1
00:00:00,857 --> 00:00:03,756
I.Q., yani genel zeka düzeyiniz
hakkında bilgi sahibisinizdir,

2
00:00:03,756 --> 00:00:05,392
peki Psy-Q (psikolojik zeka)?

3
00:00:05,392 --> 00:00:08,149
Davranışlarınızı neyin belirlediğini
ne kadar biliyorsunuz,

4
00:00:08,149 --> 00:00:10,374
başkalarının ya da kendi
davranışlarınızı

5
00:00:10,374 --> 00:00:11,960
tahmin etmede ne kadar iyisiniz?

6
00:00:11,960 --> 00:00:15,159
Peki psikoloji hakkında bildiğinizi
düşündüğünüzün ne kadarı yanlış?

7
00:00:15,159 --> 00:00:18,947
En yaygın 10 psikoloji mitini 
sırayla görelim.

8
00:00:18,947 --> 00:00:22,343
Muhtemelen duymuşsunuzdur;
söz konusu psikolojileri olduğunda

9
00:00:22,343 --> 00:00:25,105
sanki erkekler Mars'tan, 
kadınlar da Venüs'tenmiş gibidir.

10
00:00:25,105 --> 00:00:27,624
Erkekler ve kadınlar aslında
ne kadar farklıdır?

11
00:00:27,624 --> 00:00:29,478
Bunu çözmek için
erkekler ve kadınların

12
00:00:29,478 --> 00:00:32,335
gerçekten farklı oldukları
bir şeyi ele alalım ve aynı skalada

13
00:00:32,335 --> 00:00:35,403
psikolojik cinsiyet farklılıklarını 
grafiklendirerek başlayalım.

14
00:00:35,403 --> 00:00:36,976
Erkekler ve kadınlar

15
00:00:36,976 --> 00:00:38,913
topu uzağa atabilme 
konusunda farklıdır.

16
00:00:38,913 --> 00:00:40,803
Burada erkeklerin 
verilerine bakarsak,

17
00:00:40,803 --> 00:00:43,274
normal dağılım eğrisini görürüz.

18
00:00:43,274 --> 00:00:46,542
Birkaç erkek topu gayet uzağa atabilirken,
birkaçı da pek uzağa atamaz,

19
00:00:46,542 --> 00:00:48,632
ama yine de çoğu ortalama
bir uzaklığa atar.

20
00:00:48,632 --> 00:00:50,496
Kadınlar da aynı dağılımı 
gösteriyorlar

21
00:00:50,496 --> 00:00:52,465
ama arada bayağı
büyük bir fark var.

22
00:00:52,465 --> 00:00:54,933
Aslında sıradan bir erkek,
topu tüm kadınların

23
00:00:54,933 --> 00:00:56,620
%98'inden daha uzağa atabilir.

24
00:00:56,620 --> 00:00:59,647
O halde, aynı standarttaki
psikolojik cinsiyet farklılıklarının

25
00:00:59,647 --> 00:01:02,504
nasıl göründüğüne bakalım.

26
00:01:02,504 --> 00:01:04,090
Her psikolog yer-yön ayrımsamada

27
00:01:04,090 --> 00:01:06,635
erkeklerin kadınlardan daha iyi
olduğunu söyler,

28
00:01:06,635 --> 00:01:09,373
yani harita okuma gibi şeylerde
daha iyi olduklarını.

29
00:01:09,373 --> 00:01:11,863
Doğrudur ama farklılığın boyutuna da 
bir göz atalım.

30
00:01:11,863 --> 00:01:15,250
Çok küçük; çizgiler birbirine çok yakın,
neredeyse çakışmış durumda.

31
00:01:15,250 --> 00:01:19,244
Aslında sıradan bir kadın tüm erkeklerin
%33'ünden daha iyidir,

32
00:01:19,244 --> 00:01:21,125
elbette bu oran %50 olsaydı,

33
00:01:21,125 --> 00:01:23,181
o zaman iki cinsiyet 
tamamen eşit olurdu.

34
00:01:23,181 --> 00:01:26,639
Unutmamak gerekir ki, bu ve az sonra
göstereceğim şey,

35
00:01:26,639 --> 00:01:29,294
psikolojide şimdiye kadar
keşfedilmiş neredeyse en büyük

36
00:01:29,294 --> 00:01:31,101
psikolojik cinsiyet farklılıklarıdır.

37
00:01:31,101 --> 00:01:32,212
Sıradakine bakalım.

38
00:01:32,212 --> 00:01:34,480
Psikologlar kadınların dil ve
dil bilgisinde

39
00:01:34,480 --> 00:01:36,315
erkeklerden daha iyi olduğunu söyler.

40
00:01:36,315 --> 00:01:38,904
Bunlar standart bir dil bilgisi
testi performansları.

