0:00:00.000,0:00:02.070
Bütün bu hesablama maşınlarını qurmaq

0:00:02.070,0:00:04.530
üçün yarımkeçiricilərdən necə istifadə

0:00:04.530,0:00:06.210
olunduğunu anlamaqdan ötrü lap

0:00:06.210,0:00:08.620
əvvəldən başlamalıyıq. Gəlin, elə başlayaq

0:00:08.620,0:00:11.520
yarımkeçiricilərin niyə yarımkeçirici adlanmasından.

0:00:11.520,0:00:13.070
Niyə bəzi materiallar

0:00:13.070,0:00:13.990
elektriki keçirdiyi

0:00:13.990,0:00:16.530
halda

0:00:16.530,0:00:18.870
digərləri keçirə bilmir?

0:00:18.870,0:00:23.570
Bunu başa düşmək üçün, atom səviyyəsinə

0:00:23.570,0:00:26.490
enmək lazımdır. Bizim artıq atom haqda

0:00:26.490,0:00:27.323
müəyyən anlayışımız var.

0:00:27.323,0:00:28.420
Lakin, bizim atomun quruluşu

0:00:28.420,0:00:30.900
haqda biliyimiz kifayət deyil.

0:00:30.900,0:00:32.850
Buna görə də bu videoda

0:00:32.850,0:00:34.650
əvvəlki videoda öyrəndiklərimizi

0:00:34.650,0:00:35.830
gözdən keçirəcəyik.

0:00:35.830,0:00:38.620
Və niyə bizə məlum olan

0:00:38.620,0:00:39.830
atom nəzəriyyəsinin

0:00:39.830,0:00:44.000
bərk materiallar üçün keçərli olmadığının

0:00:44.000,0:00:45.450
şahidi olacağıq.

0:00:46.620,0:00:48.890
Artıq atom haqqında müəyyən biliyimiz var.

0:00:48.890,0:00:53.160
Məsələn, bütün maddələrin atomlardan təşkil olunduğunu bilirik.

0:00:53.160,0:00:56.900
Əgər atomlardan birini götürüb yaxınlaşdırsaq,

0:00:56.900,0:00:59.100
atomların özlərinin də daha kiçik

0:00:59.100,0:01:01.110
şeylərdən ibarət olduğunu görərik.

0:01:01.110,0:01:03.370
Atomun mərkəzində, nüvə adlandırdığımız

0:01:03.370,0:01:05.000
müsbət yüklü zərrəcik yerləşir

0:01:05.000,0:01:07.660
və mənfi yüklü elektronlar isə

0:01:07.660,0:01:08.990
nüvə tərəfindən cəzb olunur

0:01:08.990,0:01:12.210
və elektronlar planetlərin Günəş ətrafında

0:01:12.210,0:01:13.620
dövr etdiyi kimi nüvənin

0:01:13.620,0:01:15.460
ətrafında müxtəlif orbitlərdə fırlanırlar.

0:01:15.460,0:01:17.290
Lakin, bu o qədər də dəqiq model deyil.

0:01:17.290,0:01:18.850
Buna daha sonra qayıdacağıq.

0:01:18.850,0:01:20.650
Hələlik bu modeli istifadə edəcəyik.

0:01:20.650,0:01:23.490
Lakin, ən vacib şey bunun kimi atoma

0:01:23.490,0:01:26.690
sıx bağlanmış elektronların olmasıdır.

0:01:26.690,0:01:28.603
Bunları daxili elektronlar adlandırırıq.

0:01:29.620,0:01:31.750
Daxili elektronlar keçiricilikdə heç bir

0:01:31.750,0:01:33.070
rol oynamır.

0:01:33.070,0:01:35.300
Ancaq, burada nüvə tərəfindən

0:01:35.300,0:01:37.740
az cəzb olunan elektronlar da var

0:01:37.740,0:01:41.210
və həmin elektronlar bir atomdan digərinə

0:01:41.210,0:01:43.280
hərəkət etməkdə sərbəstdirlər.

