WEBVTT

00:00:00.857 --> 00:00:03.756
I.Q., yani genel zeka düzeyiniz
hakkında bilgi sahibisinizdir,

00:00:03.756 --> 00:00:05.392
peki Psy-Q (psikolojik zeka)?

00:00:05.392 --> 00:00:08.149
Davranışlarınızı neyin belirlediğini
ne kadar biliyorsunuz,

00:00:08.149 --> 00:00:10.374
başkalarının ya da kendi
davranışlarınızı

00:00:10.374 --> 00:00:11.960
tahmin etmede ne kadar iyisiniz?

00:00:11.960 --> 00:00:15.159
Peki psikoloji hakkında bildiğinizi
düşündüğünüzün ne kadarı yanlış?

00:00:15.159 --> 00:00:18.947
En yaygın 10 psikoloji mitini 
sırayla görelim.

NOTE Paragraph

00:00:18.947 --> 00:00:22.343
Muhtemelen duymuşsunuzdur;
söz konusu psikolojileri olduğunda

00:00:22.343 --> 00:00:25.105
sanki erkekler Mars'tan, 
kadınlar da Venüs'tenmiş gibidir.

00:00:25.105 --> 00:00:27.624
Erkekler ve kadınlar aslında
ne kadar farklıdır?

00:00:27.624 --> 00:00:29.478
Bunu çözmek için
erkekler ve kadınların

00:00:29.478 --> 00:00:32.335
gerçekten farklı oldukları
bir şeyi ele alalım ve aynı skalada

00:00:32.335 --> 00:00:35.403
psikolojik cinsiyet farklılıklarını 
grafiklendirerek başlayalım.

00:00:35.403 --> 00:00:36.976
Erkekler ve kadınlar

00:00:36.976 --> 00:00:38.913
topu uzağa atabilme 
konusunda farklıdır.

00:00:38.913 --> 00:00:40.803
Burada erkeklerin 
verilerine bakarsak,

00:00:40.803 --> 00:00:43.274
normal dağılım eğrisini görürüz.

00:00:43.274 --> 00:00:46.542
Birkaç erkek topu gayet uzağa atabilirken,
birkaçı da pek uzağa atamaz,

00:00:46.542 --> 00:00:48.632
ama yine de çoğu ortalama
bir uzaklığa atar.

00:00:48.632 --> 00:00:50.496
Kadınlar da aynı dağılımı 
gösteriyorlar

00:00:50.496 --> 00:00:52.465
ama arada bayağı
büyük bir fark var.

00:00:52.465 --> 00:00:54.933
Aslında sıradan bir erkek,
topu tüm kadınların

00:00:54.933 --> 00:00:56.620
%98'inden daha uzağa atabilir.

00:00:56.620 --> 00:00:59.647
O halde, aynı standarttaki
psikolojik cinsiyet farklılıklarının

00:00:59.647 --> 00:01:02.504
nasıl göründüğüne bakalım.

00:01:02.504 --> 00:01:04.090
Her psikolog yer-yön ayrımsamada

00:01:04.090 --> 00:01:06.635
erkeklerin kadınlardan daha iyi
olduğunu söyler,

00:01:06.635 --> 00:01:09.373
yani harita okuma gibi şeylerde
daha iyi olduklarını.

00:01:09.373 --> 00:01:11.863
Doğrudur ama farklılığın boyutuna da 
bir göz atalım.

00:01:11.863 --> 00:01:15.250
Çok küçük; çizgiler birbirine çok yakın,
neredeyse çakışmış durumda.

00:01:15.250 --> 00:01:19.244
Aslında sıradan bir kadın tüm erkeklerin
%33'ünden daha iyidir,

00:01:19.244 --> 00:01:21.125
elbette bu oran %50 olsaydı,

00:01:21.125 --> 00:01:23.181
o zaman iki cinsiyet 
tamamen eşit olurdu.

00:01:23.181 --> 00:01:26.639
Unutmamak gerekir ki, bu ve az sonra
göstereceğim şey,

00:01:26.639 --> 00:01:29.294
psikolojide şimdiye kadar
keşfedilmiş neredeyse en büyük

00:01:29.294 --> 00:01:31.101
psikolojik cinsiyet farklılıklarıdır.

00:01:31.101 --> 00:01:32.212
Sıradakine bakalım.

00:01:32.212 --> 00:01:34.480
Psikologlar kadınların dil ve
dil bilgisinde

00:01:34.480 --> 00:01:36.315
erkeklerden daha iyi olduğunu söyler.

00:01:36.315 --> 00:01:38.904
Bunlar standart bir dil bilgisi
testi performansları.