41
00:01:38,904 --> 00:01:40,861
Kadınlar ve erkekler.

42
00:01:40,861 --> 00:01:44,560
Evet yine ortalama olarak kadınlar
daha iyi, ancak çizgiler öyle yakın ki,

43
00:01:44,560 --> 00:01:48,047
erkeklerin %33'ü
sıradan bir kadından daha iyi,

44
00:01:48,047 --> 00:01:49,720
yine aynı şekilde, oran %50 olsaydı

45
00:01:49,720 --> 00:01:52,462
tam anlamıyla cinsiyet eşitliğini 
gösterecekti.

46
00:01:52,462 --> 00:01:54,583
Öyleyse tam da bir Mars-Venüs
durumu yok.

47
00:01:54,583 --> 00:01:57,250
Aksine Mars ve Snickers 
gibi bir durum:

48
00:01:57,250 --> 00:02:01,612
Temel olarak aynılar, ama biri diğerinden 
biraz daha çılgın gibi.

49
00:02:01,612 --> 00:02:03,638
Hangisi, söylemeyeceğim.

50
00:02:03,638 --> 00:02:05,503
Artık konuya ısınmışsınızdır.

51
00:02:05,503 --> 00:02:08,539
Şimdi Rorschach'ın meşhur
mürekkep testini uygulayalım.

52
00:02:08,539 --> 00:02:12,122
Burada belki iki ayı 
ya da iki insan görüyorsunuz.

53
00:02:12,122 --> 00:02:13,875
Peki sizce ne yapıyorlar?

54
00:02:13,875 --> 00:02:17,059
Selamlaşıyorlar diyorsanız
elinizi kaldırın.

55
00:02:17,059 --> 00:02:18,870
Pek kimse yok. Peki.

56
00:02:18,870 --> 00:02:21,337
'Çak bir beşlik' yapıyorlar
diyorsanız el kaldırın.

57
00:02:21,337 --> 00:02:23,307
Peki. Kavga ettiklerini düşünenler?

58
00:02:23,307 --> 00:02:24,562
Sadece birkaç kişi.

59
00:02:24,562 --> 00:02:27,639
Tamamdır. Selamlaştıklarını ya da
çakıştıklarını düşünüyorsanız,

60
00:02:27,639 --> 00:02:29,630
arkadaş canlısı birisiniz demektir.

61
00:02:29,630 --> 00:02:31,220
Kavga ediyorlar diyorsanız,

62
00:02:31,220 --> 00:02:33,536
biraz kötü, saldırgan 
bir kişi oluyorsunuz.

63
00:02:33,536 --> 00:02:35,586
Esasında sevecen mi yoksa 
kavgacı mısınız?

64
00:02:35,606 --> 00:02:36,763
Peki buna ne dersiniz?

65
00:02:36,763 --> 00:02:40,385
Bu kez oylama yok, o yüzden üç dediğimde
herkes ne gördüğünü söylesin.

66
00:02:40,385 --> 00:02:43,549
Bir, iki, üç.
(Salondan sesler)

67
00:02:43,549 --> 00:02:45,241
Hamster duydum. Hamster diyen kim?

68
00:02:45,241 --> 00:02:46,778
Bu çok zorlama oldu.

69
00:02:46,778 --> 00:02:48,291
Şurada biri hamster dedi.

70
00:02:48,291 --> 00:02:51,599
Pekala, burada bir tür 
iki ayaklı hayvan görmeliydiniz

71
00:02:51,599 --> 00:02:53,983
ve burada da
aynadaki yansımalarını.

72
00:02:53,983 --> 00:02:57,414
Bunu göremediyseniz,


73
00:02:57,414 --> 00:03:01,504
karmaşık durumları halletmekte
zorlanıyorsunuz demektir.

74
00:03:01,504 --> 00:03:03,729
Tabii ki bu anlama gelmiyor.

75
00:03:03,729 --> 00:03:06,400
Rorschach mürekkep testlerinin
karakter tahlilinde

76
00:03:06,400 --> 00:03:08,675
hiçbir geçerliliği yoktur

77
00:03:08,675 --> 00:03:11,136
ve günümüz psikologları
bu testi kullanılmazlar.

78
00:03:11,136 --> 00:03:14,555
Hatta güncel bir araştırma
Rorschach mürekkep testi yaparak

79
00:03:14,555 --> 00:03:17,614
karakter teşhis etmeye çalışıldığında,

80
00:03:17,614 --> 00:03:19,356
gayet normal görünen katılımcıların

81
00:03:19,356 --> 00:03:23,349
altıda birine şizofreni tanısı 
koyulduğunu ortaya çıkardı.

