0:00:01.006,0:00:06.156
Thông qua lịch sử, ta hiểu được cách[br]ăn mặc của người Hy Lạp cổ,

0:00:06.180,0:00:07.434
đời sống sinh hoạt của họ,

0:00:07.458,0:00:08.980
cách họ đấu tranh...

0:00:09.004,0:00:10.708
nhưng còn cách nghĩ của họ thì sao?

0:00:11.432,0:00:15.872
Trong suy nghĩ thuần túy của chúng ta,[br]những ý niệm sâu sắc nhất của con người

0:00:15.896,0:00:17.768
khả năng tưởng tượng,

0:00:17.792,0:00:19.189
nhận thức,

0:00:19.213,0:00:20.444
ước mơ,

0:00:20.468,0:00:22.087
từ xưa tới nay đều giống nhau.

0:00:22.872,0:00:24.371
Một khả năng khác nữa là

0:00:24.395,0:00:28.118
có lẽ những biến đổi xã hội[br]định hình nền văn hóa

0:00:28.142,0:00:31.927
đã thay đổi bản chất tư duy của con người.

0:00:32.911,0:00:35.435
Có thể ý kiến của chúng ta[br]mỗi người mỗi khác.

0:00:35.459,0:00:38.536
Thật ra nó là vấn đề tranh cãi[br]thuộc về triết học đã có từ lâu.

0:00:38.646,0:00:41.371
Nhưng liệu khoa học có [br]trả lời được câu hỏi này không?

0:00:42.834,0:00:45.340
Ở đây, tôi muốn nói

0:00:45.364,0:00:50.136
nếu chúng ta có thể tái hiện kiến trúc[br]của một thành phố Hy Lạp cổ đại

0:00:50.160,0:00:52.548
chỉ bằng vài viên gạch,

0:00:52.572,0:00:56.698
thì những ghi chép về văn hóa cũng[br]có bản chất như tài liệu khảo cổ,

0:00:56.722,0:00:58.865
như hóa thạch về tư duy con người.

0:00:59.905,0:01:01.079
Và thật ra,

0:01:01.103,0:01:03.699
khi tiến hành phân tích tâm lý

0:01:03.699,0:01:06.877
và ngôn ngữ trong vài [br]cuốn sách cổ xưa nhất,

0:01:06.901,0:01:12.856
vào thập niên 70, Julian Jaynes đã đề xuất[br]một giả thuyết rất táo bạo và cấp tiến:

0:01:12.880,0:01:15.293
khi nhìn những người[br]sống cách đây chỉ 3000 năm,

0:01:15.317,0:01:20.205
chúng ta thời nay sẽ gọi họ là [br]bệnh nhân tâm thần phân liệt.

0:01:21.703,0:01:23.541
Tuyên bố này được ông[br]dựa trên sự thật:

0:01:23.541,0:01:26.586
thế hệ người đầu tiên[br]được tả lại trong những cuốn sách này

0:01:26.610,0:01:28.514
đều cư xử một cách nhất quán,

0:01:28.538,0:01:31.554
dù điều kiện văn hóa và[br]địa lý khác nhau,

0:01:31.578,0:01:35.110
cứ như họ đang lắng nghe và làm theo

0:01:35.134,0:01:38.174
lời nói của ai đó[br]mà họ tin là Chúa,

0:01:38.198,0:01:39.396
hay các vị thần...

0:01:40.063,0:01:42.832
mà ngày nay chúng ta gọi là ảo giác.

0:01:43.888,0:01:46.514
Và phải bẵng đi một thời gian,

0:01:46.538,0:01:50.189
họ mới hiểu ra chính bản thân họ[br]là người tạo ra,

0:01:50.213,0:01:52.888
cũng như sở hữu những giọng nói[br]phát ra từ bên trong này.

0:01:53.316,0:01:56.031
Và nhờ phát hiện này,[br]họ có được sự chiêm nghiệm:

0:01:56.055,0:01:58.538
là khả năng nghĩ về chính ý nghĩ của mình.

0:01:59.785,0:02:03.182
Giả thuyết của Jaynes chính là,[br]trạng thái có ý thức,

0:02:03.206,0:02:06.432
theo cách hiểu đơn giản nhất [br]của ta ngày nay,

0:02:06.432,0:02:09.936
tại thời điểm chúng ta thấy mình[br]làm chủ sự tồn tại của mình,

0:02:09.960,0:02:12.697
là một tiến trình văn hóa còn khá mới.