00:01:38.904 --> 00:01:40.861
Kadınlar ve erkekler.

00:01:40.861 --> 00:01:44.560
Evet yine ortalama olarak kadınlar
daha iyi, ancak çizgiler öyle yakın ki,

00:01:44.560 --> 00:01:48.047
erkeklerin %33'ü
sıradan bir kadından daha iyi,

00:01:48.047 --> 00:01:49.720
yine aynı şekilde, oran %50 olsaydı

00:01:49.720 --> 00:01:52.462
tam anlamıyla cinsiyet eşitliğini 
gösterecekti.

00:01:52.462 --> 00:01:54.583
Öyleyse tam da bir Mars-Venüs
durumu yok.

00:01:54.583 --> 00:01:57.250
Aksine Mars ve Snickers 
gibi bir durum:

00:01:57.250 --> 00:02:01.612
Temel olarak aynılar, ama biri diğerinden 
biraz daha çılgın gibi.

00:02:01.612 --> 00:02:03.638
Hangisi, söylemeyeceğim.

NOTE Paragraph

00:02:03.638 --> 00:02:05.503
Artık konuya ısınmışsınızdır.

00:02:05.503 --> 00:02:08.539
Şimdi Rorschach'ın meşhur
mürekkep testini uygulayalım.

00:02:08.539 --> 00:02:12.122
Burada belki iki ayı 
ya da iki insan görüyorsunuz.

00:02:12.122 --> 00:02:13.875
Peki sizce ne yapıyorlar?

00:02:13.875 --> 00:02:17.059
Selamlaşıyorlar diyorsanız
elinizi kaldırın.

00:02:17.059 --> 00:02:18.870
Pek kimse yok. Peki.

00:02:18.870 --> 00:02:21.337
'Çak bir beşlik' yapıyorlar
diyorsanız el kaldırın.

00:02:21.337 --> 00:02:23.307
Peki. Kavga ettiklerini düşünenler?

00:02:23.307 --> 00:02:24.562
Sadece birkaç kişi.

00:02:24.562 --> 00:02:27.639
Tamamdır. Selamlaştıklarını ya da
çakıştıklarını düşünüyorsanız,

00:02:27.639 --> 00:02:29.630
arkadaş canlısı birisiniz demektir.

00:02:29.630 --> 00:02:31.220
Kavga ediyorlar diyorsanız,

00:02:31.220 --> 00:02:33.536
biraz kötü, saldırgan 
bir kişi oluyorsunuz.

00:02:33.536 --> 00:02:35.586
Esasında sevecen mi yoksa 
kavgacı mısınız?

00:02:35.606 --> 00:02:36.763
Peki buna ne dersiniz?

00:02:36.763 --> 00:02:40.385
Bu kez oylama yok, o yüzden üç dediğimde
herkes ne gördüğünü söylesin.

00:02:40.385 --> 00:02:43.549
Bir, iki, üç.
(Salondan sesler)

00:02:43.549 --> 00:02:45.241
Hamster duydum. Hamster diyen kim?

00:02:45.241 --> 00:02:46.778
Bu çok zorlama oldu.

00:02:46.778 --> 00:02:48.291
Şurada biri hamster dedi.

00:02:48.291 --> 00:02:51.599
Pekala, burada bir tür 
iki ayaklı hayvan görmeliydiniz

00:02:51.599 --> 00:02:53.983
ve burada da
aynadaki yansımalarını.

00:02:53.983 --> 00:02:57.414
Bunu göremediyseniz,


00:02:57.414 --> 00:03:01.504
karmaşık durumları halletmekte
zorlanıyorsunuz demektir.

NOTE Paragraph

00:03:01.504 --> 00:03:03.729
Tabii ki bu anlama gelmiyor.

00:03:03.729 --> 00:03:06.400
Rorschach mürekkep testlerinin
karakter tahlilinde

00:03:06.400 --> 00:03:08.675
hiçbir geçerliliği yoktur

00:03:08.675 --> 00:03:11.136
ve günümüz psikologları
bu testi kullanılmazlar.

00:03:11.136 --> 00:03:14.555
Hatta güncel bir araştırma
Rorschach mürekkep testi yaparak

00:03:14.555 --> 00:03:17.614
karakter teşhis etmeye çalışıldığında,

00:03:17.614 --> 00:03:19.356
gayet normal görünen katılımcıların

00:03:19.356 --> 00:03:23.349
altıda birine şizofreni tanısı 
koyulduğunu ortaya çıkardı.