82
00:03:23,349 --> 00:03:26,182
O halde bunu çözemediyseniz,

83
00:03:26,182 --> 00:03:28,736
belki de tam bir 
görsel insanı değilsinizdir.

84
00:03:28,736 --> 00:03:31,105
Hemen başka bir test yapıp anlayalım.

85
00:03:31,105 --> 00:03:34,883
Kek yaparken neyi tercih edersiniz?
Yine her biri için el kaldırın.

86
00:03:34,883 --> 00:03:37,652
Resimli bir yemek tarifi kitabı mı
kullanırsınız?

87
00:03:37,652 --> 00:03:39,672
Evet, birkaç kişi var.

88
00:03:39,672 --> 00:03:42,412
Bir arkadaşınızın tarif etmesini mi?

89
00:03:42,412 --> 00:03:45,075
Yoksa deneyip kendi başınıza
halletmeyi mi?

90
00:03:45,075 --> 00:03:46,567
Bayağı fazla kişi var.

91
00:03:46,567 --> 00:03:48,287
Pekala, eğer A dediyseniz

92
00:03:48,287 --> 00:03:50,459
görsel öğrencisiniz ve

93
00:03:50,459 --> 00:03:53,987
bilgiyi en iyi görsel olarak sunulduğunda
öğrenirsiniz demektir.

94
00:03:53,987 --> 00:03:56,569
B dediyseniz
işitsel öğrencisinizdir,

95
00:03:56,569 --> 00:04:00,294
yani bilgiyi en çok
dinleyerek öğrenirsiniz.

96
00:04:00,294 --> 00:04:03,229
C dediyseniz de
kinestetik öğrencisinizdir,

97
00:04:03,229 --> 00:04:06,630
yani en iyi, zorunda kalıp 
kendiniz yaptığınızda öğrenirsiniz.

98
00:04:06,630 --> 00:04:08,788
Bütün bunlar bir yana,
tahmin ettiğiniz gibi

99
00:04:08,788 --> 00:04:11,607
durum pek de öyle değil,
çünkü hepsi tamamen mit.

100
00:04:11,607 --> 00:04:15,465
Öğrenme şekilleri uydurmadır ve
bilimsel kanıtları yoktur.

101
00:04:15,465 --> 00:04:19,021
Bizse bunları sıkı takip edilen
deneysel çalışmalardan anlıyoruz.

102
00:04:19,021 --> 00:04:21,232
Öğrencilere öğrenmeleri için 
tercih ettikleri

103
00:04:21,232 --> 00:04:23,762
ya da tersi bir şekilde
materyal verildiğinde

104
00:04:23,762 --> 00:04:27,338
edindikleri bilgi miktarında
pek değişim olmuyor.

105
00:04:27,338 --> 00:04:29,404
Bir saniyeliğine düşünseniz,

106
00:04:29,404 --> 00:04:31,482
doğru olduğu açıkça görülür.

107
00:04:31,482 --> 00:04:34,054
En iyi sunum şeklinin

108
00:04:34,054 --> 00:04:37,352
sizinle bir alakası yoktur, fakat
ne öğrenmeye çalıştığınıza bağlıdır.

109
00:04:37,357 --> 00:04:39,479
Mesela araba kullanmayı sadece

110
00:04:39,479 --> 00:04:41,897
ne yapmanız gerektiğini söyleyen
birini dinleyerek,

111
00:04:41,897 --> 00:04:43,525
hiç denemeden öğrenebilir misiniz?

112
00:04:43,525 --> 00:04:45,341
Çok bilinmeyenli denklemleri

113
00:04:45,341 --> 00:04:48,487
zihinden hesaplayarak ve de 
hiç yazmadan çözebilir misiniz?

114
00:04:48,487 --> 00:04:50,588
Kinestetik öğrenciyseniz
mimarlık sınavınıza

115
00:04:50,588 --> 00:04:53,261
açıklayıcı hareketlerle 
dans ederek çalışabilir misiniz?

116
00:04:53,261 --> 00:04:56,202
Hayır. Yapmanız gereken 
öğrenilecek konuyla sunu biçimini

117
00:04:56,202 --> 00:04:59,977
birbirine uydurmak, kendinize değil.

118
00:04:59,977 --> 00:05:02,126
Birçoğunuzun GCSE sonuçlarını henüz almış

119
00:05:02,126 --> 00:05:04,418
A seviye öğrenciler
olduğunu biliyorum.

120
00:05:04,418 --> 00:05:06,976
Eğer tam olarak
umduğunuz notu almadıysanız,

121
00:05:06,976 --> 00:05:09,323
bundan öğrenme şeklinizi
sorumlu tutamazsınız,

122
00:05:09,323 --> 00:05:12,950
fakat genlerinizi sorumlu tutma konusunda 
düşünmek isteyebilirsiniz.