0:02:13.456,0:02:15.242
Học thuyết này khá tuyệt vời,

0:02:15.266,0:02:16.699
nhưng lại có một vấn đề lớn

0:02:16.723,0:02:20.715
nó được xây dựng chỉ trên[br]vài thí nghiệm nhất định.

0:02:21.085,0:02:23.118
Vậy câu hỏi đặt ra là: giả thuyết cho rằng

0:02:23.118,0:02:27.623
sự suy nghiệm hình thành mới[br]được 3000 trong lịch sử nhân loại này

0:02:27.647,0:02:30.771
có thể được kiểm chứng một cách[br]đa dạng và khách quan hay không.

0:02:31.543,0:02:35.106
Và để giải quyết được câu hỏi này[br]là cả một vấn đề.

0:02:35.130,0:02:38.590
Không chỉ đơn giản theo kiểu[br]vào một ngày đẹp trời Plato đã viết,

0:02:38.614,0:02:40.273
"Chào, tôi là Plato đây,

0:02:40.297,0:02:43.186
từ nay trở đi, tôi hoàn toàn[br]sở hữu được ý thức nội quan."

0:02:43.210,0:02:45.503
(Cười)

0:02:45.527,0:02:48.860
Và chính điều này cho ta thấy [br]bản chất của vấn đề là gì.

0:02:49.467,0:02:53.522
Chúng ta cần thấy được bề nổi[br]của một khái niệm chưa từng nói tới.

0:02:54.434,0:02:58.744
Bản thân từ "chiêm nghiệm" [br]không xuất hiện một lần nào

0:02:58.768,0:03:01.247
trong những quyển sách [br]chúng tôi muốn phân tích.

0:03:01.728,0:03:05.815
Nên cách giải quyết chúng tôi nghĩ ra[br]chính là tạo ra không gian từ.

0:03:06.571,0:03:09.858
Đây là một không gian rất lớn[br]chứa đựng mọi từ ngữ

0:03:09.882,0:03:12.684
mà khoảng cách giữa [br]hai từ khác nhau bất kỳ trong đó

0:03:12.708,0:03:15.591
cũng thể hiện được [br]mức độ giống nhau giữa chúng.

0:03:16.460,0:03:17.611
Lấy ví dụ thế này,

0:03:17.635,0:03:20.532
bạn sẽ thấy khoảng cách giữa[br]"chó" và "mèo" là rất gần,

0:03:20.556,0:03:24.387
nhưng cặp từ "bưởi" và "logarit"[br]lại vô cùng xa nhau.

0:03:24.809,0:03:28.705
Và điều này chắc chắn đúng với[br]mọi cặp từ trong không gian đó.

0:03:29.626,0:03:32.931
Và chúng ta có nhiều cách xây dựng[br]không gian từ khác nhau.

0:03:32.931,0:03:34.814
Cách trên cần tìm người có chuyên môn,

0:03:34.814,0:03:36.554
cũng hơi giống với dò từ điển.

0:03:36.896,0:03:38.324
Còn cách khác nữa,

0:03:38.348,0:03:42.063
là tin vào một quan niệm đơn giản,[br]nếu hai từ có liên quan nhau,

0:03:42.087,0:03:44.436
chúng sẽ thường xuất hiện [br]trong cùng một câu,

0:03:44.460,0:03:45.913
cùng một đoạn văn,

0:03:45.937,0:03:47.707
cùng một loại tài liệu,

0:03:47.731,0:03:50.913
và chúng thường đứng chung[br]một cách có chủ ý thay vì tình cờ.

0:03:52.231,0:03:54.281
Và giả thuyết cơ bản này,

0:03:54.305,0:03:55.535
phương pháp đơn giản này,

0:03:55.535,0:03:57.282
khi sử dụng vài thủ thuật điện toán

0:03:57.282,0:03:58.685
để "trị" một sự thật hóc búa:

0:03:58.685,0:04:01.743
không gian của từ ngữ[br]vô cùng phức tạp và đa chiều,

0:04:01.767,0:04:03.432
cho kết quả khá hiệu quả.

