1
00:00:06,571 --> 00:00:11,283
Dişlerinizin değerini hafife alabilirsiniz
ama onlar birer mucize.

2
00:00:11,283 --> 00:00:14,433
Dişleriniz hayatınız boyunca
yiyeceklerinizi parçalar

3
00:00:14,433 --> 00:00:18,263
ve kırılmalara karşı oldukça dayanıklılar.

4
00:00:18,263 --> 00:00:24,393
Başta sadece ezdikleri yiyeceklerden gelen
ham maddeleri kullanarak oluştular.

5
00:00:24,403 --> 00:00:26,834
Peki bu etkileyici güçlerinin 
arkasında ne var?

6
00:00:26,834 --> 00:00:31,313
Diş, onu hem sert hem de dayanıklı yapan
dâhice bir yapıdan oluşur.

7
00:00:31,313 --> 00:00:35,631
Sertlik, çatlağın oluşmasına karşı
direnç yeteneğidir

8
00:00:35,631 --> 00:00:39,444
ve dayanıklılık,
çatlağın yayılışını durdurur.

9
00:00:39,444 --> 00:00:42,338
Çok az sayıda madde bu iki özelliğe sahip.

10
00:00:42,338 --> 00:00:46,214
Örneğin cam sert ama dayanıklı değil

11
00:00:46,214 --> 00:00:48,963
ve deri dayanıklı ama sert değil.

12
00:00:48,963 --> 00:00:51,979
Dişler, iki katmanlı olduğundan
bu iki özelliğe de sahip.

13
00:00:51,979 --> 00:00:57,444
Sert dış yüzey olan minenin
neredeyse tamamı kalsiyum fosfattan oluşur

14
00:00:57,444 --> 00:01:00,632
ve altındaki dayanıklı dentin tabakası,

15
00:01:00,632 --> 00:01:04,293
esnek olmasını sağlayan
kısmen organik liflerden oluşur.

16
00:01:04,293 --> 00:01:08,201
Bu şaşırtıcı yapı iki tür hücre 
tarafından oluşturulur:

17
00:01:08,201 --> 00:01:10,995
mine salgılayan ameloblastlar

18
00:01:10,995 --> 00:01:14,075
ve dentin salgılayan odontoblastlar.

19
00:01:14,075 --> 00:01:17,103
Diş oluştururken odontoblastlar
içe doğru hareket eder,

20
00:01:17,103 --> 00:01:21,554
ameloblastlar dışa doğru gider
ve yüzeye vurduklarında sarkar.

21
00:01:21,554 --> 00:01:25,567
Mine için bu işlem
uzun, ince teller üretir.

22
00:01:25,567 --> 00:01:28,934
Her birinin çapı yaklaşık 60 nanometre,

23
00:01:28,934 --> 00:01:32,295
yani insan saç teli çapının binde biri.

24
00:01:32,295 --> 00:01:35,695
Bunlar, kalkan benzeri
mine tabakasını oluşturmak için

25
00:01:35,695 --> 00:01:38,393
birlikte sarmalanmış
çubuklar hâlinde paketlenir,

26
00:01:38,393 --> 00:01:41,525
milimetre kare başına on binlerce.

27
00:01:41,525 --> 00:01:45,854
Bu işlem bittiğinde
mine kendini tekrar onaramaz

28
00:01:45,854 --> 00:01:48,745
çünkü onu oluşturan tüm hücreler kaybolur.

29
00:01:48,745 --> 00:01:52,224
Bu yüzden mine kolayca
tahrip olmayacağı için şanslıyız.

30
00:01:52,224 --> 00:01:55,194
Odontoblastlar daha karmaşık
bir süreç kullanırlar

31
00:01:55,194 --> 00:02:01,845
ama ameloblastlardan farklı olarak
hayat boyu dentin salgılamaya devam eder.

32
00:02:01,845 --> 00:02:08,996
Memeli sınıfında dişlerdeki
farklılıklara rağmen diş gelişim süreci

33
00:02:08,996 --> 00:02:13,286
aslanlar, kangurular, filler
ya da biz insanlar için aynıdır.

34
00:02:13,286 --> 00:02:19,379
Değişen şey, farklı türlerin farklı
beslenme biçimlerine uyum sağlaması için

35
00:02:19,379 --> 00:02:23,074
doğanın, dişe şekil vermesi ve kıvrım ile
gelişim modellerini değiştirmesi.