123
00:05:12,950 --> 00:05:16,635
Tüm bunlar kısa süre önce
University College London'da

124
00:05:16,635 --> 00:05:19,189
yapılan bir çalışmada
farklı öğrenciler ile

125
00:05:19,189 --> 00:05:22,440
GCSE sonuçlarının arasındaki
%58 farkın nedeninin genetik faktörler

126
00:05:22,440 --> 00:05:24,097
olduğunun bulunmasıyla ilgili.

127
00:05:24,097 --> 00:05:27,233
Bu çok doğru bir sayı gibi geliyor, 
peki nasıl emin olabiliriz?

128
00:05:27,233 --> 00:05:30,738
Pekala, genlerin ve dış etkilerin
oranlarını çözümlemek istersek

129
00:05:30,738 --> 00:05:32,842
yapabileceğimiz şey,

130
00:05:32,842 --> 00:05:35,071
ikiz çalışması yapmaktır.

131
00:05:35,071 --> 00:05:38,647
Tek yumurta ikizleri 
dış etkilerin ve genlerinin

132
00:05:38,647 --> 00:05:40,551
%100'ünü paylaşırken,

133
00:05:40,551 --> 00:05:43,293
çift yumurta ikizlerinde
dış etkilerin %100'ü aynı,

134
00:05:43,293 --> 00:05:47,509
fakat herhangi erkek ve kız kardeş gibi,
genlerinin sadece %50'si ortaktır.

135
00:05:47,509 --> 00:05:51,707
Dolayısıyla tek yumurta ikizlerinin
GCSE sonuçlarındaki benzerliği

136
00:05:51,707 --> 00:05:54,018
çift yumurta ikizleriyle
kıyaslayarak,

137
00:05:54,018 --> 00:05:55,364
biraz da ince hesap yaparak,

138
00:05:55,364 --> 00:05:59,265
farklılığın ve verimliliğin dış etkilere
ve genlere ne kadar bağlı olduğu

139
00:05:59,265 --> 00:06:01,401
ile ilgili bir fikir edinebiliriz.

140
00:06:01,401 --> 00:06:05,178
Sonuç olarak %58 genlerle alakalıdır.

141
00:06:05,178 --> 00:06:08,941
Bu sizin ve öğretmenlerinizin uğraşlarını
küçümseme anlamına gelmiyor.

142
00:06:08,941 --> 00:06:12,072
Eğer GCSE sonucunuz
tam istediğiniz gibi değilse,

143
00:06:12,072 --> 00:06:16,578
o halde ebeveynlerinizi ya da en azından 
genlerini sorumlu tutmayı deneyin.

144
00:06:16,578 --> 00:06:18,606
Sağ beyinli ya da sol beyinli olmayı da


145
00:06:18,606 --> 00:06:21,068
sorumlu tutamazsınız,

146
00:06:21,068 --> 00:06:22,879
çünkü bu da bir mittir.

147
00:06:22,879 --> 00:06:25,636
Sol beyin mantıksaldır,

148
00:06:25,636 --> 00:06:27,435
denklemlerle arası iyidir miti

149
00:06:27,435 --> 00:06:31,534
ve sağ beyin daha yaratıcıdır, dolayısıyla
sağ beyin müzikte daha iyidir.

150
00:06:31,534 --> 00:06:34,465
Aynı şekilde bu da mittir, çünkü
neredeyse yaptığınız her şey

151
00:06:34,465 --> 00:06:37,445
hemen hemen beyninizin tümünün
beraber çalışmasını gerektirir,

152
00:06:37,445 --> 00:06:40,595
hatta en basitinden
günlük konuşmalarınız bile.

153
00:06:40,595 --> 00:06:43,938
Buna rağmen, bu mitin yaşamasının
bir sebebi belki de

154
00:06:43,938 --> 00:06:46,180
ufak da olsa doğruluk payı olmasıdır.

155
00:06:46,180 --> 00:06:47,790
Benzeri bir mit ise,

156
00:06:47,790 --> 00:06:51,273
sol elini kullananların sağ elini
kullananlardan daha yaratıcı olduğudur.

157
00:06:51,273 --> 00:06:54,527
Bu bir bakıma doğrudur çünkü
beyniniz zıt ellerinizi yönlendirir,

158
00:06:54,527 --> 00:06:55,887
yani sol elini kullananlarda

159
00:06:55,887 --> 00:06:58,313
beynin sağ kısmı sol kısmından


160
00:06:58,313 --> 00:07:00,118
biraz daha aktiftir,

161
00:07:00,118 --> 00:07:02,606
yani sağ taraf daha yaratıcıdır görüşü.

