[Script Info]
Title: 
[Events]
Format: Layer, Start, End, Style, Name, MarginL, MarginR, MarginV, Effect, Text
Dialogue: 0,0:00:06.86,0:00:11.28,Default,,0000,0000,0000,,Możesz uważać zęby za zwyczajne,\Nale to prawdziwy cud.
Dialogue: 0,0:00:11.28,0:00:14.43,Default,,0000,0000,0000,,Rozdrabniają wszystko, co zjadasz,
Dialogue: 0,0:00:14.43,0:00:18.26,Default,,0000,0000,0000,,a przy tym są tak wytrzymałe,\Nże nie ulegają zniszczeniu.
Dialogue: 0,0:00:18.26,0:00:21.18,Default,,0000,0000,0000,,Zbudowane są wyłącznie z materiałów
Dialogue: 0,0:00:21.18,0:00:24.40,Default,,0000,0000,0000,,pochodzących z pożywienia,\Nktóre wcześniej rozdrobniły.
Dialogue: 0,0:00:24.40,0:00:26.83,Default,,0000,0000,0000,,Co sprawia, że zęby są tak wytrzymałe?
Dialogue: 0,0:00:26.83,0:00:31.71,Default,,0000,0000,0000,,Dzięki genialnej konstrukcji zęby są\Nzarówno twarde, jak i wytrzymałe.
Dialogue: 0,0:00:31.71,0:00:35.84,Default,,0000,0000,0000,,Twardość można uznać\Nza odporność na pękanie,
Dialogue: 0,0:00:35.84,0:00:39.55,Default,,0000,0000,0000,,a wytrzymałość powstrzymuje\Npęknięcia przed rozprzestrzenianiem.
Dialogue: 0,0:00:39.55,0:00:42.51,Default,,0000,0000,0000,,Niewiele materiałów ma obie właściwości.
Dialogue: 0,0:00:42.51,0:00:46.21,Default,,0000,0000,0000,,Przykładowo szkło jest twarde,\Nale mało wytrzymałe,
Dialogue: 0,0:00:46.21,0:00:48.96,Default,,0000,0000,0000,,a skóra jest wytrzymała, ale nie twarda.
Dialogue: 0,0:00:48.96,0:00:51.98,Default,,0000,0000,0000,,Zęby zawdzięczają\Nswoje właściwości dwóm warstwom.
Dialogue: 0,0:00:51.98,0:00:57.44,Default,,0000,0000,0000,,Twardej warstwie zewnętrznej szkliwa\Nzbudowanej głównie z fosforanu wapnia
Dialogue: 0,0:00:57.44,0:01:00.70,Default,,0000,0000,0000,,i znajdującej się pod nią\Nwytrzymałej zębinie,
Dialogue: 0,0:01:00.70,0:01:04.40,Default,,0000,0000,0000,,częściowo zbudowanej z organicznych\Nwłókien, które zapewniają elastyczność.
Dialogue: 0,0:01:04.40,0:01:08.34,Default,,0000,0000,0000,,Ten niezwykły układ powstaje\Ndzięki dwóm rodzajom komórek:
Dialogue: 0,0:01:08.34,0:01:10.100,Default,,0000,0000,0000,,ameloblastom, które wytwarzają szkliwo,
Dialogue: 0,0:01:10.100,0:01:14.08,Default,,0000,0000,0000,,i odontoblastom, które wytwarzają zębinę.
Dialogue: 0,0:01:14.08,0:01:17.10,Default,,0000,0000,0000,,Budując zęby, odontoblasty\Nwędrują do wewnątrz,
Dialogue: 0,0:01:17.10,0:01:21.55,Default,,0000,0000,0000,,a ameloblasty wędrują na zewnątrz\Ni zanikają, kiedy dotrą do powierzchni.
Dialogue: 0,0:01:21.55,0:01:25.69,Default,,0000,0000,0000,,W przypadku szkliwa\Npowstają długie, cienkie włókna,
Dialogue: 0,0:01:25.69,0:01:28.93,Default,,0000,0000,0000,,każde o średnicy około 60 nanometrów.
Dialogue: 0,0:01:28.93,0:01:32.48,Default,,0000,0000,0000,,To jedna tysięczna\Ngrubości ludzkiego włosa.
