0:00:00.857,0:00:03.756
I.Q., yani genel zeka düzeyiniz[br]hakkında bilgi sahibisinizdir,

0:00:03.756,0:00:05.392
peki Psy-Q (psikolojik zeka)?

0:00:05.392,0:00:08.149
Davranışlarınızı neyin belirlediğini[br]ne kadar biliyorsunuz,

0:00:08.149,0:00:10.374
başkalarının ya da kendi[br]davranışlarınızı

0:00:10.374,0:00:11.960
tahmin etmede ne kadar iyisiniz?

0:00:11.960,0:00:15.159
Peki psikoloji hakkında bildiğinizi[br]düşündüğünüzün ne kadarı yanlış?

0:00:15.159,0:00:18.947
En yaygın 10 psikoloji mitini [br]sırayla görelim.

0:00:18.947,0:00:22.343
Muhtemelen duymuşsunuzdur;[br]söz konusu psikolojileri olduğunda

0:00:22.343,0:00:25.105
sanki erkekler Mars'tan, [br]kadınlar da Venüs'tenmiş gibidir.

0:00:25.105,0:00:27.624
Erkekler ve kadınlar aslında[br]ne kadar farklıdır?

0:00:27.624,0:00:29.478
Bunu çözmek için[br]erkekler ve kadınların

0:00:29.478,0:00:32.335
gerçekten farklı oldukları[br]bir şeyi ele alalım ve aynı skalada

0:00:32.335,0:00:35.403
psikolojik cinsiyet farklılıklarını [br]grafiklendirerek başlayalım.

0:00:35.403,0:00:36.976
Erkekler ve kadınlar

0:00:36.976,0:00:38.913
topu uzağa atabilme [br]konusunda farklıdır.

0:00:38.913,0:00:40.803
Burada erkeklerin [br]verilerine bakarsak,

0:00:40.803,0:00:43.274
normal dağılım eğrisini görürüz.

0:00:43.274,0:00:46.542
Birkaç erkek topu gayet uzağa atabilirken,[br]birkaçı da pek uzağa atamaz,

0:00:46.542,0:00:48.632
ama yine de çoğu ortalama[br]bir uzaklığa atar.

0:00:48.632,0:00:50.496
Kadınlar da aynı dağılımı [br]gösteriyorlar

0:00:50.496,0:00:52.465
ama arada bayağı[br]büyük bir fark var.

0:00:52.465,0:00:54.933
Aslında sıradan bir erkek,[br]topu tüm kadınların

0:00:54.933,0:00:56.620
%98'inden daha uzağa atabilir.

0:00:56.620,0:00:59.647
O halde, aynı standarttaki[br]psikolojik cinsiyet farklılıklarının

0:00:59.647,0:01:02.504
nasıl göründüğüne bakalım.

0:01:02.504,0:01:04.090
Her psikolog yer-yön ayrımsamada

0:01:04.090,0:01:06.635
erkeklerin kadınlardan daha iyi[br]olduğunu söyler,

0:01:06.635,0:01:09.373
yani harita okuma gibi şeylerde[br]daha iyi olduklarını.

0:01:09.373,0:01:11.863
Doğrudur ama farklılığın boyutuna da [br]bir göz atalım.

0:01:11.863,0:01:15.250
Çok küçük; çizgiler birbirine çok yakın,[br]neredeyse çakışmış durumda.

0:01:15.250,0:01:19.244
Aslında sıradan bir kadın tüm erkeklerin[br]%33'ünden daha iyidir,

0:01:19.244,0:01:21.125
elbette bu oran %50 olsaydı,

0:01:21.125,0:01:23.181
o zaman iki cinsiyet [br]tamamen eşit olurdu.

0:01:23.181,0:01:26.639
Unutmamak gerekir ki, bu ve az sonra[br]göstereceğim şey,

0:01:26.639,0:01:29.294
psikolojide şimdiye kadar[br]keşfedilmiş neredeyse en büyük

0:01:29.294,0:01:31.101
psikolojik cinsiyet farklılıklarıdır.

0:01:31.101,0:01:32.212
Sıradakine bakalım.

0:01:32.212,0:01:34.480
Psikologlar kadınların dil ve[br]dil bilgisinde

0:01:34.480,0:01:36.315
erkeklerden daha iyi olduğunu söyler.

