako bi se suprotstavili ovom riziku,
koronavirusi imaju jedinstvenu odliku,

00:03:21.067 --> 00:03:25.067
a to je enzim koji proverava
greške replikacija i ispravlja greške.

00:03:25.067 --> 00:03:27.757
Zbogo ovoga su koronavirusi
mnogo stabilniji,

00:03:27.757 --> 00:03:31.367
sa sporijom stopom mutacije
od drugih RNK virusa.

NOTE Paragraph

00:03:31.367 --> 00:03:33.637
Dok ovo može da zvuči strašno,

00:03:33.637 --> 00:03:36.617
spora stopa mutacija
je zapravo povoljna šansa

00:03:36.617 --> 00:03:38.857
za njihovo razoružavanje.

00:03:38.857 --> 00:03:42.217
Nakon infekcije, naši imuni sistemi
mogu da prepoznaju klice

00:03:42.217 --> 00:03:45.307
i unište ih brže ako nas inficiraju ponovo

00:03:45.307 --> 00:03:46.987
tako da se ne razbolimo.

00:03:46.987 --> 00:03:48.967
Mutacije mogu da stvore viruse

00:03:48.967 --> 00:03:51.416
koji su manje prepoznatljivi
našim imunim sistemima,

00:03:51.416 --> 00:03:53.717
i zbog toga je teže izboriti se sa njima.

00:03:53.717 --> 00:03:57.617
Zbog njih su takođe antivirusni lekovi
i vakcine manje učinkoviti

00:03:57.617 --> 00:04:01.477
jer su oni prilagođeni
specifično za svaki virus.

00:04:01.477 --> 00:04:04.417
Zato nam treba vakcina
protiv gripa svake godine,

00:04:04.417 --> 00:04:09.248
Virus gripa mutira toliko brzo
da konstantno iskaču novi sojevi.

00:04:09.248 --> 00:04:11.938
Sporija stopa mutacija koronavirusa znači

00:04:11.938 --> 00:04:14.678
da naši imuni sistemi, lekovi i vakcine

00:04:14.678 --> 00:04:18.166
možda mogu da ih prepoznaju
duži period nakon infekcije,

00:04:18.166 --> 00:04:21.026
stoga i da nas bolje štite.

NOTE Paragraph

00:04:21.026 --> 00:04:25.710
Ipak, ne znamo koliko dugo naša tela
ostaju imuna na različite koronaviruse.

00:04:25.710 --> 00:04:29.471
Nikada nismo imali odobrenu terapiju
ili vakcinu za koronavirus.

00:04:29.608 --> 00:04:32.441
Nismo se fokusirali na lečenje onih
koji izazivaju prehlade,

00:04:32.441 --> 00:04:36.091
a iako su naučnici započeli razvijanje
terapija za SARS i MERS,

00:04:36.091 --> 00:04:40.367
epidemije su prestale pre nego što su
završene kliničke studije za te terapije.

NOTE Paragraph

00:04:40.367 --> 00:04:43.487
Dok mi i dalje zadiremo
u druga životnjska staništa,

00:04:43.487 --> 00:04:48.513
neki naučnici kažu da je skakanje
novog koronavirusa na čoveka neizbežno,

00:04:48.620 --> 00:04:53.548
ali ako istražimo ove nepoznate stvari, 
ne moraju da budu pogubne.