NOTE Paragraph

00:03:23.349 --> 00:03:26.182
O halde bunu çözemediyseniz,

00:03:26.182 --> 00:03:28.736
belki de tam bir 
görsel insanı değilsinizdir.

00:03:28.736 --> 00:03:31.105
Hemen başka bir test yapıp anlayalım.

00:03:31.105 --> 00:03:34.883
Kek yaparken neyi tercih edersiniz?
Yine her biri için el kaldırın.

00:03:34.883 --> 00:03:37.652
Resimli bir yemek tarifi kitabı mı
kullanırsınız?

00:03:37.652 --> 00:03:39.672
Evet, birkaç kişi var.

00:03:39.672 --> 00:03:42.412
Bir arkadaşınızın tarif etmesini mi?

00:03:42.412 --> 00:03:45.075
Yoksa deneyip kendi başınıza
halletmeyi mi?

00:03:45.075 --> 00:03:46.567
Bayağı fazla kişi var.

00:03:46.567 --> 00:03:48.287
Pekala, eğer A dediyseniz

00:03:48.287 --> 00:03:50.459
görsel öğrencisiniz ve

00:03:50.459 --> 00:03:53.987
bilgiyi en iyi görsel olarak sunulduğunda
öğrenirsiniz demektir.

00:03:53.987 --> 00:03:56.569
B dediyseniz
işitsel öğrencisinizdir,

00:03:56.569 --> 00:04:00.294
yani bilgiyi en çok
dinleyerek öğrenirsiniz.

00:04:00.294 --> 00:04:03.229
C dediyseniz de
kinestetik öğrencisinizdir,

00:04:03.229 --> 00:04:06.630
yani en iyi, zorunda kalıp 
kendiniz yaptığınızda öğrenirsiniz.

NOTE Paragraph

00:04:06.630 --> 00:04:08.788
Bütün bunlar bir yana,
tahmin ettiğiniz gibi

00:04:08.788 --> 00:04:11.607
durum pek de öyle değil,
çünkü hepsi tamamen mit.

00:04:11.607 --> 00:04:15.465
Öğrenme şekilleri uydurmadır ve
bilimsel kanıtları yoktur.

00:04:15.465 --> 00:04:19.021
Bizse bunları sıkı takip edilen
deneysel çalışmalardan anlıyoruz.

00:04:19.021 --> 00:04:21.232
Öğrencilere öğrenmeleri için 
tercih ettikleri

00:04:21.232 --> 00:04:23.762
ya da tersi bir şekilde
materyal verildiğinde

00:04:23.762 --> 00:04:27.338
edindikleri bilgi miktarında
pek değişim olmuyor.

00:04:27.338 --> 00:04:29.404
Bir saniyeliğine düşünseniz,

00:04:29.404 --> 00:04:31.482
doğru olduğu açıkça görülür.

00:04:31.482 --> 00:04:34.054
En iyi sunum şeklinin

00:04:34.054 --> 00:04:37.352
sizinle bir alakası yoktur, fakat
ne öğrenmeye çalıştığınıza bağlıdır.

00:04:37.357 --> 00:04:39.479
Mesela araba kullanmayı sadece

00:04:39.479 --> 00:04:41.897
ne yapmanız gerektiğini söyleyen
birini dinleyerek,

00:04:41.897 --> 00:04:43.525
hiç denemeden öğrenebilir misiniz?

00:04:43.525 --> 00:04:45.341
Çok bilinmeyenli denklemleri

00:04:45.341 --> 00:04:48.487
zihinden hesaplayarak ve de 
hiç yazmadan çözebilir misiniz?

00:04:48.487 --> 00:04:50.588
Kinestetik öğrenciyseniz
mimarlık sınavınıza

00:04:50.588 --> 00:04:53.261
açıklayıcı hareketlerle 
dans ederek çalışabilir misiniz?

00:04:53.261 --> 00:04:56.202
Hayır. Yapmanız gereken 
öğrenilecek konuyla sunu biçimini

00:04:56.202 --> 00:04:59.977
birbirine uydurmak, kendinize değil.

NOTE Paragraph

00:04:59.977 --> 00:05:02.126
Birçoğunuzun GCSE sonuçlarını henüz almış

00:05:02.126 --> 00:05:04.418
A seviye öğrenciler
olduğunu biliyorum.

00:05:04.418 --> 00:05:06.976
Eğer tam olarak
umduğunuz notu almadıysanız,

00:05:06.976 --> 00:05:09.323
bundan öğrenme şeklinizi
sorumlu tutamazsınız,

00:05:09.323 --> 00:05:12.950
fakat genlerinizi sorumlu tutma konusunda 
düşünmek isteyebilirsiniz.