0:01:36.315,0:01:38.904
Bunlar standart bir dil bilgisi[br]testi performansları.

0:01:38.904,0:01:40.861
Kadınlar ve erkekler.

0:01:40.861,0:01:44.560
Evet yine ortalama olarak kadınlar[br]daha iyi, ancak çizgiler öyle yakın ki,

0:01:44.560,0:01:48.047
erkeklerin %33'ü[br]sıradan bir kadından daha iyi,

0:01:48.047,0:01:49.720
yine aynı şekilde, oran %50 olsaydı

0:01:49.720,0:01:52.462
tam anlamıyla cinsiyet eşitliğini [br]gösterecekti.

0:01:52.462,0:01:54.583
Öyleyse tam da bir Mars-Venüs[br]durumu yok.

0:01:54.583,0:01:57.250
Aksine Mars ve Snickers [br]gibi bir durum:

0:01:57.250,0:02:01.612
Temel olarak aynılar, ama biri diğerinden [br]biraz daha çılgın gibi.

0:02:01.612,0:02:03.638
Hangisi, söylemeyeceğim.

0:02:03.638,0:02:05.503
Artık konuya ısınmışsınızdır.

0:02:05.503,0:02:08.539
Şimdi Rorschach'ın meşhur[br]mürekkep testini uygulayalım.

0:02:08.539,0:02:12.122
Burada belki iki ayı [br]ya da iki insan görüyorsunuz.

0:02:12.122,0:02:13.875
Peki sizce ne yapıyorlar?

0:02:13.875,0:02:17.059
Selamlaşıyorlar diyorsanız[br]elinizi kaldırın.

0:02:17.059,0:02:18.870
Pek kimse yok. Peki.

0:02:18.870,0:02:21.337
'Çak bir beşlik' yapıyorlar[br]diyorsanız el kaldırın.

0:02:21.337,0:02:23.307
Peki. Kavga ettiklerini düşünenler?

0:02:23.307,0:02:24.562
Sadece birkaç kişi.

0:02:24.562,0:02:27.639
Tamamdır. Selamlaştıklarını ya da[br]çakıştıklarını düşünüyorsanız,

0:02:27.639,0:02:29.630
arkadaş canlısı birisiniz demektir.

0:02:29.630,0:02:31.220
Kavga ediyorlar diyorsanız,

0:02:31.220,0:02:33.536
biraz kötü, saldırgan [br]bir kişi oluyorsunuz.

0:02:33.536,0:02:35.586
Esasında sevecen mi yoksa [br]kavgacı mısınız?

0:02:35.606,0:02:36.763
Peki buna ne dersiniz?

0:02:36.763,0:02:40.385
Bu kez oylama yok, o yüzden üç dediğimde[br]herkes ne gördüğünü söylesin.

0:02:40.385,0:02:43.549
Bir, iki, üç.[br](Salondan sesler)

0:02:43.549,0:02:45.241
Hamster duydum. Hamster diyen kim?

0:02:45.241,0:02:46.778
Bu çok zorlama oldu.

0:02:46.778,0:02:48.291
Şurada biri hamster dedi.

0:02:48.291,0:02:51.599
Pekala, burada bir tür [br]iki ayaklı hayvan görmeliydiniz

0:02:51.599,0:02:53.983
ve burada da[br]aynadaki yansımalarını.

0:02:53.983,0:02:57.414
Bunu göremediyseniz,[br]

0:02:57.414,0:03:01.504
karmaşık durumları halletmekte[br]zorlanıyorsunuz demektir.

0:03:01.504,0:03:03.729
Tabii ki bu anlama gelmiyor.

0:03:03.729,0:03:06.400
Rorschach mürekkep testlerinin[br]karakter tahlilinde

0:03:06.400,0:03:08.675
hiçbir geçerliliği yoktur

0:03:08.675,0:03:11.136
ve günümüz psikologları[br]bu testi kullanılmazlar.

0:03:11.136,0:03:14.555
Hatta güncel bir araştırma[br]Rorschach mürekkep testi yaparak

0:03:14.555,0:03:17.614
karakter teşhis etmeye çalışıldığında,

0:03:17.614,0:03:19.356
gayet normal görünen katılımcıların

0:03:19.356,0:03:23.349
altıda birine şizofreni tanısı [br]koyulduğunu ortaya çıkardı.

