WEBVTT

00:00:07.828 --> 00:00:12.526
دەیەیەک دەبێت زاناکان بە دوای 
سەرچاوەی ڤایرۆسێکی نوێی کوشندە دەگەڕێن

00:00:12.526 --> 00:00:16.526
لە شاخە بەرزەکان و ئەشکەوتە
دورەدەستەکانی چین.

00:00:16.526 --> 00:00:21.256
لە کۆتاییدا ڤایرۆسەکە لە 
شەمشەمەکوێرەکانی ئەشکەوتی شیتۆ دۆزرایەوە.

00:00:21.256 --> 00:00:23.486
ئەم ڤایرۆسە پێی دەوترێت ڤایرۆسی کۆڕۆنا

00:00:23.486 --> 00:00:27.489
کە دەبێتە ھۆی بڵاوبوونەوەی پەتایەک کە کێشە
بۆ سیستەمی ھەناسەدان درووست دەکات،

00:00:27.489 --> 00:00:30.739
پێی دەوترێت سارس، لە ٢٠٠٣.

00:00:30.739 --> 00:00:32.889
ڤایرۆسەكانی کۆڕۆنا، گروپی خێزانێکی ڤایرۆسن

00:00:32.889 --> 00:00:36.433
کە بە پڕۆتینی شێوە دڕک داپۆشراون
لە شێوەی تاجی شاھانە

00:00:36.433 --> 00:00:38.233
لە کۆڕۆنای لاتینیەوە ھاتووە.

00:00:38.233 --> 00:00:41.213
سەدان جۆری ڤایرۆسی کۆڕۆنا
ھەیە کە نەدۆزراونەتەوە.

00:00:41.213 --> 00:00:45.320
حەوت جۆریان توشی مرۆڤ دەبن 
و ھەندێک جار کوشندەن.

00:00:45.320 --> 00:00:51.866
ڤایرۆشی كۆرۆنای SARS-CoV ده‌بێته‌ هۆی
SARS و MERS-CoV ده‌بێته‌ هۆی MERS<

00:00:51.866 --> 00:00:56.859
و ھۆکاری COVID-19 بریتیە
لە SARS-CoV-2.

00:00:56.859 --> 00:01:01.229
لە حەوت ڤایرۆسی کۆڕۆنا کە توشی مرۆڤ دەبن،
چواریان دەبنە ھۆی ھەڵامەت،

00:01:01.229 --> 00:01:05.323
نەخۆشی گوازراوەی خاو 
یان توندی قورگ و لووت.

00:01:05.323 --> 00:01:10.081
دووانیان کێشە بۆ سییەکان درووست دەکەن 
و کێشەی تەندرووستیتر درووست دەکەن.

00:01:10.081 --> 00:01:14.571
حەوتەمیان کە دەبێتە ھۆی کۆڤید ١٩، دەبێتە
ھۆی سەرھەڵدانی ھەموو نیشانەکان:

00:01:14.571 --> 00:01:18.929
بە ئاسانی بڵاو دەبێتەوە و کاریگەری 
خراپی گەورەی لەسەر سییەکان ھەیە.

00:01:18.929 --> 00:01:23.661
کاتێک کەسی تووشبوو دەکۆخێت، پڕشکی
دەرپەڕی دەبێتە ھۆی گواستنەوەی ڤایرۆسەکە.

00:01:23.661 --> 00:01:28.496
کاتێک پرشکی نەخۆشێک دەچێتە ناو لووت و 
دەمی کەسێکیتر، ڤایرۆسەکە دەگوازرێتەوە.

00:01:28.496 --> 00:01:31.536
لە شوێنە داخراوەکان، ڤایرۆسی 
کۆڕۆنا بە ئاسانتر دەگوازرێتەوە،

00:01:31.536 --> 00:01:33.456
بە تایبەت لە وشوێنانەی خەڵک لەیەک نزیکن.

00:01:33.456 --> 00:01:36.866
کەشوھەوای سارد یارمەتیدەرە بۆ وشک 
نەبوونەوەی ئاوی پڕشکەکان،

00:01:36.866 --> 00:01:40.156
کە ھۆکاری مانەوەی زیاتری ڤایرۆسەکەیە
تا بۆ کەسێکیتر دەگوازرێتەوە،

00:01:40.156 --> 00:01:43.744
پێش ئەوەی تیشکی سەرو بنەوشەیی
ڤایرۆسەکە تێک بشکێنێت.

00:01:43.744 --> 00:01:47.484
گۆڕانکاری وەرزی کاریگەری ڕاستەوخۆی
لەسەر ڤایرۆسەکە ھەیە.