0:04:04.155,0:04:06.957
Và để cho bạn thấy [br]sự hiệu quả của phương pháp này,

0:04:06.981,0:04:10.893
đây là kết quả khi chúng tôi[br]áp dụng nó để phân tích vài từ quen thuộc.

0:04:11.607,0:04:12.792
Điều đầu tiên ta thấy

0:04:12.816,0:04:16.094
chính là các từ tự động[br]sắp xếp trên quan hệ ngữ nghĩa.

0:04:16.118,0:04:18.335
Ở đây có họ từ trái cây,[br]cơ quan trong cơ thể,

0:04:18.359,0:04:20.784
bộ phận của máy vi tính,[br]thuật ngữ khoa học, v.v...

0:04:21.119,0:04:25.341
Thuật toán cũng nhận ra[br]chúng tôi xếp từ theo thứ tự khái niệm.

0:04:25.852,0:04:27.003
Ví dụ,

0:04:27.027,0:04:30.624
nhóm từ thuật ngữ khoa học[br]chia làm hai loại nhỏ

0:04:30.648,0:04:32.748
là thuật ngữ thiên văn[br]và thuật ngữ vật lý.

0:04:33.338,0:04:35.584
Và có những thứ phân loại rất kĩ lưỡng.

0:04:35.608,0:04:37.513
Ví dụ, từ "thiên văn học",

0:04:37.537,0:04:39.352
hơi kì lạ khi nó nằm ở đó,

0:04:39.376,0:04:41.298
nhưng đó mới là vị trí chính xác của nó:

0:04:41.298,0:04:43.073
vừa thuộc nhóm từ khoa học,

0:04:43.073,0:04:44.337
chỉ bản chất của nó,

0:04:44.361,0:04:45.897
và bản thân nó lại vừa chứa đựng

0:04:45.921,0:04:47.413
những thuật ngữ thiên văn khác.

0:04:48.092,0:04:50.047
Và chúng ta có thể phân tích sâu hơn nữa.

0:04:50.047,0:04:52.487
Thật ra, nếu nhìn [br]vào đống từ này một lúc lâu,

0:04:52.487,0:04:54.369
và vẽ ra đường đi[br]ngẫu nhiên cho chúng,

0:04:54.369,0:04:57.229
bạn sẽ cảm thấy như mình[br]đang làm thơ vậy.

0:04:58.018,0:04:59.900
Và cảm giác này[br]một phần là do

0:04:59.924,0:05:02.864
đi vào không gian từ này[br]cũng như đi vào trường tư duy.

0:05:04.027,0:05:05.644
Và điều cuối cùng

0:05:05.668,0:05:09.708
thuật toán này cũng giúp[br]trực giác của chúng ta biết được

0:05:09.732,0:05:13.628
những từ và nhóm từ nào nên [br]được chiêm nghiệm trước tiên.

0:05:13.652,0:05:14.875
Ví dụ,

0:05:14.899,0:05:18.878
những từ như "bản ngã", "tội lỗi",[br]"lí do", "cảm xúc",

0:05:18.902,0:05:20.791
quan hệ rất gần với "suy niệm",

0:05:20.815,0:05:21.966
trong khi những từ khác

0:05:21.990,0:05:24.157
chẳng hạn "đỏ", "bóng đá",[br]"nến", "chuối",

0:05:24.181,0:05:25.633
chúng cách xa nhau vô cùng.

0:05:26.054,0:05:28.816
Một khi chúng ta đã[br]dựng được không gian

0:05:28.840,0:05:31.666
thì câu hỏi về[br]lịch sử của quá trình suy niệm,

0:05:31.690,0:05:34.023
hay lịch sử của bất cứ khái niệm nào

0:05:34.047,0:05:38.826
những vấn đề trước đây[br]có phần trừu tượng, mơ hồ

0:05:38.850,0:05:40.454
giờ đây sẽ trở nên sáng tỏ,

0:05:40.478,0:05:43.216
và khoa học định lượng sẽ[br]có cơ hội đóng góp hơn.

