WEBVTT

00:00:06.547 --> 00:00:07.415
Sendube,

00:00:07.415 --> 00:00:10.174
la plej interesa observo el 2012

00:00:10.174 --> 00:00:12.087
estis, fare de la CERN-a laboratorio,

00:00:12.087 --> 00:00:13.147
la malkovro de nova partiklo,

00:00:13.147 --> 00:00:15.206
kiu eble estas la Higgs-bosono,

00:00:15.206 --> 00:00:18.620
tiel nomita laŭ fizikisto Peter Higgs.

00:00:18.620 --> 00:00:19.876
La Higgs-kampo hipoteze donas mason

00:00:19.876 --> 00:00:21.592
al fundamentaj, elementaj partikloj

00:00:21.592 --> 00:00:22.471
kiel kvarkoj

00:00:22.471 --> 00:00:23.053
kaj leptonoj

00:00:23.053 --> 00:00:24.955
kiuj konsistigas ordinaran materion.

00:00:24.955 --> 00:00:27.551
La Higgs-bosonoj estas vibrado en la kampo,

00:00:27.551 --> 00:00:28.435
kiel la ondado, kiun vi vidas

00:00:28.435 --> 00:00:29.937
skuante ŝnuron.

00:00:29.937 --> 00:00:32.662
Sed kiel tiu kampo donas mason al la partikloj?

00:00:32.662 --> 00:00:34.440
Se la afero aspektas kapturniĝa al vi,

00:00:34.440 --> 00:00:35.682
vi ne estas sola.

00:00:35.682 --> 00:00:38.386
En 1993, la brita ministro pri scienco

00:00:38.386 --> 00:00:40.715
postulis fizikistojn eltrovi simplan manieron

00:00:40.715 --> 00:00:42.728
komprenigi tiun Higgs-an galimation.

00:00:42.728 --> 00:00:45.192
La premio estis botelon de bonkvalita ĉampano.

00:00:45.192 --> 00:00:47.810
La gajninto diris ion similan:

00:00:47.810 --> 00:00:49.698
Imagu grandan koktelfeston

00:00:49.698 --> 00:00:50.730
en la CERN-a laboratorio,

00:00:50.730 --> 00:00:53.323
plenplena je fizikistoj pri partikloj.

00:00:53.323 --> 00:00:56.418
Tiu amaso prezentas la Higgs-kampon.

00:00:56.418 --> 00:00:58.660
Se alvenus impostkolektisto,

00:00:58.660 --> 00:01:00.008
oni ignorus lin,

00:01:00.008 --> 00:01:01.969
kaj li povus trairi la ejon facile

00:01:01.969 --> 00:01:03.264
al la verŝtablo.

00:01:03.264 --> 00:01:05.503
La impostkolektisto ne interagus kun la amaso

00:01:05.503 --> 00:01:06.807
iom kiel kelkaj partikloj

00:01:06.807 --> 00:01:09.641
ne interagas kun la Higgs-kampo.

00:01:09.641 --> 00:01:11.212
La neinteragantaj partikloj,

00:01:11.212 --> 00:01:12.897
fotonoj, ekzemple,

00:01:12.897 --> 00:01:14.441
estas senmasaj.

00:01:14.441 --> 00:01:17.186
Kaj jen alvenas Peter Higgs,

00:01:17.186 --> 00:01:19.030
plejeble serĉante bierglason.

00:01:19.030 --> 00:01:20.092
Tiam la fizikistoj

00:01:20.092 --> 00:01:22.022
tuj ariĝas ĉirkaŭ li

00:01:22.022 --> 00:01:23.155
cele al diskuti pri siaj streboj

00:01:23.155 --> 00:01:24.862
mezuri la karakterizaĵojn

00:01:24.862 --> 00:01:26.566
de la bosono lianoma.

00:01:26.566 --> 00:01:28.763
Interagegante kun la amaso,

00:01:28.763 --> 00:01:30.930
Higgs transiras la ejon malrapide.

00:01:30.930 --> 00:01:32.194
Kadre de nia analogio,

00:01:32.194 --> 00:01:33.926
Higgs fariĝis mashava partiklo

00:01:33.926 --> 00:01:36.039
per sia interago kun la kampo.