00:01:47.484 --> 00:01:50.394
بەڵام بەھۆی ئەوەی تا ئێستا کەس 
لەم ڤایرۆسە پارێزراو نییە،

00:01:50.394 --> 00:01:55.393
ڤایرۆسەکە چەندین خانەخوێی ھەیە
کە یارمەتی بڵاوبوونەوەی دەدەن.

00:01:55.393 --> 00:01:59.746
لە ناو جەستەدا، پڕۆتینە شێوە دڕکەکان
بە لاشەی خانەخوێ دەلکێت

00:01:59.746 --> 00:02:02.896
و ڕێگە بۆ دەست بەسەر داگرتنی لاشەی 
خانەخوێ بۆ ڤایرۆسەکە خۆش دەکات

00:02:02.896 --> 00:02:05.536
تا بتوانێت جینی خۆی 
چەند ھێندە لێ بکات.

00:02:05.536 --> 00:02:08.616
ڤایرۆسی کۆڕۆنە جینی خۆی لە 
ناو ئار ئێن ئەی ھەڵدەگرێت.

00:02:08.616 --> 00:02:12.683
گشت ڤایرۆسەکان یان ڤایرۆسی 
دی ئێن ئەی یا ئار ئێن ئەین.

00:02:12.683 --> 00:02:15.704
ڤایرۆسی ئار ئێن ئەی بچوکترن
و جینی کەمتریان ھەیە،

00:02:15.704 --> 00:02:20.259
ئەمەش ڕێگە خۆشکەرە بۆ ئەوەی بتوانن بچنە
ناو لاشەی زۆرترین خانەخوێ و گەشە بکەن.

00:02:20.259 --> 00:02:24.460
بە شێوەیەکی گشتی، ڤایرۆسی ئار ئێن ئەی 
توانایی چاک کردنەوەی ھەڵەکانی نییە،

00:02:24.460 --> 00:02:27.060
بە پێچەوانەی ڤایرۆسی دی ئێن ئەی.

00:02:27.060 --> 00:02:29.360
بۆیە کاتێک ڤایرۆسی ئار ئێن
ئەی دوو ھێندە دەبێت،

00:02:29.360 --> 00:02:33.405
ئەگەری ھەڵە زۆرە، بەم ھەڵانە 
دەوترێت گۆڕانی جینی.

00:02:33.405 --> 00:02:37.037
بەشێکی زۆر لەم گۆڕانە
جینیانە بێ سوود و ته‌نانه‌ت زیان به‌خشن.

00:02:37.037 --> 00:02:40.467
بەڵام بەشێکیان دەبنە ھۆی گونجانی
زیاتری ڤایرۆسەکان لەگەڵ ژینگە سەختەکان،

00:02:40.467 --> 00:02:42.957
وەک خانەخوێیەکی تازە.

00:02:42.957 --> 00:02:47.429
درم بە ھۆی گواستنەوەی ڤایرۆس لە 
ئاژەڵەوە بۆ مرۆڤ درووست دەبێت.

00:02:47.429 --> 00:02:49.973
ئەمه‌ لە حالەتەکانی ئەو 
ڤایرۆسانەی کە بوونە ھۆی

00:02:49.973 --> 00:02:55.536
حاڵەتەکانی درمی ئیبۆڵا، زیکا و 
سارس و پەتایی کۆڤید -١٩ ڕاست بوو.

00:02:55.536 --> 00:02:58.736
کاتێک لە ناو جەستەی مڕۆڤن، ئەم 
ڤایرۆسانە گۆڕانی جینی درووست دەکەن

00:02:58.736 --> 00:03:01.586
بەڵام بە ڕێژەیەک نییە ببێتە ھۆی
درووست بوونی ڤایرۆسێکی تازە.

00:03:01.586 --> 00:03:05.321
بەڵام بە ڕێژەیەکە گۆڕان بە سەر 
ڤایرۆسە ڕەسەنەکە دادێت.

00:03:05.321 --> 00:03:09.975
ڤایرۆسی کۆڕۆنا جیاوازیەكی کەمی لەگەڵ
ڤایرۆسەکانی ئار ئێن ئەی ھەیە.

00:03:09.975 --> 00:03:13.333
ئەوان یەکێکن لە ڤایرۆسە گەورەکان، 
واتا جینی زۆریان ھەیە.

00:03:13.333 --> 00:03:16.931
کە دەبێتە گۆڕانکاری جینی زیان 
بەخش بە خودی ڤایرۆسەکەش.

00:03:16.931 --> 00:03:21.067
بۆ ڕێگەگرتن لە زیان گەیاندن بە ڤایرۆسەکە، 
کۆڕۆنا تایبه‌تمه‌ندیه‌كی ناوازه‌ی هه‌یه‌:

00:03:21.067 --> 00:03:25.067
ئەنزیمێک دەردەدات کە ھەڵە و 
کێشەکانی زۆر بوون چارەسەر دەکات.