162
00:07:02,606 --> 00:07:04,293
Dolayısıyla sol elini kullananların

163
00:07:04,293 --> 00:07:07,204
sağ elini kullananlardan
daha yaratıcı olduğu doğru değildir.

164
00:07:07,204 --> 00:07:09,619
Doğru olan; iki elini kullanabilen


165
00:07:09,619 --> 00:07:12,312
veya iki elini
farklı işlerde kullanabilenlerin

166
00:07:12,312 --> 00:07:16,074
tek elini kullananlardan
daha yaratıcı olduğudur,

167
00:07:16,074 --> 00:07:18,427
çünkü iki eli kullanmak
beynin her iki tarafının

168
00:07:18,427 --> 00:07:20,536
birbiriyle çok fazla
iletişimini gerektirir,

169
00:07:20,536 --> 00:07:24,298
bu da esnek düşünmeyi içine alıyor gibi.

170
00:07:24,298 --> 00:07:26,113
Yaratıcı solaklar miti


171
00:07:26,113 --> 00:07:28,171
iki elini kullanabilmenin

172
00:07:28,171 --> 00:07:31,298
solaklarda, sağ elini kullananlardan
daha yaygın olmasından doğar,

173
00:07:31,298 --> 00:07:34,687
dolayısıyla yaratıcı solaklar tezinin
ufak da olsa doğruluk payı vardır

174
00:07:34,687 --> 00:07:35,694
ama çok değil.

175
00:07:35,694 --> 00:07:38,131
Benzer bir mite göre,
muhtemelen duymuşsunuzdur,

176
00:07:38,131 --> 00:07:40,504
beynimizin sadece 
%10'unu kullanıyoruz.

177
00:07:40,504 --> 00:07:42,030
Bu da tamamen mittir.

178
00:07:42,030 --> 00:07:44,959
Hemen hemen yaptığımız her şeyde,
hatta en sıradan şeyde bile,

179
00:07:44,959 --> 00:07:46,932
neredeyse beynimizin tamamını kullanırız.

180
00:07:46,932 --> 00:07:50,693
Bununla beraber çoğumuzun beyin gücünü


181
00:07:50,693 --> 00:07:55,273
mümkün olduğu kadar çok 
kullanmadığı da gerçektir.

182
00:07:55,273 --> 00:07:58,239
Peki beyin gücümüzü artırmak
için ne yapabiliriz?

183
00:07:58,239 --> 00:08:00,377
Belki biraz Mozart dinleyebiliriz.

184
00:08:00,377 --> 00:08:03,095
Mozart etkisini duydunuz mu?

185
00:08:03,095 --> 00:08:06,052
Yani Mozart'ı dinlemek zekayı açar

186
00:08:06,052 --> 00:08:08,221
ve I.Q. testinde performansınızı artırır.


187
00:08:08,221 --> 00:08:10,326
Aynı şekilde bu mitin de ilginç yanı,

188
00:08:10,326 --> 00:08:13,767
aslında mit olmasına rağmen,
biraz doğruluk payı olmasıdır.

189
00:08:13,767 --> 00:08:15,541
İlk araştırmada birkaç dakika

190
00:08:15,541 --> 00:08:19,322
Mozart dinletilen katılımcıların,
sonrasında yapılan

191
00:08:19,322 --> 00:08:21,621
I.Q. testinde sessiz oturanlardan

192
00:08:21,621 --> 00:08:25,034
daha başarılı olduğu görüldü.

193
00:08:25,034 --> 00:08:28,688
Fakat sonraki araştırmaya
Mozart müziklerini sevenler

194
00:08:28,688 --> 00:08:30,539
ve Stephen King'in korku hikayelerinin

195
00:08:30,539 --> 00:08:33,207
hayranı olan bir grup alındı.

196
00:08:33,207 --> 00:08:36,771
Katılımcılara müzik ya da
hikayeler dinletildi.

197
00:08:36,771 --> 00:08:39,279
Hikayelerdense Mozart'ı 
seçen kişilerin I.Q.'sunda

198
00:08:39,279 --> 00:08:41,780
hikayelerden çok Mozart'ı dinlemekten,


199
00:08:41,780 --> 00:08:44,848
fakat Mozart müziklerine 
hikayeleri tercih edenlerin I.Q.'sunda

200
00:08:44,848 --> 00:08:47,955
Mozart'tansa Stephen King 
hikayeleri dinlemekten

201
00:08:47,955 --> 00:08:49,170
dolayı yükselme oldu.

202
00:08:49,170 --> 00:08:51,933
Demek ki, sevdiğiniz bir şeyi dinlemek

203
00:08:51,933 --> 00:08:55,184
sizi bir derece canlandırır ve 
dar kapsamlı işlerde

204
00:08:55,184 --> 00:08:57,111
geçici olarak I.Q.'nuzu artırır.

