Hava ne kadar güzel!
Harika bir iş başardın!
Olağanüstü bir sporcusun!
Bunlar övgü, değil mi ?
Şey, belki.
Söyleyenin tutumuna
ve ses tonuna bağlı olarak
bunlar pekâlâ övgü olabilir.
Ama yine de
iğneleyici ve saldırgan
sözler de olabilir.
Sözlerin arkasındaki
tavır hafifçe değiştiğinde
sözlü ironi dediğimiz şey ortaya çıkar.
Birisi size ''Hava ne kadar da güzel''
dediğinde eğer hava çok güzelse
tam bir bahar havası,
günlük güneşlik
kuşlar cıvıl cıvıl ötüyor
büyük ihtimalle
gerçekten bunu kastediyordur.
Ama ya hava berbatsa,
kara bulutlar,
şiddetli bir rüzgar, fırtına.
Bu durumda birisi size:
''Hava ne kadar da güzel.'' dediğinde
muhtemelen aslında bunu kastetmiyor.
Aslında havanın berbat olduğunu kastediyor
ama tam tersini söylüyor.
Bu sözlü ironidir,
konuşan asıl söylemek istediği
şeyin tam tersini söyler.
Aklınızdan geçeni biliyorum.
Bu alay değil mi?
Konuşmacı iğneleme yapmıyor mu?
Evet.
Konuşmacı asıl söylemek istediğinin
tersini söylediği zaman
bu sözlü ironidir
ama konuşmacı
bir adım daha ileri gider
söylemek istediğinin
tam tersini söyler,
biraz da iğneleyici
ve kaba olursa
sanki bir şeyle dalga geçer gibi,
bu alay etmedir.
Burada da ikinci örneği ele alalım.
''Harika iş çıkardın!''
Biri hayalini kurduğu şeyi başarıyor:
Harika!
Birisi bir sporda şampiyonluk kazanıyor:
Harika!
Birisi öndeki arabaya
arkadan bindirdiğinde
bu hiç harika değil.
Ama yolcu koltuğunda oturan kişi,
''Harikasın! Bravo!'' dediğinde
muhtemelen alay ederek
bunun tersini söylemek istiyor.
Bu sözlü ironi ve
aynı zamanda alaycılıktır.
''Çok yetenekli bir sporcusun''
bir olimpiyatçıya söylenirse;
gerçektir, sözlü ironi yoktur.
İngilizce dersine tökezleyerek giren
kitapları, kalemleri etrafa saçılan
sakar çocuğa söylendiğinde
artık hem kırıcıdır
hem sözlü ironi vardır.
çünkü söylediğiniz şey
söylemek istediğinizin tersidir.
Bu sözlü ironidir.
Kastettiğiniz şeyin tersini söylediğiniz
ayrıca, bu zavallı kişiyle
alay etme niyetinde olduğunuzdan
burada sadece sözlü ironi değil
alay etme de söz konusudur.
Yine de dikkatli olun.
Alay etme sözlü ironi
tanımına uysa da,
her sözlü ironi alay değildir.
Kastedilen, söylenen şeyin tam tersi ise
burada sözlü ironi vardır,
ancak alayda buna
bir de alaycı tavır eklenir.
Yani bazen
alaycı olmadan da
kastedilenin tersini söylemek
mümkün olabilir.
Tamamdır, şimdi gidin
ve sözlü ironi ve alay
örnekleri bulun.
İyi şanslar!
Hayır, gerçekten de iyi şanslar
demek istedim.
Hayır, hayır, aslında
gerçekten bu zor görevde
size iyi şanslar dilemek istedim
Tamam, tamam, cidden iyi şanslar.
Yapabilirsiniz!
Burada gerçekten sözlü ironi yok.