36
00:02:23,074 --> 00:02:28,513
İnekler, sert otları öğütmek için 
yassı azı dişlere;

37
00:02:28,513 --> 00:02:34,192
kediler, et ve sinirleri parçalamak için
sivri uçlu azı dişlere;

38
00:02:34,192 --> 00:02:39,083
domuzlar, sert kök ve tohum çiğnemek için
keskin olmayan, kalın dişlere sahip.

39
00:02:39,083 --> 00:02:41,502
Günümüz memelilerin çok sayıdaki dişleri,

40
00:02:41,502 --> 00:02:43,911
ilk defa dinozor çağında ortaya çıkan

41
00:02:43,911 --> 00:02:47,972
ve "üç uçlu diş" denilen
yaygın bir türe dayanıyor.

42
00:02:47,972 --> 00:02:51,961
19. yüzyılda paleontolog
Edward Drinker Cope

43
00:02:51,961 --> 00:02:55,442
bu türün nasıl evrimleştiğini açıklayan
temel bir model geliştirdi.

44
00:02:55,442 --> 00:02:59,002
Birçok balıkta, amfibide
ve sürüngendeki gibi

45
00:02:59,002 --> 00:03:02,602
koni benzeri bir dişle
başladığını varsaydı.

46
00:03:02,602 --> 00:03:07,462
Daha sonra küçük sivri uçlar eklendi
ve böylece dişin sıra hâlinde üç ucu oldu.

47
00:03:07,462 --> 00:03:10,634
önden arkaya sıralanmış
ve uçlarla bağlanmıştı.

48
00:03:10,634 --> 00:03:15,524
Sivri uçlar zamanla
üçgen oluşturmak için saradan çıktı.

49
00:03:15,524 --> 00:03:21,193
Komşu dişler kesmek ve dilimlemek için
zikzak bir form oluşturdu.

50
00:03:21,193 --> 00:03:25,114
Sonra her diş setinin arkasında 
düşük bir düz yüzey oluştu

51
00:03:25,114 --> 00:03:27,721
ve ezmek için bir platform hâline geldi.

52
00:03:27,721 --> 00:03:32,545
Cope'un farkına vardığı gibi üç uçlu diş,

53
00:03:32,545 --> 00:03:35,894
evrimin ihtiyacına göre şekillenen
özelleşmiş türlerin yayılması için

54
00:03:35,894 --> 00:03:38,392
bir başlangıç noktasıydı.

55
00:03:38,392 --> 00:03:41,009
Uçları düzleştirip
düzlüğü ortadan kaldırırsanız

56
00:03:41,009 --> 00:03:44,983
köpek ve kedilerdeki
bıçaklı dişleri elde edersiniz.

57
00:03:44,983 --> 00:03:47,735
Ön ucu ortadan kaldırıp
düzlüğü yükseltirseniz

58
00:03:47,735 --> 00:03:50,335
insan azı dişi elde edersiniz.

59
00:03:50,335 --> 00:03:54,025
Birkaç ayar, at ve inek dişleri
elde etmenizi sağlar.

60
00:03:54,025 --> 00:03:58,234
Cope'un hipotezindeki
bazı detayların yanlış olduğu kanıtlandı.

61
00:03:58,234 --> 00:04:03,155
Fakat fosil kaydında
onun tahminiyle aynı diş örnekleri var

62
00:04:03,164 --> 00:04:08,275
ve günümüzdeki memeli azı dişleri,
o ilkel türe dayanıyor.

63
00:04:08,275 --> 00:04:11,743
Bugün çeşitli gıdaları tüketme yeteneği,

64
00:04:11,743 --> 00:04:14,119
dağ zirvelerinden okyanus derinliklerine,

65
00:04:14,119 --> 00:04:17,045
yağmur ormanlarından
çöllere kadar birçok ortamda

66
00:04:17,045 --> 00:04:19,269
memelilerin hayatta kalmasını sağlıyor.

67
00:04:19,269 --> 00:04:22,085
Yani biyolojik sınıfımızın başarısı,

68
00:04:22,085 --> 00:04:26,545
memelilerin alçak gönüllü dişlerinin
kayda değer sağlamlık ve uyum yeteneğine

69
00:04:26,545 --> 00:04:29,219
büyük ölçüde bağlı.