00:01:36.039 --> 00:01:37.948
Do, se tio estas la Higgs-kampo,

00:01:37.948 --> 00:01:40.320
kio pri la Higgs-bosono mem?

00:01:40.320 --> 00:01:42.177
Imagu, ke nia amaso de festantoj

00:01:42.177 --> 00:01:44.552
okupas la ejon samdensece.

00:01:44.552 --> 00:01:46.957
Iu enigas la kapon tra la pordo

00:01:46.957 --> 00:01:48.342
por anonci rumoron pri malkovro

00:01:48.342 --> 00:01:50.677
fare de konkuranta laboratorio.

00:01:50.677 --> 00:01:52.673
Aŭdos tiuj, kiuj proksimas al la pordo,

00:01:52.673 --> 00:01:54.258
sed ne tiuj, kiuj malproksimas,

00:01:54.258 --> 00:01:56.138
kaj ili tuj proksimiĝos pridemande.

00:01:56.138 --> 00:01:58.297
Ili kreos blokon en la amaso.

00:01:58.297 --> 00:01:59.846
La aŭdintuloj tuj reiros

00:01:59.846 --> 00:02:01.258
al siaj antaŭaj lokoj

00:02:01.258 --> 00:02:03.120
por pridiskuti la konsekvencoj,

00:02:03.120 --> 00:02:06.178
dum la neaŭdintuloj demandos kio diable okazas.

00:02:06.178 --> 00:02:08.067
Rezulte, la bloko de la amaso

00:02:08.067 --> 00:02:09.758
moviĝos tra la ejo.

00:02:09.758 --> 00:02:12.534
Tiu bloko similas la Higgs-bosonon.

00:02:12.534 --> 00:02:13.763
Gravas neforgesi,

00:02:13.763 --> 00:02:15.623
ke mashavaj partikloj

00:02:15.623 --> 00:02:17.372
ne pli interagas kun la Higgs-kampo.

00:02:17.372 --> 00:02:18.906
En nia analogio,

00:02:18.906 --> 00:02:21.676
ĉiuj partikloj estas egalaj antaŭ ol eniri la ejon.

00:02:21.676 --> 00:02:24.620
Kaj Peter Higgs kaj la impostkolektisto havas neniun mason.

00:02:24.620 --> 00:02:26.512
Nur la interago kun la amaso

00:02:26.512 --> 00:02:28.591
igas ilin akiri mason.

00:02:28.591 --> 00:02:29.990
Mi refrazigu.

00:02:29.990 --> 00:02:33.036
Maso devenas de interagoj kun kampo.

00:02:33.036 --> 00:02:34.488
Ni resumu.

00:02:34.488 --> 00:02:36.298
Partiklo akiras pli-malpli da maso

00:02:36.298 --> 00:02:38.126
depende de sia interago kun kampo,

00:02:38.126 --> 00:02:40.258
ĝuste kiel homoj trairas amason

00:02:40.258 --> 00:02:43.940
pli-malpli rapide, depende de sia populareco.

00:02:43.940 --> 00:02:45.033
Kaj la Higgs-bosono estas nura bloko en la kampo,

00:02:45.033 --> 00:02:47.097
kiel rumoro trairante ejon.

00:02:47.097 --> 00:02:48.945
Kompreneble, tiu ĉi analogio

00:02:48.945 --> 00:02:50.165
estas nur analogio,

00:02:50.165 --> 00:02:51.315
sed ĝi estas la plej bona,

00:02:51.315 --> 00:02:53.118
kiun oni trovis ĝis nun.

00:02:53.118 --> 00:02:54.310
Jen la afero.

00:02:54.310 --> 00:02:55.171
Jen kio estas la Higgs-kampo

00:02:55.171 --> 00:02:57.277
kaj la Higgs-bosono.

00:02:57.277 --> 00:02:59.418
Per pli da esplorado, ni vidos, ĉu ni pravas aŭ ne,

00:02:59.418 --> 00:03:01.176
kaj la rekompenco plejeble

00:03:01.176 --> 00:03:03.543
superos nuran ĉampanbotelon.