00:05:12.950 --> 00:05:16.635
Tüm bunlar kısa süre önce
University College London'da

00:05:16.635 --> 00:05:19.189
yapılan bir çalışmada
farklı öğrenciler ile

00:05:19.189 --> 00:05:22.440
GCSE sonuçlarının arasındaki
%58 farkın nedeninin genetik faktörler

00:05:22.440 --> 00:05:24.097
olduğunun bulunmasıyla ilgili.

00:05:24.097 --> 00:05:27.233
Bu çok doğru bir sayı gibi geliyor, 
peki nasıl emin olabiliriz?

00:05:27.233 --> 00:05:30.738
Pekala, genlerin ve dış etkilerin
oranlarını çözümlemek istersek

00:05:30.738 --> 00:05:32.842
yapabileceğimiz şey,

00:05:32.842 --> 00:05:35.071
ikiz çalışması yapmaktır.

00:05:35.071 --> 00:05:38.647
Tek yumurta ikizleri 
dış etkilerin ve genlerinin

00:05:38.647 --> 00:05:40.551
%100'ünü paylaşırken,

00:05:40.551 --> 00:05:43.293
çift yumurta ikizlerinde
dış etkilerin %100'ü aynı,

00:05:43.293 --> 00:05:47.509
fakat herhangi erkek ve kız kardeş gibi,
genlerinin sadece %50'si ortaktır.

00:05:47.509 --> 00:05:51.707
Dolayısıyla tek yumurta ikizlerinin
GCSE sonuçlarındaki benzerliği

00:05:51.707 --> 00:05:54.018
çift yumurta ikizleriyle
kıyaslayarak,

00:05:54.018 --> 00:05:55.364
biraz da ince hesap yaparak,

00:05:55.364 --> 00:05:59.265
farklılığın ve verimliliğin dış etkilere
ve genlere ne kadar bağlı olduğu

00:05:59.265 --> 00:06:01.401
ile ilgili bir fikir edinebiliriz.

00:06:01.401 --> 00:06:05.178
Sonuç olarak %58 genlerle alakalıdır.

00:06:05.178 --> 00:06:08.941
Bu sizin ve öğretmenlerinizin uğraşlarını
küçümseme anlamına gelmiyor.

00:06:08.941 --> 00:06:12.072
Eğer GCSE sonucunuz
tam istediğiniz gibi değilse,

00:06:12.072 --> 00:06:16.578
o halde ebeveynlerinizi ya da en azından 
genlerini sorumlu tutmayı deneyin.

NOTE Paragraph

00:06:16.578 --> 00:06:18.606
Sağ beyinli ya da sol beyinli olmayı da


00:06:18.606 --> 00:06:21.068
sorumlu tutamazsınız,

00:06:21.068 --> 00:06:22.879
çünkü bu da bir mittir.

00:06:22.879 --> 00:06:25.636
Sol beyin mantıksaldır,

00:06:25.636 --> 00:06:27.435
denklemlerle arası iyidir miti

00:06:27.435 --> 00:06:31.534
ve sağ beyin daha yaratıcıdır, dolayısıyla
sağ beyin müzikte daha iyidir.

00:06:31.534 --> 00:06:34.465
Aynı şekilde bu da mittir, çünkü
neredeyse yaptığınız her şey

00:06:34.465 --> 00:06:37.445
hemen hemen beyninizin tümünün
beraber çalışmasını gerektirir,

00:06:37.445 --> 00:06:40.595
hatta en basitinden
günlük konuşmalarınız bile.

00:06:40.595 --> 00:06:43.938
Buna rağmen, bu mitin yaşamasının
bir sebebi belki de

00:06:43.938 --> 00:06:46.180
ufak da olsa doğruluk payı olmasıdır.

00:06:46.180 --> 00:06:47.790
Benzeri bir mit ise,

00:06:47.790 --> 00:06:51.273
sol elini kullananların sağ elini
kullananlardan daha yaratıcı olduğudur.

00:06:51.273 --> 00:06:54.527
Bu bir bakıma doğrudur çünkü
beyniniz zıt ellerinizi yönlendirir,

00:06:54.527 --> 00:06:55.887
yani sol elini kullananlarda

00:06:55.887 --> 00:06:58.313
beynin sağ kısmı sol kısmından


00:06:58.313 --> 00:07:00.118
biraz daha aktiftir,

00:07:00.118 --> 00:07:02.606
yani sağ taraf daha yaratıcıdır görüşü.

00:07:02.606 --> 00:07:04.293
Dolayısıyla sol elini kullananların

00:07:04.293 --> 00:07:07.204
sağ elini kullananlardan
daha yaratıcı olduğu doğru değildir.