0:03:23.349,0:03:26.182
O halde bunu çözemediyseniz,

0:03:26.182,0:03:28.736
belki de tam bir [br]görsel insanı değilsinizdir.

0:03:28.736,0:03:31.105
Hemen başka bir test yapıp anlayalım.

0:03:31.105,0:03:34.883
Kek yaparken neyi tercih edersiniz?[br]Yine her biri için el kaldırın.

0:03:34.883,0:03:37.652
Resimli bir yemek tarifi kitabı mı[br]kullanırsınız?

0:03:37.652,0:03:39.672
Evet, birkaç kişi var.

0:03:39.672,0:03:42.412
Bir arkadaşınızın tarif etmesini mi?

0:03:42.412,0:03:45.075
Yoksa deneyip kendi başınıza[br]halletmeyi mi?

0:03:45.075,0:03:46.567
Bayağı fazla kişi var.

0:03:46.567,0:03:48.287
Pekala, eğer A dediyseniz

0:03:48.287,0:03:50.459
görsel öğrencisiniz ve

0:03:50.459,0:03:53.987
bilgiyi en iyi görsel olarak sunulduğunda[br]öğrenirsiniz demektir.

0:03:53.987,0:03:56.569
B dediyseniz[br]işitsel öğrencisinizdir,

0:03:56.569,0:04:00.294
yani bilgiyi en çok[br]dinleyerek öğrenirsiniz.

0:04:00.294,0:04:03.229
C dediyseniz de[br]kinestetik öğrencisinizdir,

0:04:03.229,0:04:06.630
yani en iyi, zorunda kalıp [br]kendiniz yaptığınızda öğrenirsiniz.

0:04:06.630,0:04:08.788
Bütün bunlar bir yana,[br]tahmin ettiğiniz gibi

0:04:08.788,0:04:11.607
durum pek de öyle değil,[br]çünkü hepsi tamamen mit.

0:04:11.607,0:04:15.465
Öğrenme şekilleri uydurmadır ve[br]bilimsel kanıtları yoktur.

0:04:15.465,0:04:19.021
Bizse bunları sıkı takip edilen[br]deneysel çalışmalardan anlıyoruz.

0:04:19.021,0:04:21.232
Öğrencilere öğrenmeleri için [br]tercih ettikleri

0:04:21.232,0:04:23.762
ya da tersi bir şekilde[br]materyal verildiğinde

0:04:23.762,0:04:27.338
edindikleri bilgi miktarında[br]pek değişim olmuyor.

0:04:27.338,0:04:29.404
Bir saniyeliğine düşünseniz,

0:04:29.404,0:04:31.482
doğru olduğu açıkça görülür.

0:04:31.482,0:04:34.054
En iyi sunum şeklinin

0:04:34.054,0:04:37.352
sizinle bir alakası yoktur, fakat[br]ne öğrenmeye çalıştığınıza bağlıdır.

0:04:37.357,0:04:39.479
Mesela araba kullanmayı sadece

0:04:39.479,0:04:41.897
ne yapmanız gerektiğini söyleyen[br]birini dinleyerek,

0:04:41.897,0:04:43.525
hiç denemeden öğrenebilir misiniz?

0:04:43.525,0:04:45.341
Çok bilinmeyenli denklemleri

0:04:45.341,0:04:48.487
zihinden hesaplayarak ve de [br]hiç yazmadan çözebilir misiniz?

0:04:48.487,0:04:50.588
Kinestetik öğrenciyseniz[br]mimarlık sınavınıza

0:04:50.588,0:04:53.261
açıklayıcı hareketlerle [br]dans ederek çalışabilir misiniz?

0:04:53.261,0:04:56.202
Hayır. Yapmanız gereken [br]öğrenilecek konuyla sunu biçimini

0:04:56.202,0:04:59.977
birbirine uydurmak, kendinize değil.

0:04:59.977,0:05:02.126
Birçoğunuzun GCSE sonuçlarını henüz almış

0:05:02.126,0:05:04.418
A seviye öğrenciler[br]olduğunu biliyorum.

0:05:04.418,0:05:06.976
Eğer tam olarak[br]umduğunuz notu almadıysanız,

0:05:06.976,0:05:09.323
bundan öğrenme şeklinizi[br]sorumlu tutamazsınız,

0:05:09.323,0:05:12.950
fakat genlerinizi sorumlu tutma konusunda [br]düşünmek isteyebilirsiniz.