205
00:08:57,111 --> 00:08:59,479
Mozart dinlemek ya da 


206
00:08:59,479 --> 00:09:01,104
Stephen King hikayeleri dinlemek

207
00:09:01,104 --> 00:09:04,526
sizi önünde sonunda daha zeki
yapar diye bir ima yok.

208
00:09:04,526 --> 00:09:07,466
Mozart mitinin diğer bir şekli de

209
00:09:07,466 --> 00:09:12,324
Mozart dinlemenin sadece zekaya değil,
aynı zamanda sağlığa da faydalı olduğudur.

210
00:09:12,324 --> 00:09:14,862
Maalesef neredeyse her gün
Mozart dinleyen biri olan

211
00:09:14,862 --> 00:09:17,451
Mozart'ın kendisi
bel soğukluğu, çiçek hastalığı,

212
00:09:17,451 --> 00:09:19,169
eklem iltihabı ve 


213
00:09:19,169 --> 00:09:22,149
çoğu kimsenin sonunda

214
00:09:22,149 --> 00:09:26,663
ölümüne sebep olduğunu düşündüğü
frengiden muzdaripti.

215
00:09:26,673 --> 00:09:30,035
Bu Mozart'ın cinsel partnerini seçerken

216
00:09:30,035 --> 00:09:32,613
biraz daha dikkatli olmuş olması
gerektiğini gösterir.

217
00:09:32,613 --> 00:09:34,772
Peki partnerimizi nasıl seçeriz?

218
00:09:34,772 --> 00:09:39,798
Söylemek istediğim, bazen
sosyologların yaydığı,

219
00:09:39,798 --> 00:09:43,421
duygusal ilişkilerde eş seçimimizin
kültürümüzün bir ürünü

220
00:09:43,421 --> 00:09:45,352
ve kültüre özgü olduğu miti.

221
00:09:45,352 --> 00:09:47,496
Fakat veriler bunu desteklemiyor.

222
00:09:47,496 --> 00:09:51,541
Meşhur bir araştırmada Amerikalılar'dan 
Zululular'a, dünya genelinden

223
00:09:51,541 --> 00:09:53,117
32 farklı kültürden insanın

224
00:09:53,117 --> 00:09:55,483
partnerlerinde
ne aradıkları incelendi.

225
00:09:55,483 --> 00:09:57,852
Dünya'daki her kültürde

226
00:09:57,852 --> 00:10:01,207
erkekler partnerlerindeki 
fiziksel çekiciliğe

227
00:10:01,207 --> 00:10:02,867
kadınlardan daha çok 
değer verdi,

228
00:10:02,867 --> 00:10:04,608
ve her kültürde de

229
00:10:04,608 --> 00:10:09,222
kadınlar hırsa ve yüksek kazanca 
erkeklerden daha fazla önem verdi.

230
00:10:09,222 --> 00:10:10,605
Her kültürde de,

231
00:10:10,605 --> 00:10:13,320
erkekler kendilerinden yaşça küçük
kadınları tercih etti,

232
00:10:13,320 --> 00:10:15,939
ortalama rakam 2.66 yaştı sanırım,

233
00:10:15,939 --> 00:10:17,588
ve her kültürde de

234
00:10:17,588 --> 00:10:20,488
kadınlar kendilerinden yaşça daha büyük
erkekleri tercih etti,

235
00:10:20,488 --> 00:10:22,998
ortalama olarak 3.42 yaş,

236
00:10:22,998 --> 00:10:26,713
neden "herkes yaşlı ve zengin
sevgili ister" durumu.

237
00:10:26,713 --> 00:10:29,290
Şimdi partner tutturmaktan,

238
00:10:29,290 --> 00:10:33,212
basketbol veya futbolda ya da
herhangi bir sporda tutturmaya geçiyoruz.

239
00:10:33,212 --> 00:10:37,353
Buradaki mit, Amerikalıların deyimiyle
"hot-hand streaks" (üst üste isabet)

240
00:10:37,353 --> 00:10:40,823
ya da İngiltere'de dediğimiz
"purple putches", (mükemmel performans)

241
00:10:40,823 --> 00:10:43,853
tıpkı bu çocuk gibi,
hiçbir atışı kaçırmayan sporcular.

242
00:10:43,853 --> 00:10:46,077
Halbuki isabetleri ve kaçan vuruşları

243
00:10:46,077 --> 00:10:47,865
istatistiksel olarak incelerseniz,

244
00:10:47,865 --> 00:10:50,164
neredeyse hep rastlantı 
olduğu ortaya çıkar.

245
00:10:50,164 --> 00:10:52,579
Beyniniz rastlantısal olarak
model oluşturur.