Dialogue: 0,0:01:32.48,0:01:35.70,Default,,0000,0000,0000,,Włókna łączą się\Nw dziesiątki tysięcy pręcików,
Dialogue: 0,0:01:35.70,0:01:38.39,Default,,0000,0000,0000,,ciasno upakowanych\Nna każdym milimetrze kwadratowym,
Dialogue: 0,0:01:38.39,0:01:41.52,Default,,0000,0000,0000,,i tworzą warstwę szkliwa\Npodobną do tarczy.
Dialogue: 0,0:01:41.52,0:01:45.67,Default,,0000,0000,0000,,Kiedy ten proces się zakończy,\Nszkliwo traci zdolność regeneracji,
Dialogue: 0,0:01:45.67,0:01:48.74,Default,,0000,0000,0000,,bo wszystkie komórki,\Nktóre je wytwarzają, giną.
Dialogue: 0,0:01:48.74,0:01:52.33,Default,,0000,0000,0000,,Na szczęście trudno uszkodzić szkliwo.
Dialogue: 0,0:01:52.33,0:01:55.65,Default,,0000,0000,0000,,Działanie odontoblastów\Njest bardziej złożone,
Dialogue: 0,0:01:55.65,0:02:01.84,Default,,0000,0000,0000,,ale w przeciwieństwie do ameloblastów\Nwytwarzają zębinę przez całe życie.
Dialogue: 0,0:02:01.84,0:02:05.23,Default,,0000,0000,0000,,Mimo różnic w uzębieniu ssaków
Dialogue: 0,0:02:05.23,0:02:10.00,Default,,0000,0000,0000,,zęby powstają w ten sam sposób u lwów,
Dialogue: 0,0:02:10.00,0:02:11.04,Default,,0000,0000,0000,,u kangurów,
Dialogue: 0,0:02:11.04,0:02:11.96,Default,,0000,0000,0000,,słoni
Dialogue: 0,0:02:11.96,0:02:13.57,Default,,0000,0000,0000,,i u nas.
Dialogue: 0,0:02:13.57,0:02:17.07,Default,,0000,0000,0000,,Natura nadaje zębom różne kształty,
Dialogue: 0,0:02:17.07,0:02:19.39,Default,,0000,0000,0000,,zmieniając sposób\Nich fałdowania i wzrastania,
Dialogue: 0,0:02:19.39,0:02:23.23,Default,,0000,0000,0000,,żeby dostosować je\Ndo diet różnych gatunków.
Dialogue: 0,0:02:23.23,0:02:28.59,Default,,0000,0000,0000,,Trzonowce krów są płaskie z równoległymi\Ngrzbietami do rozdrabniania trawy.
Dialogue: 0,0:02:28.59,0:02:34.19,Default,,0000,0000,0000,,Trzonowce kotów przypominają\Nostrza do cięcia mięsa i ścięgien.
Dialogue: 0,0:02:34.19,0:02:39.20,Default,,0000,0000,0000,,Tępe, grube zęby świń przydają się\Ndo miażdżenia twardych korzeni i nasion.
Dialogue: 0,0:02:39.20,0:02:41.86,Default,,0000,0000,0000,,Niezliczone rodzaje trzonowców\Nwspółczesnych ssaków
Dialogue: 0,0:02:41.86,0:02:45.27,Default,,0000,0000,0000,,wywodzą się z zębów trybosfenicznych,
Dialogue: 0,0:02:45.27,0:02:48.12,Default,,0000,0000,0000,,które pojawiły się już u dinozaurów.
Dialogue: 0,0:02:48.12,0:02:52.06,Default,,0000,0000,0000,,W XIX wieku paleontolog\NEdward Drinker Cope
Dialogue: 0,0:02:52.06,0:02:55.51,Default,,0000,0000,0000,,stworzył model ewolucji uzębienia ssaków.
Dialogue: 0,0:02:55.51,0:02:59.17,Default,,0000,0000,0000,,Postawił hipotezę, że początkowo\Nzęby miały kształt stożka,
Dialogue: 0,0:02:59.17,0:03:02.64,Default,,0000,0000,0000,,jak u wielu ryb, płazów i gadów.