0:05:12.950,0:05:16.635
Tüm bunlar kısa süre önce[br]University College London'da

0:05:16.635,0:05:19.189
yapılan bir çalışmada[br]farklı öğrenciler ile

0:05:19.189,0:05:22.440
GCSE sonuçlarının arasındaki[br]%58 farkın nedeninin genetik faktörler

0:05:22.440,0:05:24.097
olduğunun bulunmasıyla ilgili.

0:05:24.097,0:05:27.233
Bu çok doğru bir sayı gibi geliyor, [br]peki nasıl emin olabiliriz?

0:05:27.233,0:05:30.738
Pekala, genlerin ve dış etkilerin[br]oranlarını çözümlemek istersek

0:05:30.738,0:05:32.842
yapabileceğimiz şey,

0:05:32.842,0:05:35.071
ikiz çalışması yapmaktır.

0:05:35.071,0:05:38.647
Tek yumurta ikizleri [br]dış etkilerin ve genlerinin

0:05:38.647,0:05:40.551
%100'ünü paylaşırken,

0:05:40.551,0:05:43.293
çift yumurta ikizlerinde[br]dış etkilerin %100'ü aynı,

0:05:43.293,0:05:47.509
fakat herhangi erkek ve kız kardeş gibi,[br]genlerinin sadece %50'si ortaktır.

0:05:47.509,0:05:51.707
Dolayısıyla tek yumurta ikizlerinin[br]GCSE sonuçlarındaki benzerliği

0:05:51.707,0:05:54.018
çift yumurta ikizleriyle[br]kıyaslayarak,

0:05:54.018,0:05:55.364
biraz da ince hesap yaparak,

0:05:55.364,0:05:59.265
farklılığın ve verimliliğin dış etkilere[br]ve genlere ne kadar bağlı olduğu

0:05:59.265,0:06:01.401
ile ilgili bir fikir edinebiliriz.

0:06:01.401,0:06:05.178
Sonuç olarak %58 genlerle alakalıdır.

0:06:05.178,0:06:08.941
Bu sizin ve öğretmenlerinizin uğraşlarını[br]küçümseme anlamına gelmiyor.

0:06:08.941,0:06:12.072
Eğer GCSE sonucunuz[br]tam istediğiniz gibi değilse,

0:06:12.072,0:06:16.578
o halde ebeveynlerinizi ya da en azından [br]genlerini sorumlu tutmayı deneyin.

0:06:16.578,0:06:18.606
Sağ beyinli ya da sol beyinli olmayı da[br]

0:06:18.606,0:06:21.068
sorumlu tutamazsınız,

0:06:21.068,0:06:22.879
çünkü bu da bir mittir.

0:06:22.879,0:06:25.636
Sol beyin mantıksaldır,

0:06:25.636,0:06:27.435
denklemlerle arası iyidir miti

0:06:27.435,0:06:31.534
ve sağ beyin daha yaratıcıdır, dolayısıyla[br]sağ beyin müzikte daha iyidir.

0:06:31.534,0:06:34.465
Aynı şekilde bu da mittir, çünkü[br]neredeyse yaptığınız her şey

0:06:34.465,0:06:37.445
hemen hemen beyninizin tümünün[br]beraber çalışmasını gerektirir,

0:06:37.445,0:06:40.595
hatta en basitinden[br]günlük konuşmalarınız bile.

0:06:40.595,0:06:43.938
Buna rağmen, bu mitin yaşamasının[br]bir sebebi belki de

0:06:43.938,0:06:46.180
ufak da olsa doğruluk payı olmasıdır.

0:06:46.180,0:06:47.790
Benzeri bir mit ise,

0:06:47.790,0:06:51.273
sol elini kullananların sağ elini[br]kullananlardan daha yaratıcı olduğudur.

0:06:51.273,0:06:54.527
Bu bir bakıma doğrudur çünkü[br]beyniniz zıt ellerinizi yönlendirir,

0:06:54.527,0:06:55.887
yani sol elini kullananlarda

0:06:55.887,0:06:58.313
beynin sağ kısmı sol kısmından[br]

0:06:58.313,0:07:00.118
biraz daha aktiftir,

0:07:00.118,0:07:02.606
yani sağ taraf daha yaratıcıdır görüşü.