00:07:07.204 --> 00:07:09.619
Doğru olan; iki elini kullanabilen


00:07:09.619 --> 00:07:12.312
veya iki elini
farklı işlerde kullanabilenlerin

00:07:12.312 --> 00:07:16.074
tek elini kullananlardan
daha yaratıcı olduğudur,

00:07:16.074 --> 00:07:18.427
çünkü iki eli kullanmak
beynin her iki tarafının

00:07:18.427 --> 00:07:20.536
birbiriyle çok fazla
iletişimini gerektirir,

00:07:20.536 --> 00:07:24.298
bu da esnek düşünmeyi içine alıyor gibi.

00:07:24.298 --> 00:07:26.113
Yaratıcı solaklar miti


00:07:26.113 --> 00:07:28.171
iki elini kullanabilmenin

00:07:28.171 --> 00:07:31.298
solaklarda, sağ elini kullananlardan
daha yaygın olmasından doğar,

00:07:31.298 --> 00:07:34.687
dolayısıyla yaratıcı solaklar tezinin
ufak da olsa doğruluk payı vardır

00:07:34.687 --> 00:07:35.694
ama çok değil.

NOTE Paragraph

00:07:35.694 --> 00:07:38.131
Benzer bir mite göre,
muhtemelen duymuşsunuzdur,

00:07:38.131 --> 00:07:40.504
beynimizin sadece 
%10'unu kullanıyoruz.

00:07:40.504 --> 00:07:42.030
Bu da tamamen mittir.

00:07:42.030 --> 00:07:44.959
Hemen hemen yaptığımız her şeyde,
hatta en sıradan şeyde bile,

00:07:44.959 --> 00:07:46.932
neredeyse beynimizin tamamını kullanırız.

NOTE Paragraph

00:07:46.932 --> 00:07:50.693
Bununla beraber çoğumuzun beyin gücünü


00:07:50.693 --> 00:07:55.273
mümkün olduğu kadar çok 
kullanmadığı da gerçektir.

00:07:55.273 --> 00:07:58.239
Peki beyin gücümüzü artırmak
için ne yapabiliriz?

00:07:58.239 --> 00:08:00.377
Belki biraz Mozart dinleyebiliriz.

00:08:00.377 --> 00:08:03.095
Mozart etkisini duydunuz mu?

00:08:03.095 --> 00:08:06.052
Yani Mozart'ı dinlemek zekayı açar

00:08:06.052 --> 00:08:08.221
ve I.Q. testinde performansınızı artırır.


00:08:08.221 --> 00:08:10.326
Aynı şekilde bu mitin de ilginç yanı,

00:08:10.326 --> 00:08:13.767
aslında mit olmasına rağmen,
biraz doğruluk payı olmasıdır.

00:08:13.767 --> 00:08:15.541
İlk araştırmada birkaç dakika

00:08:15.541 --> 00:08:19.322
Mozart dinletilen katılımcıların,
sonrasında yapılan

00:08:19.322 --> 00:08:21.621
I.Q. testinde sessiz oturanlardan

00:08:21.621 --> 00:08:25.034
daha başarılı olduğu görüldü.

00:08:25.034 --> 00:08:28.688
Fakat sonraki araştırmaya
Mozart müziklerini sevenler

00:08:28.688 --> 00:08:30.539
ve Stephen King'in korku hikayelerinin

00:08:30.539 --> 00:08:33.207
hayranı olan bir grup alındı.

00:08:33.207 --> 00:08:36.771
Katılımcılara müzik ya da
hikayeler dinletildi.

00:08:36.771 --> 00:08:39.279
Hikayelerdense Mozart'ı 
seçen kişilerin I.Q.'sunda

00:08:39.279 --> 00:08:41.780
hikayelerden çok Mozart'ı dinlemekten,


00:08:41.780 --> 00:08:44.848
fakat Mozart müziklerine 
hikayeleri tercih edenlerin I.Q.'sunda

00:08:44.848 --> 00:08:47.955
Mozart'tansa Stephen King 
hikayeleri dinlemekten

00:08:47.955 --> 00:08:49.170
dolayı yükselme oldu.

00:08:49.170 --> 00:08:51.933
Demek ki, sevdiğiniz bir şeyi dinlemek

00:08:51.933 --> 00:08:55.184
sizi bir derece canlandırır ve 
dar kapsamlı işlerde

00:08:55.184 --> 00:08:57.111
geçici olarak I.Q.'nuzu artırır.