246
00:10:52,579 --> 00:10:53,936
Yazı tura attığınızda,

247
00:10:53,936 --> 00:10:57,572
rastlantısal olarak arka arkaya
yazı veya tura geldiği an olacaktır

248
00:10:57,572 --> 00:11:00,683
ve beyin de olmayan modelleri
görmeyi sevdiğinden,

249
00:11:00,683 --> 00:11:03,284
biz de bu dizilere bakarak
anlam yükleriz ve

250
00:11:03,284 --> 00:11:05,591
"Evet, bugün gerçekten de formunda" deriz.

251
00:11:05,591 --> 00:11:07,901
Halbuki atışlar rastgele girseydi,

252
00:11:07,901 --> 00:11:10,766
aynı isabetli ve isabetsiz atış
dizisini elde ederdiniz.

253
00:11:11,406 --> 00:11:14,872
Bir istisna ise 
maç sonu penaltı atışlarıdır.

254
00:11:14,872 --> 00:11:17,957
Futbolda penaltı atışlarını inceleyen
yeni bir araştırma,

255
00:11:17,957 --> 00:11:20,447
maç sonu penaltılarında 
kötü sicili olan ülkeleri,

256
00:11:20,447 --> 00:11:22,601
örneğin İngiltere gibi ülkeler,

257
00:11:22,601 --> 00:11:24,784
temsil eden futbolcuların şut çekerken,

258
00:11:24,784 --> 00:11:28,545
daha iyi olan ülkelerden daha
hızlı atma eğiliminde olduğunu gösterdi

259
00:11:28,545 --> 00:11:31,865
ve sonuç olarak da daha çok
isabetsiz atış yapmaları kaçınılmazdır.

260
00:11:31,865 --> 00:11:33,560
Buradan da

261
00:11:33,560 --> 00:11:36,949
insanların performanslarını artırmanın
bir yolu var mıdır sorusu çıkar.

262
00:11:36,949 --> 00:11:38,947
Düşünmeniz gereken şey,

263
00:11:38,947 --> 00:11:42,366
başarısızlıkları yüzünden insanları
cezalandırmak ve etkisini izlemek.

264
00:11:42,366 --> 00:11:45,998
"Ceza performansı artırabilir" fikri

265
00:11:45,998 --> 00:11:48,204
Milgram'ın meşhur
öğrenme ve ceza deneyinde

266
00:11:48,204 --> 00:11:50,736
katılımcıların test ettiklerini
düşündükleri şeydi.

267
00:11:50,736 --> 00:11:53,744
Psikoloji öğrencisiyseniz 
bunu mutlaka bilirsiniz.

268
00:11:53,744 --> 00:11:56,566
Devamı şöyle; katılımcılar

269
00:11:56,566 --> 00:11:59,867
ölümcül olduğuna inandıkları
elektrik şoklarından diğer katılımcı

270
00:11:59,867 --> 00:12:02,138
yanlış cevap verdiğinde,
sırf beyaz önlüklü biri

271
00:12:02,138 --> 00:12:04,697
öyle yapmasını dediği için
vermeye hazırdı.

272
00:12:04,697 --> 00:12:07,112
Fakat bu hikaye 
üç sebepten dolayı mittir.

273
00:12:07,112 --> 00:12:12,016
İlk olarak, laboratuvar önlüğü
beyaz değil aslında gri renkti.

274
00:12:12,016 --> 00:12:16,423
İkincisi, deney katılımcılara
önceden anlatılmıştı

275
00:12:16,423 --> 00:12:18,930
ve her endişe duyduklarında

276
00:12:18,930 --> 00:12:21,763
şokların acı verici fakat 
öldürücü olmadığı

277
00:12:21,763 --> 00:12:24,505
ve kalıcı bir hasara da
sebep olmadığı hatırlatılmıştı.

278
00:12:24,505 --> 00:12:26,825
Üçüncüsü, katılımcılar şokları


279
00:12:26,825 --> 00:12:29,473
sırf önlüklü biri 
dediği için vermiyordu.

280
00:12:29,473 --> 00:12:31,515
Deneyden sonra
görüşme yapıldığında,

281
00:12:31,515 --> 00:12:34,023
bütün katılımcılar
öğrenme ve ceza deneyinin

282
00:12:34,023 --> 00:12:37,807
katılımcılara anlık, fakat 
ölümcül olmayan acılar vermesine rağmen,

283
00:12:37,807 --> 00:12:40,245
bilim için kalıcı kazanımları olan


284
00:12:40,245 --> 00:12:46,114
önemli bir bilimsel amaca hizmet ettiğine 
kesinlikle inandıklarını söyledi.