0:07:02.606,0:07:04.293
Dolayısıyla sol elini kullananların

0:07:04.293,0:07:07.204
sağ elini kullananlardan[br]daha yaratıcı olduğu doğru değildir.

0:07:07.204,0:07:09.619
Doğru olan; iki elini kullanabilen[br]

0:07:09.619,0:07:12.312
veya iki elini[br]farklı işlerde kullanabilenlerin

0:07:12.312,0:07:16.074
tek elini kullananlardan[br]daha yaratıcı olduğudur,

0:07:16.074,0:07:18.427
çünkü iki eli kullanmak[br]beynin her iki tarafının

0:07:18.427,0:07:20.536
birbiriyle çok fazla[br]iletişimini gerektirir,

0:07:20.536,0:07:24.298
bu da esnek düşünmeyi içine alıyor gibi.

0:07:24.298,0:07:26.113
Yaratıcı solaklar miti[br]

0:07:26.113,0:07:28.171
iki elini kullanabilmenin

0:07:28.171,0:07:31.298
solaklarda, sağ elini kullananlardan[br]daha yaygın olmasından doğar,

0:07:31.298,0:07:34.687
dolayısıyla yaratıcı solaklar tezinin[br]ufak da olsa doğruluk payı vardır

0:07:34.687,0:07:35.694
ama çok değil.

0:07:35.694,0:07:38.131
Benzer bir mite göre,[br]muhtemelen duymuşsunuzdur,

0:07:38.131,0:07:40.504
beynimizin sadece [br]%10'unu kullanıyoruz.

0:07:40.504,0:07:42.030
Bu da tamamen mittir.

0:07:42.030,0:07:44.959
Hemen hemen yaptığımız her şeyde,[br]hatta en sıradan şeyde bile,

0:07:44.959,0:07:46.932
neredeyse beynimizin tamamını kullanırız.

0:07:46.932,0:07:50.693
Bununla beraber çoğumuzun beyin gücünü[br]

0:07:50.693,0:07:55.273
mümkün olduğu kadar çok [br]kullanmadığı da gerçektir.

0:07:55.273,0:07:58.239
Peki beyin gücümüzü artırmak[br]için ne yapabiliriz?

0:07:58.239,0:08:00.377
Belki biraz Mozart dinleyebiliriz.

0:08:00.377,0:08:03.095
Mozart etkisini duydunuz mu?

0:08:03.095,0:08:06.052
Yani Mozart'ı dinlemek zekayı açar

0:08:06.052,0:08:08.221
ve I.Q. testinde performansınızı artırır.[br]

0:08:08.221,0:08:10.326
Aynı şekilde bu mitin de ilginç yanı,

0:08:10.326,0:08:13.767
aslında mit olmasına rağmen,[br]biraz doğruluk payı olmasıdır.

0:08:13.767,0:08:15.541
İlk araştırmada birkaç dakika

0:08:15.541,0:08:19.322
Mozart dinletilen katılımcıların,[br]sonrasında yapılan

0:08:19.322,0:08:21.621
I.Q. testinde sessiz oturanlardan

0:08:21.621,0:08:25.034
daha başarılı olduğu görüldü.

0:08:25.034,0:08:28.688
Fakat sonraki araştırmaya[br]Mozart müziklerini sevenler

0:08:28.688,0:08:30.539
ve Stephen King'in korku hikayelerinin

0:08:30.539,0:08:33.207
hayranı olan bir grup alındı.

0:08:33.207,0:08:36.771
Katılımcılara müzik ya da[br]hikayeler dinletildi.

0:08:36.771,0:08:39.279
Hikayelerdense Mozart'ı [br]seçen kişilerin I.Q.'sunda

0:08:39.279,0:08:41.780
hikayelerden çok Mozart'ı dinlemekten,[br]

0:08:41.780,0:08:44.848
fakat Mozart müziklerine [br]hikayeleri tercih edenlerin I.Q.'sunda

0:08:44.848,0:08:47.955
Mozart'tansa Stephen King [br]hikayeleri dinlemekten

0:08:47.955,0:08:49.170
dolayı yükselme oldu.

0:08:49.170,0:08:51.933
Demek ki, sevdiğiniz bir şeyi dinlemek

0:08:51.933,0:08:55.184
sizi bir derece canlandırır ve [br]dar kapsamlı işlerde

0:08:55.184,0:08:57.111
geçici olarak I.Q.'nuzu artırır.