Dialogue: 0,0:03:02.64,0:03:06.84,Default,,0000,0000,0000,,Później wzdłuż każdego zęba\Nwykształciły się trzy guzki,
Dialogue: 0,0:03:06.84,0:03:10.71,Default,,0000,0000,0000,,połączone grzbietami.
Dialogue: 0,0:03:10.71,0:03:15.65,Default,,0000,0000,0000,,Z czasem ułożenie guzków się zmieniło\Ni powstała trójkątna korona.
Dialogue: 0,0:03:15.65,0:03:21.22,Default,,0000,0000,0000,,Sąsiednie zęby tworzyły zygzakowaty ciąg\Ngrzbietów do rozcinania i rozdrabniania.
Dialogue: 0,0:03:21.22,0:03:25.11,Default,,0000,0000,0000,,Następnie na końcu każdej grupy zębów\Nuformowała się obniżona powierzchnia,
Dialogue: 0,0:03:25.11,0:03:27.72,Default,,0000,0000,0000,,której zadaniem było miażdżenie pokarmu.
Dialogue: 0,0:03:27.72,0:03:32.54,Default,,0000,0000,0000,,Zgodnie ze spostrzeżeniem Cope'a\Nzęby trybosfeniczne dały początek
Dialogue: 0,0:03:32.54,0:03:35.89,Default,,0000,0000,0000,,kolejnym wyspecjalizowanym\Npostaciom trzonowców,
Dialogue: 0,0:03:35.89,0:03:38.46,Default,,0000,0000,0000,,które ukształtowała ewolucja.
Dialogue: 0,0:03:38.46,0:03:40.96,Default,,0000,0000,0000,,Wyprostuj grzbiety\Ni usuń powierzchnię miażdżącą,
Dialogue: 0,0:03:40.96,0:03:44.76,Default,,0000,0000,0000,,a otrzymasz zaostrzone zęby kotów i psów.
Dialogue: 0,0:03:44.76,0:03:50.42,Default,,0000,0000,0000,,Usuń przedni guzek, podnieś powierzchnię\Nmiażdżącą, a uzyskasz ludzkie trzonowce.
Dialogue: 0,0:03:50.42,0:03:54.08,Default,,0000,0000,0000,,Kilka dodatkowych zmian\Ni masz zęby konia albo krowy.
Dialogue: 0,0:03:54.08,0:03:57.88,Default,,0000,0000,0000,,Pewne szczegóły tej hipotezy\Nokazały się błędne.
Dialogue: 0,0:03:57.88,0:03:59.96,Default,,0000,0000,0000,,Jednak wśród zachowanych skamieniałości
Dialogue: 0,0:03:59.96,0:04:03.16,Default,,0000,0000,0000,,odnaleziono zęby, które wyglądają\Ndokładnie tak, jak przewidywał,
Dialogue: 0,0:04:03.16,0:04:08.50,Default,,0000,0000,0000,,co potwierdza, że trzonowce ssaków\Npochodzą od wspólnej prostej formy.
Dialogue: 0,0:04:08.50,0:04:11.74,Default,,0000,0000,0000,,Dzisiaj umiejętność spożywania\Nróżnego rodzaju pokarmów
Dialogue: 0,0:04:11.74,0:04:14.12,Default,,0000,0000,0000,,pozwala ssakom przetrwać\Nw przeróżnych warunkach,
Dialogue: 0,0:04:14.12,0:04:17.04,Default,,0000,0000,0000,,od szczytów gór i morskich głębin
Dialogue: 0,0:04:17.04,0:04:19.27,Default,,0000,0000,0000,,po lasy deszczowe i pustynie.
Dialogue: 0,0:04:19.27,0:04:23.70,Default,,0000,0000,0000,,Tak więc sukces naszego gatunku\Nzawdzięczamy w dużej mierze
Dialogue: 0,0:04:23.70,0:04:26.30,Default,,0000,0000,0000,,niezwykłej wytrzymałości\Ni zdolności adaptacji
Dialogue: 0,0:04:26.30,0:04:28.80,Default,,0000,0000,0000,,niepozornych trzonowców.