285
00:12:47,025 --> 00:12:49,603
Pekala, yaklaşık olarak
12 dakikadır konuşuyorum

286
00:12:49,603 --> 00:12:52,289
ve herhalde siz de
oturmuş beni dinliyor,

287
00:12:52,289 --> 00:12:54,509
konuşma tarzımı ve vücut dilimi inceliyor

288
00:12:54,509 --> 00:12:58,046
ve söylediklerimi
dikkate alıp almamanız gerektiğini,

289
00:12:58,046 --> 00:13:00,827
doğru mu yoksa yalan mı konuştuğumu
çözmeye çalışıyorsunuz.

290
00:13:00,827 --> 00:13:02,949
Öyle ise, büyük ihtimalle
tamamen yanıldınız.

291
00:13:02,949 --> 00:13:05,324
Bir yalancıyı 
vücut dilinden ve konuşma şeklinden

292
00:13:05,324 --> 00:13:07,197
tespit edebileceğimizi düşünsek de,

293
00:13:07,197 --> 00:13:09,870
yıllardır yapılan
yüzlerce psikolojik teste göre,

294
00:13:09,870 --> 00:13:12,561
polisler ve dedektifler de 
dahil olmak üzere, hepimizin

295
00:13:12,561 --> 00:13:16,061
vücut dili ve konuşma tarzından
yola çıkarak yalanı tespit etmesi

296
00:13:16,061 --> 00:13:17,642
aslında bir ihtimaldir.

297
00:13:17,642 --> 00:13:19,686
İlginçtir ki, istisnai bir durum vardır:

298
00:13:19,686 --> 00:13:21,938
televizyondaki kayıp haberleri.

299
00:13:21,938 --> 00:13:24,923
Akrabası kaybolduğunda
çağrıda bulunan kişinin

300
00:13:24,923 --> 00:13:28,254
aslında yakınını kendisinin öldürdüğünü
tespit etmek çok basittir.

301
00:13:28,254 --> 00:13:31,769
Sahte yakaranların 
başını sallama, yana çevirme ve

302
00:13:31,769 --> 00:13:33,483
konuşurken hata yapmaları


303
00:13:33,483 --> 00:13:35,498
daha muhtemelken,
gerçek mağdurların

304
00:13:35,498 --> 00:13:37,843
kayıplarının döneceğine
olan umudunu ifade etmesi

305
00:13:37,843 --> 00:13:40,324
ve şiddet içeren dilden kaçınması
daha muhtemeldir.

306
00:13:40,324 --> 00:13:44,187
Mesela "öldürüldü" yerine 
"bizden alındı" derler.

307
00:13:44,187 --> 00:13:46,844
Bu arada konuşmayı bitirme vaktim gelmiş

308
00:13:46,844 --> 00:13:50,052
ama öncesinde 30 saniye içinde

309
00:13:50,052 --> 00:13:53,423
psikolojinin en önemli mitinden
bahsetmek stiyorum.

310
00:13:53,423 --> 00:13:57,720
Mit şu: psikoloji sadece 
ilginç teoriler koleksiyonudur

311
00:13:57,720 --> 00:14:01,241
ve bunların hepsi faydalı şeyler anlatır
ve hepsinin de bir önerisi vardır.

312
00:14:01,241 --> 00:14:03,740
Geçirdiğimiz sürede size
gösterdiğimi umduğum şey,

313
00:14:03,740 --> 00:14:05,325
bunun doğru olmadığıdır.

314
00:14:05,325 --> 00:14:08,584
Yapmamız gereken psikoloji teorilerini
ne tür tahminler yaptıklarını

315
00:14:08,584 --> 00:14:10,468
görerek değerlendirmektir.

316
00:14:10,468 --> 00:14:13,289
Mozart dinlemenin zekayı geliştirmesi,

317
00:14:13,289 --> 00:14:18,056
bilgiyi tercih ettiğiniz öğrenme şekliyle
daha iyi öğrenmeniz

318
00:14:18,056 --> 00:14:21,521
ya da her ne olursa olsun, tümü,
test edilebilir deneysel tahminlerdir

319
00:14:21,521 --> 00:14:23,306
ve ilerleyebileceğimiz tek yol

320
00:14:23,306 --> 00:14:25,426
bu tahminleri sıkıca denetlenen,

321
00:14:25,426 --> 00:14:27,755
deneysel çalışmalardaki verilerle
test etmektir.

322
00:14:27,755 --> 00:14:30,889
Sadece böyle yaparak
hangi teorilerin

323
00:14:30,889 --> 00:14:33,513
daha tutarlı olduğunu 
ve hangilerinin de,

324
00:14:33,513 --> 00:14:36,903
tıpkı bugün anlattıklarım gibi, 
mit olduğunu keşfetmeyi umabiliriz.

325
00:14:36,903 --> 00:14:38,412
Teşekkür ederim.

326
00:14:38,412 --> 00:14:41,872
(Alkışlar)