0:01:43.280,0:01:45.800
Məhz bu elektronlar keçiricilikdə

0:01:45.800,0:01:47.580
rol oynayır və onları valent

0:01:47.580,0:01:50.590
yaxud da sərbəst elektronlar adlandırırıq.

0:01:50.590,0:01:51.710
Bəzi materiallarda

0:01:51.710,0:01:54.640
bu elektronları qoparmaq çox asandır.

0:01:54.640,0:01:56.840
Bu halda, çox sayda elektron atomu

0:01:56.840,0:01:59.440
tərk edir və onları yaxşı keçirici ya da sadəcə

0:01:59.440,0:02:00.610
keçirici adlandırırıq.

0:02:00.610,0:02:02.140
Lakin, bəzi materiallarda bu cür

0:02:02.140,0:02:04.690
sərbəst elektronları qoparmaq olduqca çətindir.

0:02:04.690,0:02:07.900
bu halda az miqdarda elektron qopur

0:02:07.900,0:02:11.340
və belə materiallar dielektriklər adlanır.

0:02:11.340,0:02:13.150
Yarımkeçiricilər isə keçiricilərlə

0:02:13.150,0:02:15.280
dielektriklər arasında aralıq vəziyyət

0:02:15.280,0:02:16.600
tutan materiallardır.

0:02:16.600,0:02:18.540
İndi belə bir sual yaranır.

0:02:18.540,0:02:21.060
Elektron necə sərbəst olur?

0:02:21.060,0:02:23.330
Onu sərbəst edən nədir və nədən asılıdır?

0:02:23.330,0:02:25.120
Bizim anlamalı olduğumuz şey budur.

0:02:25.120,0:02:27.800
İndi bütün bu məsələni bərk maddələr üçün

0:02:27.800,0:02:31.610
nəzərdən keçirək, çünki yarımkeçiricilər

0:02:31.610,0:02:33.650
bərk maddələrdir və bərk maddədələrdə

0:02:33.650,0:02:37.080
elektronu sərbəst edən şeyin nə olduğunu bilməliyik.

0:02:37.080,0:02:39.850
Bunu bilmək üçün gərək atomun planetar

0:02:39.850,0:02:43.110
modelini bir kənara qoymalıyıq, çünki

0:02:43.110,0:02:44.300
bu model dəqiq deyil.

0:02:44.300,0:02:47.280
Bunun üçün atomun daha dəqiq

0:02:47.280,0:02:49.510
bir modelinə istinad etməliyik.

0:02:49.510,0:02:50.970
Gəlin başlayaq.

0:02:50.970,0:02:53.680
Biz bunu artıq kimya kursunda öyrənmişik.

0:02:53.680,0:02:55.380
İlk növbədə, elektronların harada

0:02:55.380,0:02:58.440
yerləşməsinə və hansı orbit üzrə hərəkət

0:02:58.440,0:02:59.850
etməsinə baxmaq əvəzinə

0:02:59.850,0:03:03.340
onların enerjiləri haqqında fikirləşmək yaxşı olardı.

0:03:03.340,0:03:05.450
Elektronların enerji tutumu haqqında

0:03:05.450,0:03:07.000
düşünmək daha məqsədəuyğundur.

0:03:07.000,0:03:09.280
Artıq biz kimyadan bilirik ki,

0:03:09.280,0:03:11.200
hər bir atomun içərisindəki

0:03:11.200,0:03:14.940
elektronlar təyin olunmuş

0:03:14.940,0:03:18.140
enerji dəyərlərinə

0:03:18.140,0:03:20.095
malik olurlar,

0:03:20.095,0:03:22.880
yalnız xüsusi enerji səviyyələri.

0:03:22.880,0:03:24.720
Ola bilsin ki, elektronun malik ola

0:03:24.720,0:03:26.970
biləcəyi ən kiçik enerji buradır.