0:05:44.216,0:05:46.978
Chúng tôi chỉ việc lấy những gì[br]được ghi lại trong sách,

0:05:47.002,0:05:48.533
phân tích chúng bằng thuật toán,

0:05:48.533,0:05:51.276
đem toàn bộ những từ này xếp theo quỹ đạo[br]

0:05:51.276,0:05:53.209
và chiếu chúng vào không gian,

0:05:53.233,0:05:56.987
sau đó chúng tôi tự hỏi liệu có phải [br]mất rất lâu để quỹ đạo này

0:05:57.011,0:06:00.453
trở nên giống với khái niệm[br]"suy niệm" của chúng ta hay không.

0:06:00.760,0:06:01.956
Và nếu trả lời được,

0:06:01.980,0:06:04.092
ta sẽ phân tích được lịch sử của suy niệm

0:06:04.116,0:06:06.037
theo lối sống của Hy Lạp cổ đại,

0:06:06.061,0:06:08.923
vì hiện giờ đó là tài liệu đáng tin [br]nhất mà chúng tôi có.

0:06:09.631,0:06:11.886
Vậy là chúng tôi lấy hết sách ra,

0:06:11.910,0:06:14.118
xếp theo thứ tự thời gian

0:06:14.118,0:06:16.170
và lấy những từ được dùng trong mỗi quyển

0:06:16.180,0:06:17.955
chiếu vào không gian,

0:06:17.979,0:06:21.011
rồi chúng tôi hỏi: mỗi từ trong đó[br]ở gần dòng suy niệm tới đâu,

0:06:21.035,0:06:22.265
và tính trung bình ra.

0:06:22.590,0:06:25.788
Rồi chúng tôi tự hỏi có phải,[br]càng về sau này

0:06:25.812,0:06:29.064
thì những cuốn sách này có[br]quan hệ càng gần

0:06:29.088,0:06:30.842
với sự suy niệm hay không.

0:06:30.866,0:06:34.667
Và đây đúng thật là cách[br]sống của người Hy Lạp cổ.

0:06:35.518,0:06:38.825
Nên bạn thấy đó, những quyển sách [br]cổ nhất viết theo phong cách Homer

0:06:38.849,0:06:42.261
rất ít tương đồng với[br]những quyển mà chúng ta hiểu được.

0:06:42.285,0:06:44.491
Nhưng chỉ bốn trăm năm TCN,

0:06:44.515,0:06:49.223
sự tương đồng tăng lên rất nhanh[br]và có khi lên tới năm lần

0:06:49.247,0:06:51.747
đối với những quyển có niên đại[br]gần với thời điểm

0:06:51.771,0:06:53.453
mà khái niệm "suy niệm" ra đời.

0:06:54.159,0:06:56.583
Và một trong những chuyện hay nhất

0:06:56.607,0:06:58.125
chính là giờ đây, ta có thể hỏi

0:06:58.125,0:07:01.976
liệu những điều này có còn[br]đúng với những nền văn hóa khác.

0:07:02.962,0:07:06.138
Và chúng tôi kiểm tra tương tự[br]với văn hóa Judeo-Christian,

0:07:06.162,0:07:08.883
và được kết quả gần giống vậy.

0:07:09.548,0:07:14.183
Một lần nữa, cuốn Cựu Ước [br]có rất ít sự tương đồng[br]

0:07:14.207,0:07:16.121
và sau đó sự tương đồng lại tăng nhanh

0:07:16.145,0:07:17.984
trong cuốn Tân Ước.

0:07:18.008,0:07:20.040
Và gần nhất trong sự[br]suy niệm của chúng ta

0:07:20.064,0:07:22.191
là cuốn "Sách Tự Thú của Thánh Augustine",

0:07:22.215,0:07:24.072
khoảng 400 năm sau khi Chúa ra đời.

0:07:24.897,0:07:26.841
Và điều này rất quan trọng

0:07:26.865,0:07:30.238
vì thánh Augustine được [br]công nhận bởi các học giả,

0:07:30.262,0:07:32.434
nhà ngữ văn học, các sử gia,

0:07:32.458,0:07:35.216
là một trong những người[br]đặt nền móng cho "suy niệm".

0:07:35.216,0:07:38.717
Thật ra, có người còn cho rằng[br]ông là cha đẻ của tâm lý học hiện đại.

0:07:39.012,0:07:40.851
Cho nên, thuật toán của chúng tôi,

0:07:40.875,0:07:43.717
có đặc tính đa dạng,

0:07:43.741,0:07:45.004
khách quan,

0:07:45.028,0:07:47.044
và tất nhiên, cực kỳ nhạy:

0:07:47.068,0:07:49.465
chỉ mất chưa tới một giây

0:07:49.489,0:07:52.992
để đưa ra những kết luận quan trọng nhất

0:07:53.016,0:07:55.238
cho tiến trình nghiên cứu lâu đời này.