0:08:57.111,0:08:59.479
Mozart dinlemek ya da [br]

0:08:59.479,0:09:01.104
Stephen King hikayeleri dinlemek

0:09:01.104,0:09:04.526
sizi önünde sonunda daha zeki[br]yapar diye bir ima yok.

0:09:04.526,0:09:07.466
Mozart mitinin diğer bir şekli de

0:09:07.466,0:09:12.324
Mozart dinlemenin sadece zekaya değil,[br]aynı zamanda sağlığa da faydalı olduğudur.

0:09:12.324,0:09:14.862
Maalesef neredeyse her gün[br]Mozart dinleyen biri olan

0:09:14.862,0:09:17.451
Mozart'ın kendisi[br]bel soğukluğu, çiçek hastalığı,

0:09:17.451,0:09:19.169
eklem iltihabı ve [br]

0:09:19.169,0:09:22.149
çoğu kimsenin sonunda

0:09:22.149,0:09:26.663
ölümüne sebep olduğunu düşündüğü[br]frengiden muzdaripti.

0:09:26.673,0:09:30.035
Bu Mozart'ın cinsel partnerini seçerken

0:09:30.035,0:09:32.613
biraz daha dikkatli olmuş olması[br]gerektiğini gösterir.

0:09:32.613,0:09:34.772
Peki partnerimizi nasıl seçeriz?

0:09:34.772,0:09:39.798
Söylemek istediğim, bazen[br]sosyologların yaydığı,

0:09:39.798,0:09:43.421
duygusal ilişkilerde eş seçimimizin[br]kültürümüzün bir ürünü

0:09:43.421,0:09:45.352
ve kültüre özgü olduğu miti.

0:09:45.352,0:09:47.496
Fakat veriler bunu desteklemiyor.

0:09:47.496,0:09:51.541
Meşhur bir araştırmada Amerikalılar'dan [br]Zululular'a, dünya genelinden

0:09:51.541,0:09:53.117
32 farklı kültürden insanın

0:09:53.117,0:09:55.483
partnerlerinde[br]ne aradıkları incelendi.

0:09:55.483,0:09:57.852
Dünya'daki her kültürde

0:09:57.852,0:10:01.207
erkekler partnerlerindeki [br]fiziksel çekiciliğe

0:10:01.207,0:10:02.867
kadınlardan daha çok [br]değer verdi,

0:10:02.867,0:10:04.608
ve her kültürde de

0:10:04.608,0:10:09.222
kadınlar hırsa ve yüksek kazanca [br]erkeklerden daha fazla önem verdi.

0:10:09.222,0:10:10.605
Her kültürde de,

0:10:10.605,0:10:13.320
erkekler kendilerinden yaşça küçük[br]kadınları tercih etti,

0:10:13.320,0:10:15.939
ortalama rakam 2.66 yaştı sanırım,

0:10:15.939,0:10:17.588
ve her kültürde de

0:10:17.588,0:10:20.488
kadınlar kendilerinden yaşça daha büyük[br]erkekleri tercih etti,

0:10:20.488,0:10:22.998
ortalama olarak 3.42 yaş,

0:10:22.998,0:10:26.713
neden "herkes yaşlı ve zengin[br]sevgili ister" durumu.

0:10:26.713,0:10:29.290
Şimdi partner tutturmaktan,

0:10:29.290,0:10:33.212
basketbol veya futbolda ya da[br]herhangi bir sporda tutturmaya geçiyoruz.

0:10:33.212,0:10:37.353
Buradaki mit, Amerikalıların deyimiyle[br]"hot-hand streaks" (üst üste isabet)

0:10:37.353,0:10:40.823
ya da İngiltere'de dediğimiz[br]"purple putches", (mükemmel performans)

0:10:40.823,0:10:43.853
tıpkı bu çocuk gibi,[br]hiçbir atışı kaçırmayan sporcular.

0:10:43.853,0:10:46.077
Halbuki isabetleri ve kaçan vuruşları

0:10:46.077,0:10:47.865
istatistiksel olarak incelerseniz,

0:10:47.865,0:10:50.164
neredeyse hep rastlantı [br]olduğu ortaya çıkar.

0:10:50.164,0:10:52.579
Beyniniz rastlantısal olarak[br]model oluşturur.