00:08:57.111 --> 00:08:59.479
Mozart dinlemek ya da 


00:08:59.479 --> 00:09:01.104
Stephen King hikayeleri dinlemek

00:09:01.104 --> 00:09:04.526
sizi önünde sonunda daha zeki
yapar diye bir ima yok.

NOTE Paragraph

00:09:04.526 --> 00:09:07.466
Mozart mitinin diğer bir şekli de

00:09:07.466 --> 00:09:12.324
Mozart dinlemenin sadece zekaya değil,
aynı zamanda sağlığa da faydalı olduğudur.

00:09:12.324 --> 00:09:14.862
Maalesef neredeyse her gün
Mozart dinleyen biri olan

00:09:14.862 --> 00:09:17.451
Mozart'ın kendisi
bel soğukluğu, çiçek hastalığı,

00:09:17.451 --> 00:09:19.169
eklem iltihabı ve 


00:09:19.169 --> 00:09:22.149
çoğu kimsenin sonunda

00:09:22.149 --> 00:09:26.663
ölümüne sebep olduğunu düşündüğü
frengiden muzdaripti.

00:09:26.673 --> 00:09:30.035
Bu Mozart'ın cinsel partnerini seçerken

00:09:30.035 --> 00:09:32.613
biraz daha dikkatli olmuş olması
gerektiğini gösterir.

00:09:32.613 --> 00:09:34.772
Peki partnerimizi nasıl seçeriz?

NOTE Paragraph

00:09:34.772 --> 00:09:39.798
Söylemek istediğim, bazen
sosyologların yaydığı,

00:09:39.798 --> 00:09:43.421
duygusal ilişkilerde eş seçimimizin
kültürümüzün bir ürünü

00:09:43.421 --> 00:09:45.352
ve kültüre özgü olduğu miti.

00:09:45.352 --> 00:09:47.496
Fakat veriler bunu desteklemiyor.

00:09:47.496 --> 00:09:51.541
Meşhur bir araştırmada Amerikalılar'dan 
Zululular'a, dünya genelinden

00:09:51.541 --> 00:09:53.117
32 farklı kültürden insanın

00:09:53.117 --> 00:09:55.483
partnerlerinde
ne aradıkları incelendi.

00:09:55.483 --> 00:09:57.852
Dünya'daki her kültürde

00:09:57.852 --> 00:10:01.207
erkekler partnerlerindeki 
fiziksel çekiciliğe

00:10:01.207 --> 00:10:02.867
kadınlardan daha çok 
değer verdi,

00:10:02.867 --> 00:10:04.608
ve her kültürde de

00:10:04.608 --> 00:10:09.222
kadınlar hırsa ve yüksek kazanca 
erkeklerden daha fazla önem verdi.

00:10:09.222 --> 00:10:10.605
Her kültürde de,

00:10:10.605 --> 00:10:13.320
erkekler kendilerinden yaşça küçük
kadınları tercih etti,

00:10:13.320 --> 00:10:15.939
ortalama rakam 2.66 yaştı sanırım,

00:10:15.939 --> 00:10:17.588
ve her kültürde de

00:10:17.588 --> 00:10:20.488
kadınlar kendilerinden yaşça daha büyük
erkekleri tercih etti,

00:10:20.488 --> 00:10:22.998
ortalama olarak 3.42 yaş,

00:10:22.998 --> 00:10:26.713
neden "herkes yaşlı ve zengin
sevgili ister" durumu.

NOTE Paragraph

00:10:26.713 --> 00:10:29.290
Şimdi partner tutturmaktan,

00:10:29.290 --> 00:10:33.212
basketbol veya futbolda ya da
herhangi bir sporda tutturmaya geçiyoruz.

00:10:33.212 --> 00:10:37.353
Buradaki mit, Amerikalıların deyimiyle
"hot-hand streaks" (üst üste isabet)

00:10:37.353 --> 00:10:40.823
ya da İngiltere'de dediğimiz
"purple putches", (mükemmel performans)

00:10:40.823 --> 00:10:43.853
tıpkı bu çocuk gibi,
hiçbir atışı kaçırmayan sporcular.

00:10:43.853 --> 00:10:46.077
Halbuki isabetleri ve kaçan vuruşları

00:10:46.077 --> 00:10:47.865
istatistiksel olarak incelerseniz,

00:10:47.865 --> 00:10:50.164
neredeyse hep rastlantı 
olduğu ortaya çıkar.

00:10:50.164 --> 00:10:52.579
Beyniniz rastlantısal olarak
model oluşturur.