0:03:26.970,0:03:29.310
Qrafikdəki qiymətlər o qədər də vacib

0:03:29.310,0:03:30.960
olmadığı üçün onları yazmayacağıq.

0:03:30.960,0:03:32.010
Belələiklə, ola bilsin

0:03:32.010,0:03:33.450
bu, elektronun sahib ola

0:03:33.450,0:03:35.000
biləcəyi ən kiçik enerjidir.

0:03:35.000,0:03:36.730
Elektronun sahib ola biləcəyi

0:03:36.730,0:03:38.450
sonrakı enerji səviyyəsi burada

0:03:38.450,0:03:41.240
və daha sonrakı səviyyə buralarda

0:03:41.240,0:03:42.290
ola bilər və sairə.

0:03:42.290,0:03:44.550
Və bu enerji səviyyələrini adlandırırıq.

0:03:44.550,0:03:48.570
Ən aşağı enerji səviyyəsini 1S,

0:03:48.570,0:03:50.120
daha sonrakını 2S adlandırırıq.

0:03:51.170,0:03:54.230
Bundan sonrakı isə 2P olur.

0:03:54.230,0:03:58.984
Daha sonra 3S, 3P və belə davam edir.

0:03:58.984,0:04:01.780
Əgər bunlar sizə yenidirsə,

0:04:01.780,0:04:03.800
və S və P-nin nə olduğunu bilmirsinizsə,

0:04:03.800,0:04:06.650
videonu dayandırıb

0:04:06.650,0:04:09.360
elektron konfiqurasiyası videolarına

0:04:09.360,0:04:13.180
baxa bilərsiniz.

0:04:13.180,0:04:15.760
Aydındır ki, elektronlar bu enerji

0:04:15.760,0:04:17.700
səviyyələrində təsadüfi yerləşmirlər.

0:04:17.700,0:04:20.340
Elektronlar bu enerji səviyyələrini

0:04:20.340,0:04:23.310
müəyyən qanunauyğunluğa əsasən

0:04:23.310,0:04:25.540
doldururlar.

0:04:25.540,0:04:28.980
Bu qanun Paulinin istisna prinsipi

0:04:28.980,0:04:31.683
adlanır.

0:04:33.380,0:04:35.930
istisna prinsipi yaxud qanunu.

0:04:35.930,0:04:39.150
Bu, onu deməyə imkan yaradır ki,

0:04:39.150,0:04:41.210
heç bir iki elektron

0:04:42.190,0:04:44.870
eyni enerjiyə

0:04:44.870,0:04:48.950
malik ola bilməz.

0:04:48.950,0:04:51.670
Bu Pauli prinsipinin dəqiq tərifi

0:04:51.670,0:04:54.320
olmasa da bizim üçün bu qədəri kifayətdir.

0:04:54.320,0:04:56.230
Gəlin, indi bir nümunə götürək.

0:04:56.230,0:04:59.590
Sodium atomunu götürək.

0:04:59.590,0:05:03.600
Sodium atomunda

0:05:03.600,0:05:05.393
11 elektron var

0:05:07.040,0:05:08.850
və bu 11 elektron yalnız

0:05:08.850,0:05:11.480
xüsusi enerji səviyyələrində ola bilər.

0:05:11.480,0:05:13.560
Elektronlar bu enerji səviyyələrini

0:05:13.560,0:05:15.200
istisna prinsipinə görə

0:05:15.200,0:05:17.700
dolduracaqlar.

0:05:17.700,0:05:21.250
Yadda saxlamaq lazımdır ki, elektronlar

0:05:21.250,0:05:23.580
həmişə ən az enerjini tutmaq istəyirlər.