0:10:52.579,0:10:53.936
Yazı tura attığınızda,

0:10:53.936,0:10:57.572
rastlantısal olarak arka arkaya[br]yazı veya tura geldiği an olacaktır

0:10:57.572,0:11:00.683
ve beyin de olmayan modelleri[br]görmeyi sevdiğinden,

0:11:00.683,0:11:03.284
biz de bu dizilere bakarak[br]anlam yükleriz ve

0:11:03.284,0:11:05.591
"Evet, bugün gerçekten de formunda" deriz.

0:11:05.591,0:11:07.901
Halbuki atışlar rastgele girseydi,

0:11:07.901,0:11:10.766
aynı isabetli ve isabetsiz atış[br]dizisini elde ederdiniz.

0:11:11.406,0:11:14.872
Bir istisna ise [br]maç sonu penaltı atışlarıdır.

0:11:14.872,0:11:17.957
Futbolda penaltı atışlarını inceleyen[br]yeni bir araştırma,

0:11:17.957,0:11:20.447
maç sonu penaltılarında [br]kötü sicili olan ülkeleri,

0:11:20.447,0:11:22.601
örneğin İngiltere gibi ülkeler,

0:11:22.601,0:11:24.784
temsil eden futbolcuların şut çekerken,

0:11:24.784,0:11:28.545
daha iyi olan ülkelerden daha[br]hızlı atma eğiliminde olduğunu gösterdi

0:11:28.545,0:11:31.865
ve sonuç olarak da daha çok[br]isabetsiz atış yapmaları kaçınılmazdır.

0:11:31.865,0:11:33.560
Buradan da

0:11:33.560,0:11:36.949
insanların performanslarını artırmanın[br]bir yolu var mıdır sorusu çıkar.

0:11:36.949,0:11:38.947
Düşünmeniz gereken şey,

0:11:38.947,0:11:42.366
başarısızlıkları yüzünden insanları[br]cezalandırmak ve etkisini izlemek.

0:11:42.366,0:11:45.998
"Ceza performansı artırabilir" fikri

0:11:45.998,0:11:48.204
Milgram'ın meşhur[br]öğrenme ve ceza deneyinde

0:11:48.204,0:11:50.736
katılımcıların test ettiklerini[br]düşündükleri şeydi.

0:11:50.736,0:11:53.744
Psikoloji öğrencisiyseniz [br]bunu mutlaka bilirsiniz.

0:11:53.744,0:11:56.566
Devamı şöyle; katılımcılar

0:11:56.566,0:11:59.867
ölümcül olduğuna inandıkları[br]elektrik şoklarından diğer katılımcı

0:11:59.867,0:12:02.138
yanlış cevap verdiğinde,[br]sırf beyaz önlüklü biri

0:12:02.138,0:12:04.697
öyle yapmasını dediği için[br]vermeye hazırdı.

0:12:04.697,0:12:07.112
Fakat bu hikaye [br]üç sebepten dolayı mittir.

0:12:07.112,0:12:12.016
İlk olarak, laboratuvar önlüğü[br]beyaz değil aslında gri renkti.

0:12:12.016,0:12:16.423
İkincisi, deney katılımcılara[br]önceden anlatılmıştı

0:12:16.423,0:12:18.930
ve her endişe duyduklarında

0:12:18.930,0:12:21.763
şokların acı verici fakat [br]öldürücü olmadığı

0:12:21.763,0:12:24.505
ve kalıcı bir hasara da[br]sebep olmadığı hatırlatılmıştı.

0:12:24.505,0:12:26.825
Üçüncüsü, katılımcılar şokları[br]

0:12:26.825,0:12:29.473
sırf önlüklü biri [br]dediği için vermiyordu.

0:12:29.473,0:12:31.515
Deneyden sonra[br]görüşme yapıldığında,

0:12:31.515,0:12:34.023
bütün katılımcılar[br]öğrenme ve ceza deneyinin

0:12:34.023,0:12:37.807
katılımcılara anlık, fakat [br]ölümcül olmayan acılar vermesine rağmen,

0:12:37.807,0:12:40.245
bilim için kalıcı kazanımları olan[br]

0:12:40.245,0:12:46.114
önemli bir bilimsel amaca hizmet ettiğine [br]kesinlikle inandıklarını söyledi.