00:10:52.579 --> 00:10:53.936
Yazı tura attığınızda,

00:10:53.936 --> 00:10:57.572
rastlantısal olarak arka arkaya
yazı veya tura geldiği an olacaktır

00:10:57.572 --> 00:11:00.683
ve beyin de olmayan modelleri
görmeyi sevdiğinden,

00:11:00.683 --> 00:11:03.284
biz de bu dizilere bakarak
anlam yükleriz ve

00:11:03.284 --> 00:11:05.591
"Evet, bugün gerçekten de formunda" deriz.

00:11:05.591 --> 00:11:07.901
Halbuki atışlar rastgele girseydi,

00:11:07.901 --> 00:11:10.766
aynı isabetli ve isabetsiz atış
dizisini elde ederdiniz.

NOTE Paragraph

00:11:11.406 --> 00:11:14.872
Bir istisna ise 
maç sonu penaltı atışlarıdır.

00:11:14.872 --> 00:11:17.957
Futbolda penaltı atışlarını inceleyen
yeni bir araştırma,

00:11:17.957 --> 00:11:20.447
maç sonu penaltılarında 
kötü sicili olan ülkeleri,

00:11:20.447 --> 00:11:22.601
örneğin İngiltere gibi ülkeler,

00:11:22.601 --> 00:11:24.784
temsil eden futbolcuların şut çekerken,

00:11:24.784 --> 00:11:28.545
daha iyi olan ülkelerden daha
hızlı atma eğiliminde olduğunu gösterdi

00:11:28.545 --> 00:11:31.865
ve sonuç olarak da daha çok
isabetsiz atış yapmaları kaçınılmazdır.

NOTE Paragraph

00:11:31.865 --> 00:11:33.560
Buradan da

00:11:33.560 --> 00:11:36.949
insanların performanslarını artırmanın
bir yolu var mıdır sorusu çıkar.

00:11:36.949 --> 00:11:38.947
Düşünmeniz gereken şey,

00:11:38.947 --> 00:11:42.366
başarısızlıkları yüzünden insanları
cezalandırmak ve etkisini izlemek.

00:11:42.366 --> 00:11:45.998
"Ceza performansı artırabilir" fikri

00:11:45.998 --> 00:11:48.204
Milgram'ın meşhur
öğrenme ve ceza deneyinde

00:11:48.204 --> 00:11:50.736
katılımcıların test ettiklerini
düşündükleri şeydi.

00:11:50.736 --> 00:11:53.744
Psikoloji öğrencisiyseniz 
bunu mutlaka bilirsiniz.

00:11:53.744 --> 00:11:56.566
Devamı şöyle; katılımcılar

00:11:56.566 --> 00:11:59.867
ölümcül olduğuna inandıkları
elektrik şoklarından diğer katılımcı

00:11:59.867 --> 00:12:02.138
yanlış cevap verdiğinde,
sırf beyaz önlüklü biri

00:12:02.138 --> 00:12:04.697
öyle yapmasını dediği için
vermeye hazırdı.

NOTE Paragraph

00:12:04.697 --> 00:12:07.112
Fakat bu hikaye 
üç sebepten dolayı mittir.

00:12:07.112 --> 00:12:12.016
İlk olarak, laboratuvar önlüğü
beyaz değil aslında gri renkti.

00:12:12.016 --> 00:12:16.423
İkincisi, deney katılımcılara
önceden anlatılmıştı

00:12:16.423 --> 00:12:18.930
ve her endişe duyduklarında

00:12:18.930 --> 00:12:21.763
şokların acı verici fakat 
öldürücü olmadığı

00:12:21.763 --> 00:12:24.505
ve kalıcı bir hasara da
sebep olmadığı hatırlatılmıştı.

00:12:24.505 --> 00:12:26.825
Üçüncüsü, katılımcılar şokları


00:12:26.825 --> 00:12:29.473
sırf önlüklü biri 
dediği için vermiyordu.

00:12:29.473 --> 00:12:31.515
Deneyden sonra
görüşme yapıldığında,

00:12:31.515 --> 00:12:34.023
bütün katılımcılar
öğrenme ve ceza deneyinin

00:12:34.023 --> 00:12:37.807
katılımcılara anlık, fakat 
ölümcül olmayan acılar vermesine rağmen,

00:12:37.807 --> 00:12:40.245
bilim için kalıcı kazanımları olan


00:12:40.245 --> 00:12:46.114
önemli bir bilimsel amaca hizmet ettiğine 
kesinlikle inandıklarını söyledi.