0:07:56.317,0:07:59.968
Và một phần nào đó,[br]vẻ đẹp của khoa học

0:07:59.992,0:08:03.468
giờ đây có thể được diễn giải

0:08:03.492,0:08:06.063
và khái quát thông qua[br]nhiều lĩnh vực khác nhau.

0:08:06.769,0:08:11.536
Và tương tự, chúng tôi tự hỏi[br]con người biết ý thức từ bao giờ,

0:08:11.560,0:08:14.966
có lẽ đó là câu hỏi khó nhất [br]chúng ta có thể hỏi mình

0:08:14.990,0:08:19.127
và không biết chừng nó sẽ [br]đoán được phần nào tương lai của ta.

0:08:19.550,0:08:21.020
Nói đúng hơn,

0:08:21.044,0:08:23.460
liệu những gì ta nói hôm nay

0:08:23.484,0:08:28.681
có thể là ngụ ý cho những gì ta [br]sẽ nghĩ đến mấy ngày sau,

0:08:28.705,0:08:29.856
mấy tháng sau,

0:08:29.880,0:08:31.282
thậm chí vài năm sau này.

0:08:31.597,0:08:34.617
Cũng như việc nhiều người trong[br]chúng ta đeo máy cảm biến

0:08:34.641,0:08:36.427
để đếm nhịp tim,

0:08:36.451,0:08:37.720
nhịp thở,

0:08:37.744,0:08:39.411
gen,

0:08:39.435,0:08:43.086
với hy vọng sẽ phòng[br]được bệnh tật,

0:08:43.110,0:08:46.631
chúng ta cũng có thể tự hỏi,[br]liệu việc phân tích và theo dõi lời nói,

0:08:46.655,0:08:49.338
những gì ta viết trên [br]mạng xã hội như twitter, email,

0:08:49.362,0:08:54.170
có thể đoán trước những vấn đề[br]sẽ xảy ra trong tư duy chúng ta.

0:08:55.087,0:08:56.621
Và cùng với Guillermo Cecchi,

0:08:56.645,0:08:59.646
người anh em chung nhóm dự án,

0:08:59.670,0:09:01.225
chúng tôi đã tìm hiểu việc này.

0:09:02.228,0:09:07.760
Chúng tôi đã phân tích đoạn ghi âm[br]đoạn nói chuyện của 34 người

0:09:07.784,0:09:10.585
những người có nguy cơ mắc[br]chứng tâm thần phân liệt cao.

0:09:11.304,0:09:14.315
Thế này, vào ngày thứ nhất, chúng tôi[br]phân tích đoạn nói chuyện,

0:09:14.339,0:09:17.581
sau đó chúng tôi xem thử[br]đoạn nói chuyện đó có thể đoán được gì

0:09:17.605,0:09:20.101
trong vòng ba năm tới,

0:09:20.125,0:09:22.160
về khả năng người đó bị bệnh tâm thần.

0:09:23.427,0:09:25.793
Nhưng dù đã hy vọng rất nhiều,

0:09:25.817,0:09:28.934
chúng tôi vẫn thất bại liên tục.

0:09:29.793,0:09:33.675
Vì ngữ nghĩa học không cung cấp[br]đủ thông tin

0:09:33.699,0:09:36.492
để thấy trước trật tự của tư duy[br]trong tương lai.

0:09:36.516,0:09:38.325
Nhưng như thế cũng được rồi,

0:09:38.349,0:09:42.524
vì chúng tôi đã phân biệt được[br]nhóm phân liệt và nhóm xuất chúng,

0:09:42.548,0:09:45.260
đại loại như cách chúng tôi[br]đã phân tích những văn bản cổ,

0:09:45.284,0:09:48.278
nhưng không phải để đoán[br]khả năng bệnh tâm thần nhé.

0:09:49.164,0:09:50.870
Nhưng rồi chúng tôi phát hiện

0:09:50.894,0:09:54.982
có lẽ điều quan trọng nhất [br]không phải là họ nói cái gì,

0:09:55.006,0:09:56.679
mà là cách họ diễn đạt.