0:12:47.025,0:12:49.603
Pekala, yaklaşık olarak[br]12 dakikadır konuşuyorum

0:12:49.603,0:12:52.289
ve herhalde siz de[br]oturmuş beni dinliyor,

0:12:52.289,0:12:54.509
konuşma tarzımı ve vücut dilimi inceliyor

0:12:54.509,0:12:58.046
ve söylediklerimi[br]dikkate alıp almamanız gerektiğini,

0:12:58.046,0:13:00.827
doğru mu yoksa yalan mı konuştuğumu[br]çözmeye çalışıyorsunuz.

0:13:00.827,0:13:02.949
Öyle ise, büyük ihtimalle[br]tamamen yanıldınız.

0:13:02.949,0:13:05.324
Bir yalancıyı [br]vücut dilinden ve konuşma şeklinden

0:13:05.324,0:13:07.197
tespit edebileceğimizi düşünsek de,

0:13:07.197,0:13:09.870
yıllardır yapılan[br]yüzlerce psikolojik teste göre,

0:13:09.870,0:13:12.561
polisler ve dedektifler de [br]dahil olmak üzere, hepimizin

0:13:12.561,0:13:16.061
vücut dili ve konuşma tarzından[br]yola çıkarak yalanı tespit etmesi

0:13:16.061,0:13:17.642
aslında bir ihtimaldir.

0:13:17.642,0:13:19.686
İlginçtir ki, istisnai bir durum vardır:

0:13:19.686,0:13:21.938
televizyondaki kayıp haberleri.

0:13:21.938,0:13:24.923
Akrabası kaybolduğunda[br]çağrıda bulunan kişinin

0:13:24.923,0:13:28.254
aslında yakınını kendisinin öldürdüğünü[br]tespit etmek çok basittir.

0:13:28.254,0:13:31.769
Sahte yakaranların [br]başını sallama, yana çevirme ve

0:13:31.769,0:13:33.483
konuşurken hata yapmaları[br]

0:13:33.483,0:13:35.498
daha muhtemelken,[br]gerçek mağdurların

0:13:35.498,0:13:37.843
kayıplarının döneceğine[br]olan umudunu ifade etmesi

0:13:37.843,0:13:40.324
ve şiddet içeren dilden kaçınması[br]daha muhtemeldir.

0:13:40.324,0:13:44.187
Mesela "öldürüldü" yerine [br]"bizden alındı" derler.

0:13:44.187,0:13:46.844
Bu arada konuşmayı bitirme vaktim gelmiş

0:13:46.844,0:13:50.052
ama öncesinde 30 saniye içinde

0:13:50.052,0:13:53.423
psikolojinin en önemli mitinden[br]bahsetmek stiyorum.

0:13:53.423,0:13:57.720
Mit şu: psikoloji sadece [br]ilginç teoriler koleksiyonudur

0:13:57.720,0:14:01.241
ve bunların hepsi faydalı şeyler anlatır[br]ve hepsinin de bir önerisi vardır.

0:14:01.241,0:14:03.740
Geçirdiğimiz sürede size[br]gösterdiğimi umduğum şey,

0:14:03.740,0:14:05.325
bunun doğru olmadığıdır.

0:14:05.325,0:14:08.584
Yapmamız gereken psikoloji teorilerini[br]ne tür tahminler yaptıklarını

0:14:08.584,0:14:10.468
görerek değerlendirmektir.

0:14:10.468,0:14:13.289
Mozart dinlemenin zekayı geliştirmesi,

0:14:13.289,0:14:18.056
bilgiyi tercih ettiğiniz öğrenme şekliyle[br]daha iyi öğrenmeniz

0:14:18.056,0:14:21.521
ya da her ne olursa olsun, tümü,[br]test edilebilir deneysel tahminlerdir

0:14:21.521,0:14:23.306
ve ilerleyebileceğimiz tek yol

0:14:23.306,0:14:25.426
bu tahminleri sıkıca denetlenen,

0:14:25.426,0:14:27.755
deneysel çalışmalardaki verilerle[br]test etmektir.

0:14:27.755,0:14:30.889
Sadece böyle yaparak[br]hangi teorilerin

0:14:30.889,0:14:33.513
daha tutarlı olduğunu [br]ve hangilerinin de,

0:14:33.513,0:14:36.903
tıpkı bugün anlattıklarım gibi, [br]mit olduğunu keşfetmeyi umabiliriz.

0:14:36.903,0:14:38.412
Teşekkür ederim.

0:14:38.412,0:14:41.872
(Alkışlar)