0:05:23.580,0:05:26.960
Belə ki, ilk elektron bura gələcək

0:05:26.960,0:05:28.610


0:05:28.610,0:05:31.050


0:05:31.050,0:05:32.410


0:05:32.410,0:05:34.110


0:05:34.110,0:05:37.260


0:05:37.260,0:05:40.700


0:05:40.700,0:05:42.380


0:05:42.380,0:05:45.360


0:05:45.360,0:05:47.920


0:05:47.920,0:05:50.370


0:05:50.370,0:05:53.590


0:05:53.590,0:05:54.950


0:05:54.950,0:05:57.100


0:05:57.100,0:05:59.240


0:05:59.240,0:06:02.140


0:06:02.140,0:06:03.740


0:06:03.740,0:06:05.640


0:06:05.640,0:06:08.650


0:06:08.650,0:06:10.640


0:06:10.640,0:06:11.880


0:06:11.880,0:06:13.120


0:06:13.120,0:06:15.100


0:06:15.100,0:06:16.680


0:06:16.680,0:06:18.150


0:06:18.150,0:06:20.850


0:06:20.850,0:06:22.730


0:06:22.730,0:06:24.960


0:06:24.960,0:06:25.793


0:06:25.793,0:06:28.280


0:06:28.280,0:06:30.300


0:06:30.300,0:06:33.580


0:06:33.580,0:06:36.910


0:06:36.910,0:06:38.763


0:06:39.700,0:06:40.850


0:06:40.850,0:06:44.060


0:06:44.060,0:06:46.630


0:06:46.630,0:06:48.420


0:06:48.420,0:06:50.830


0:06:50.830,0:06:52.960


0:06:52.960,0:06:53.920


0:06:53.920,0:06:55.710


0:06:55.710,0:06:57.900


0:06:57.900,0:07:01.761


0:07:01.761,0:07:04.450


0:07:04.450,0:07:05.910


0:07:05.910,0:07:07.660


0:07:07.660,0:07:09.450


0:07:09.450,0:07:10.970


0:07:10.970,0:07:12.930


0:07:12.930,0:07:15.320


0:07:15.320,0:07:16.750


0:07:16.750,0:07:21.170


0:07:21.170,0:07:22.880


0:07:22.880,0:07:25.040


0:07:25.040,0:07:28.170


0:07:28.170,0:07:29.190


0:07:29.190,0:07:31.120


0:07:31.120,0:07:35.090


0:07:35.090,0:07:37.810


0:07:37.810,0:07:41.540


0:07:41.540,0:07:44.970


0:07:44.970,0:07:47.413


0:07:49.090,0:07:49.923


0:07:49.923,0:07:52.060


0:07:52.060,0:07:54.990


0:07:54.990,0:07:56.310


0:07:56.310,0:07:59.600


0:07:59.600,0:08:03.610


0:08:03.610,0:08:06.160


0:08:06.160,0:08:07.290


0:08:07.290,0:08:09.370


0:08:09.370,0:08:11.360


0:08:11.360,0:08:13.850


0:08:13.850,0:08:15.490


0:08:15.490,0:08:17.740


0:08:17.740,0:08:20.370


0:08:20.370,0:08:23.960


0:08:23.960,0:08:26.490


0:08:26.490,0:08:30.040


0:08:30.040,0:08:32.390


0:08:32.390,0:08:35.430


0:08:35.430,0:08:38.720


0:08:38.720,0:08:40.960


0:08:40.960,0:08:45.360


0:08:45.360,0:08:48.080


0:08:48.080,0:08:51.710


0:08:51.710,0:08:53.870


0:08:53.870,0:08:57.520


0:08:57.520,0:09:00.835


0:09:00.835,0:09:03.340


0:09:03.340,0:09:08.020


0:09:08.020,0:09:11.370


0:09:11.370,0:09:15.400


0:09:15.400,0:09:16.830


0:09:16.830,0:09:19.700


0:09:19.700,0:09:22.233


0:09:22.233,0:09:24.040


0:09:24.040,0:09:26.583