00:03:25.067 --> 00:03:27.757
ئەمەش دەبێتە ھۆی ئەوەی 
ڤایرۆسی کۆڕۆنا زیاتر جێگیر بێت،

00:03:27.757 --> 00:03:31.367
ڕێژەی گۆڕانی جینی خاوتر بێت 
لە چاوی ڤایرۆسە ئێن ئار ئەیەکانیتر.

00:03:31.367 --> 00:03:33.637
لەگەڵ ئەوەی ترسێنەر دێتە بەر چاو،

00:03:33.637 --> 00:03:36.617
ڕێژەی کەمی گۆڕانی جینی 
نیشانەیەکی موژدەبەخشە

00:03:36.617 --> 00:03:38.857
کاتێک بمانەوێت ئەم ڤایرۆسە لە ناو ببەین.

00:03:38.857 --> 00:03:42.017
دوای تووش بوون بەم ڤایرۆسە، سیستەمی
بەرگریمان میکڕۆبەکان دەناسێتەوە

00:03:42.017 --> 00:03:45.447
لە ناویان دەبەن و بە ئاسانی تێکیان
دەشکێنن ئەگەر دووبارە تووشمان ببێتەوە

00:03:45.447 --> 00:03:47.397
بۆیە دووبارە تووشی نەخۆشیمان ناکەنەوە.

00:03:47.397 --> 00:03:51.137
گۆڕانکاری جینی دەبێتە ھۆی نەناسراوی 
ڤایرۆسەکان لە لایەن سیستەمی بەرگریمانەوە

00:03:51.137 --> 00:03:53.717
بۆیە لەناوبردنیان ئەستەم دەبێت.

00:03:53.717 --> 00:03:57.617
دەبێتە ھۆی ئەوەی پێکوتە و دژەڤایرۆسەکان
کەمتر کاریگەر و بە سوود بن،

00:03:57.617 --> 00:04:01.167
چونکە پێکوتە و دژە ڤایرۆسەکان بۆ 
ڤایرۆسێکی تایبەت بەرھەم دێت.

00:04:01.167 --> 00:04:04.417
بۆیە، ھەموو ساڵێک پێویستمان 
بە دژەڤایرۆسێکی تایبەت بۆ ھەڵامەت ھەیە،

00:04:04.417 --> 00:04:09.248
ئەنفلەوەنزا بە ڕێژەیەک گۆڕانی جینی بەسەر
دادێت ھەمیشە شێوەی نوێ بەرھەم دەھێنێت.

00:04:09.248 --> 00:04:11.938
ڕێژەی کەمی گۆڕانی جینی ڤایرۆسی کۆڕۆنا واتا

00:04:11.938 --> 00:04:14.678
سیستەمی بەرگریمان، دەرمان و پێکوتەکان

00:04:14.678 --> 00:04:18.166
بتوانن ڤایرۆسەکە بناسنەوە دوای 
ئەوەی دێنە ناو لاشەمانەوە،

00:04:18.166 --> 00:04:21.026
بۆیە، باشتر دەتوانن پارێزگاریمان لێ بکەن.

00:04:21.026 --> 00:04:25.710
لەگەڵ ئەوەشدا، ئێمە دڵنیا نین جەستە تا کەی
دەتوانێت لەبەرامبەر کۆڕۆنا پارێزراو بێت.

00:04:25.710 --> 00:04:29.291
تا ئێستا ھیچ پێکوتەیەکی پەسند کراو بۆ 
چارەسەری ڤایرۆسی کۆڕۆنا بەردەست نییە.

00:04:29.291 --> 00:04:32.581
گرنگیمان بە دۆزینەوەی پێکوتەی لە 
ناو بردنی ڤایرۆسی ھەڵامەت نەداوە،

00:04:32.581 --> 00:04:36.091
لەگەڵ ئەوەی زانایان خەریکن چارەسەری
سارس و میرس گەشە پێدەدەن،

00:04:36.091 --> 00:04:40.367
درمەکە پێش تاقی کردنەوەی 
دەرمانەکان کۆتایی ھات.

00:04:40.367 --> 00:04:43.487
لەگەڵ داگیر کردنی ژینگەی
ئاژەڵە جیاوازەکان،

00:04:43.487 --> 00:04:48.620
گواستنەوەی جۆرێکیتری ڤایرۆسی کۆڕۆنا
بۆ مروڤ چاوەڕوان کراوە،

00:04:48.620 --> 00:04:53.548
ئەگەر توێژینەوە لە نەزانراوەکان بکەین، 
لەوەیە ڕێگە لە کوشندەیی ڤارۆسەکە بگرین.