0:09:57.679,0:09:58.899
Cụ thể hơn,

0:09:58.923,0:10:01.750
vấn đề không phải là từ vựng[br]được sử dụng thuộc nhóm nào,

0:10:01.774,0:10:04.674
mà chính là khoảng cách[br]và tốc độ "nhảy" nghĩa

0:10:04.674,0:10:07.199
giữa hai nhóm từ khác nhau.

0:10:07.247,0:10:08.978
Và thế là chúng tôi nghĩ ra

0:10:09.002,0:10:11.391
một giải pháp gọi là [br]"tính mạch lạc về nghĩa",

0:10:11.415,0:10:16.219
nó đánh giá độ nhất quán [br]của bài nói về mặt chủ đề chung,

0:10:16.243,0:10:17.772
và loại nghĩa của từng nhóm từ.

0:10:19.294,0:10:23.341
Và kết quả là, trong 34 người này,

0:10:23.365,0:10:27.024
thuật toán đánh giá độ mạch lạc[br]về ngữ nghĩa có thể dự đoán

0:10:27.048,0:10:29.548
chính xác tới 100%

0:10:29.572,0:10:32.079
ai sẽ mắc bệnh tâm thần, và ai không.

0:10:32.976,0:10:35.913
Và đây chính là thứ [br]không bao giờ đạt được

0:10:35.937,0:10:37.445
hay thậm chí là gần được

0:10:37.469,0:10:40.595
khi sử dụng mọi thiết bị[br]có trong phòng khám hiện giờ.

0:10:42.525,0:10:46.104
Tôi cũng nhớ rất rõ ràng,[br]trong lúc tôi thực hiện dự án này,

0:10:46.128,0:10:48.445
lúc tôi ngồi trước máy tính,

0:10:48.469,0:10:51.164
tôi thấy rất nhiều dòng trạng thái[br]của Polo trên Twitter.

0:10:51.164,0:10:54.295
Cậu ấy là học trò đầu tiên của tôi[br]hồi còn dạy ở Buenos Aires,

0:10:54.319,0:10:56.389
khi đó cậu ấy đang sống ở New York.

0:10:56.393,0:10:58.771
Và tôi thấy gì đó trong [br]mấy dòng Tweet của cậu ấy.

0:10:58.771,0:11:02.026
Tôi không nói chính xác ra được,[br]vì không có gì tường minh hết,

0:11:02.050,0:11:04.071
nhưng tôi có linh cảm rõ rệt,

0:11:04.095,0:11:07.050
một dự cảm mạnh mẽ [br]nói rằng có gì không ổn rồi.

0:11:08.347,0:11:11.070
Và khi tôi gọi ngay cho Polo,

0:11:11.094,0:11:13.013
thì sự thật là, cậu ấy bị ốm.

0:11:13.362,0:11:15.299
Và chính sự thật giản đơn này:

0:11:15.323,0:11:17.814
thông qua việc cảm nhận ngôn từ,

0:11:17.838,0:11:22.100
tôi có thể "đánh hơi" được[br]cảm giác của cậu ấy.

0:11:22.124,0:11:24.743
Dù rất đơn giản, nhưng cách này lại [br]giúp ích rất nhiều.

0:11:25.987,0:11:27.625
Điều tôi nói với bạn hôm nay

0:11:27.649,0:11:30.157
chính là chúng ta càng ngày[br]càng hiểu được

0:11:30.181,0:11:34.467
làm thế nào để chuyển dự cảm,[br]cái mà ai cũng có,

0:11:34.491,0:11:35.856
cái mà chúng ta hay bàn tới,

0:11:35.880,0:11:37.247
thành một dạng thuật toán.

0:11:38.102,0:11:39.563
Một khi làm điều này,

0:11:39.587,0:11:44.287
ta có thể thấy trước tinh thần[br]của mình ở một trạng thái rất khác,

0:11:44.287,0:11:49.882
dựa trên những phân tích khách quan,[br]đa dạng và tự động

0:11:49.906,0:11:51.615
về những điều mà chúng ta viết,

0:11:51.639,0:11:53.176
những lời mà chúng ta nói.

0:11:53.200,0:11:54.351
Cám ơn.

0:11:54.375,0:12:01.258
(Vỗ tay)