NOTE Paragraph

00:12:47.025 --> 00:12:49.603
Pekala, yaklaşık olarak
12 dakikadır konuşuyorum

00:12:49.603 --> 00:12:52.289
ve herhalde siz de
oturmuş beni dinliyor,

00:12:52.289 --> 00:12:54.509
konuşma tarzımı ve vücut dilimi inceliyor

00:12:54.509 --> 00:12:58.046
ve söylediklerimi
dikkate alıp almamanız gerektiğini,

00:12:58.046 --> 00:13:00.827
doğru mu yoksa yalan mı konuştuğumu
çözmeye çalışıyorsunuz.

00:13:00.827 --> 00:13:02.949
Öyle ise, büyük ihtimalle
tamamen yanıldınız.

00:13:02.949 --> 00:13:05.324
Bir yalancıyı 
vücut dilinden ve konuşma şeklinden

00:13:05.324 --> 00:13:07.197
tespit edebileceğimizi düşünsek de,

00:13:07.197 --> 00:13:09.870
yıllardır yapılan
yüzlerce psikolojik teste göre,

00:13:09.870 --> 00:13:12.561
polisler ve dedektifler de 
dahil olmak üzere, hepimizin

00:13:12.561 --> 00:13:16.061
vücut dili ve konuşma tarzından
yola çıkarak yalanı tespit etmesi

00:13:16.061 --> 00:13:17.642
aslında bir ihtimaldir.

00:13:17.642 --> 00:13:19.686
İlginçtir ki, istisnai bir durum vardır:

00:13:19.686 --> 00:13:21.938
televizyondaki kayıp haberleri.

00:13:21.938 --> 00:13:24.923
Akrabası kaybolduğunda
çağrıda bulunan kişinin

00:13:24.923 --> 00:13:28.254
aslında yakınını kendisinin öldürdüğünü
tespit etmek çok basittir.

00:13:28.254 --> 00:13:31.769
Sahte yakaranların 
başını sallama, yana çevirme ve

00:13:31.769 --> 00:13:33.483
konuşurken hata yapmaları


00:13:33.483 --> 00:13:35.498
daha muhtemelken,
gerçek mağdurların

00:13:35.498 --> 00:13:37.843
kayıplarının döneceğine
olan umudunu ifade etmesi

00:13:37.843 --> 00:13:40.324
ve şiddet içeren dilden kaçınması
daha muhtemeldir.

00:13:40.324 --> 00:13:44.187
Mesela "öldürüldü" yerine 
"bizden alındı" derler.

NOTE Paragraph

00:13:44.187 --> 00:13:46.844
Bu arada konuşmayı bitirme vaktim gelmiş

00:13:46.844 --> 00:13:50.052
ama öncesinde 30 saniye içinde

00:13:50.052 --> 00:13:53.423
psikolojinin en önemli mitinden
bahsetmek stiyorum.

00:13:53.423 --> 00:13:57.720
Mit şu: psikoloji sadece 
ilginç teoriler koleksiyonudur

00:13:57.720 --> 00:14:01.241
ve bunların hepsi faydalı şeyler anlatır
ve hepsinin de bir önerisi vardır.

00:14:01.241 --> 00:14:03.740
Geçirdiğimiz sürede size
gösterdiğimi umduğum şey,

00:14:03.740 --> 00:14:05.325
bunun doğru olmadığıdır.

00:14:05.325 --> 00:14:08.584
Yapmamız gereken psikoloji teorilerini
ne tür tahminler yaptıklarını

00:14:08.584 --> 00:14:10.468
görerek değerlendirmektir.

00:14:10.468 --> 00:14:13.289
Mozart dinlemenin zekayı geliştirmesi,

00:14:13.289 --> 00:14:18.056
bilgiyi tercih ettiğiniz öğrenme şekliyle
daha iyi öğrenmeniz

00:14:18.056 --> 00:14:21.521
ya da her ne olursa olsun, tümü,
test edilebilir deneysel tahminlerdir

00:14:21.521 --> 00:14:23.306
ve ilerleyebileceğimiz tek yol

00:14:23.306 --> 00:14:25.426
bu tahminleri sıkıca denetlenen,

00:14:25.426 --> 00:14:27.755
deneysel çalışmalardaki verilerle
test etmektir.

00:14:27.755 --> 00:14:30.889
Sadece böyle yaparak
hangi teorilerin

00:14:30.889 --> 00:14:33.513
daha tutarlı olduğunu 
ve hangilerinin de,

00:14:33.513 --> 00:14:36.903
tıpkı bugün anlattıklarım gibi, 
mit olduğunu keşfetmeyi umabiliriz.

NOTE Paragraph

00:14:36.903 --> 00:14:38.412
Teşekkür ederim.

NOTE Paragraph

00:14:38.412 --> 00:14:41.872
(Alkışlar)