1
00:00:09,205 --> 00:00:11,171
«Ների՛ր, բջջայինիս մարտկոցը սպառվեց»:

2
00:00:11,195 --> 00:00:13,471
«Ինձ մոտ ամեն բան կարգին է»:

3
00:00:13,495 --> 00:00:16,723
«Այս մեղադրանքներն միանգամայն անհիմն են»:

4
00:00:16,747 --> 00:00:20,100
Կազմակերպությունը անտեղյակ էր սխալմունքից:

5
00:00:21,210 --> 00:00:23,519
«Ես սիրում եմ քեզ»:

6
00:00:23,543 --> 00:00:26,387
Մենք ամեն օր լսում ենք 10-ից 200 սուտ,

7
00:00:26,411 --> 00:00:29,754
և պատմությունը փաստում է, որ մենք 
փորձել ենք բացահայտել այդ ստերը`

8
00:00:29,778 --> 00:00:32,676
սկսած միջնադարյան խոշտանգիչ սարքավորումներից 
մինչև պոլիգրաֆներ,

9
00:00:32,700 --> 00:00:36,018
արյան ճնշման չափիչներից մինչև
շնչառական մոնիթորներ,

10
00:00:36,042 --> 00:00:38,701
ձայնային տատանումները գրանցող սարքեր, 
աչքի ընկալիչներ,

11
00:00:38,725 --> 00:00:41,907
գլխուղեղի ինֆրակարմիր սկաներներ, 
հսկա էլեկտրաէնցեֆալոգրաֆներ:

12
00:00:41,931 --> 00:00:45,066
Թեպետև այսօրինակ գործիքները կիրառելի էին
որոշ պայմաններում,

13
00:00:45,090 --> 00:00:48,045
այնուամենայնիվ որոշակի պատրաստվածության 
դեպքում դրանց ևս կարելի է խաբել

14
00:00:48,069 --> 00:00:52,097
և ոչ մեկն էլ բավարար չափով հուսալի չէին
համարվում դատարանի կողմից ընդունելի լինելու համար:

15
00:00:52,121 --> 00:00:54,641
Սակայն, գուցե խնդիրը ոչ թե սարքավորումներն են,
այլ այն ենթադրությունը,

16
00:00:54,665 --> 00:00:59,042
ըստ որի ստելը հանգեցնում է
հոգեբանական փոփոխությունների:

17
00:00:59,066 --> 00:01:01,047
Իսկ ինչ կլինի, եթե մենք ցուցաբերենք 
առավել անմիջական մոտեցում

18
00:01:01,071 --> 00:01:04,239
և ստերն հենց իրենցով ուսումնասիրենք հաղորդակցման ոլորտում:

19
00:01:05,146 --> 00:01:09,959
Հոգեբանության դիտանկյունից մենք
հակված ենք ստելու մասամբ այն պատճառով, որ ձգտում ենք պատկերել մեզ առավել դրական կողմից,

20
00:01:09,983 --> 00:01:12,835
նաև գործի դնելով մեր երևակայությունը` ցանկանում ենք լինել այնպիսին,

21
00:01:12,859 --> 00:01:15,157
ինչպիսին չենք հանդիսանում:

22
00:01:15,181 --> 00:01:19,545
Այդուհանդերձ մինչդեռ մեր ուղեղը զբաղված է երազելով,
այն շրջանցում է մի շարք ազդանշաններ:

23
00:01:19,569 --> 00:01:23,704
Մեր գիտակից միտքը ճանաչողական գործառույթից
վերահսկում է ընդամենը 5%-ը`

24
00:01:23,728 --> 00:01:25,264
ներառյալ հաղորդակցումը,


25
00:01:25,288 --> 00:01:28,664
մինչդեռ մնացյալ 95%-ը վերգիտակցական մակարդակում է

26
00:01:28,688 --> 00:01:31,850
և համաձայն իրողությունների մոնիտորինգի
վրա հիմնված գրականության տվյալների`

27
00:01:31,874 --> 00:01:34,212
թվացյալ փորձառությունները 
որակապես տարբերվում են



28
00:01:34,236 --> 00:01:38,093
իրականության վրա հիմնված փորձառություններից:

29
00:01:38,117 --> 00:01:42,119
Սա ենթադրում է, որ անձնական թեմայի շուրջ կեղծ պատմություն հորինելը աշխատատար է

30
00:01:42,143 --> 00:01:45,036
և հանգեցնում է լեզվի կիրառման տարաբնույթ ձևերի:

31
00:01:45,060 --> 00:01:48,207
Լեզվական տեքստի վերլուծություն անվամբ տեխնոլոգիան

32
00:01:48,231 --> 00:01:50,931
օգնել է բացահայտել ենթագիտակցության
մղումով իրականացվող

33
00:01:50,955 --> 00:01:53,161
խաբեության չորս ընդհանրական օրինաչափություններ:

34
00:01:54,153 --> 00:01:58,473
Առաջին, խաբեբաները ստելիս խուսափում են իրենց ես-ի անձնավորումից:

35
00:01:58,497 --> 00:02:02,224
Նրանք գրում կամ խոսում են առավելապես այլոց մասին`
հաճախ օգտագործելով երրորդ անձի`

36
00:02:02,248 --> 00:02:05,216
առաջացնելով հեռավորության մտայնություն
կամ խզելով ասոցիատիվ կապերը իրենց անձի հետ,

37
00:02:05,240 --> 00:02:07,134
որն իրականում էլ ավելի կեղծ է հնչում,

38
00:02:07,158 --> 00:02:09,966
“բացարձակապես ոչ մի խնջույք չի եղել այս տանը”,

39
00:02:09,990 --> 00:02:11,845
կամ “ես այստեղ չեմ հյուրընկալել որևէ մեկին”:

40
00:02:13,178 --> 00:02:15,733
Երկրորդ, խաբեբաներն հակված են առավել բացասաբար արտահայտվելուն,

41
00:02:15,757 --> 00:02:19,238
քանի որ ենթագիտակցական մակարդակում 
նրանք մեղավոր են զգում ստելու համար:

42
00:02:19,262 --> 00:02:21,398
Օրինակ, որևէ ստահակ կարող է արտաբերել
նմանատիպ արտահայտություն.

43
00:02:21,422 --> 00:02:25,589
“Ներիր, իմ հիմար բջջայինի մարտկոցը մեռել է, ես դա ատում եմ”:

44
00:02:25,613 --> 00:02:28,853
Երրորդ, ստախոսներն, որպես կանոն, իրադրությունները 
մեկնաբանում են պարզունակ բառերով,

45
00:02:28,877 --> 00:02:31,976
այն պարզ պատճառով, որ մեր գլխուղեղը այդ
ակնթարթին ջանում է կառուցել բարդ ստեր:

46
00:02:32,000 --> 00:02:33,305
Վճռումն ու գնահատանքը խրթին են

47
00:02:33,329 --> 00:02:36,159
մեր ուղեղի հաշվարկման առումով:

48
00:02:36,183 --> 00:02:38,654
Ինչպես ԱՄՆ նախագահն էր ժամանակին հանդես եկել հանրահայտ պնդմամբ.

49
00:02:38,678 --> 00:02:41,766
“Ես սեռական հարաբերություններ
չեմ ունեցել այդ կնոջ հետ”:

50
00:02:41,790 --> 00:02:44,659
Եվ վերջապես, թեև ստախոսներն հակված են հակիրճ նկարագրությունների,

51
00:02:44,683 --> 00:02:48,134
նրանք սովորաբար կիրառում են նախադասության
ավելի երկար և ավելի խրթին կառույցներ`

52
00:02:48,158 --> 00:02:49,740
ներառելով ավելորդ բառեր, ինչպես նաև



53
00:02:49,764 --> 00:02:53,476
սուտը կոծկելու համար անհարկի, բայց փաստացի
հնչեղություն ունեցող մանրամասներ:

54
00:02:53,500 --> 00:02:56,140
Մեկ այլ նախագահ, որը ևս հայտնվել էր սկանդալի կիզակետում,
հանդես է եկել բառացի այսպիսի հայտարարությամբ.

55
00:02:56,164 --> 00:02:59,510
«Ես կարող եմ կտրականապես պնդել, որ ինչպես այս քննությունն է փաստում`

56
00:02:59,534 --> 00:03:01,297
Սպիտակ տան աշխատակազմից ոչ ոք, ներգրավված չի

եղել այս արտասովոր միջադեպում»:

57
00:03:01,321 --> 00:03:03,676
վարչակազմում ներկայումս աշխատողներից ոչ ոք

58
00:03:03,700 --> 00:03:06,600
ներգրավված չի եղել այս արտասովոր միջադեպում»:

59
00:03:06,624 --> 00:03:10,164
Փորձենք լեզվական վերլուծության մեթոդը կիրառել որոշ հայտնի օրինակների վրա:

60
00:03:10,188 --> 00:03:13,213
Ինչպես, Տուր դե Ֆրանս մրցաշարի 7-ակի մեդալակիր Լենս Արմսթրոնգի դեպքում:

61
00:03:13,237 --> 00:03:15,373
Եթե համեմատենք 2005-ին անցկացված հարցազրույցը,

62
00:03:15,397 --> 00:03:18,250
որտեղ վերջինս հերքել էր աշխատունակությունը խթանող դեղամիջոցներ գործածելու փաստը,

63
00:03:18,274 --> 00:03:21,188
2013-ին անցկացված հարցազրույցի հետ, որի ընթացքում նա խոստովանել էր այդ իրողությունը.

64
00:03:21,212 --> 00:03:25,168
իր խոսքում անձնական դերանունների կիրառման քանակն ավելացել էր մոտ ¾-ով:

65
00:03:25,192 --> 00:03:27,835
Նկատենք երկու մեջբերումներում առկա հակադրությունը:

66
00:03:27,859 --> 00:03:32,146
Առաջինում. “Լավ, համարենք մի երիտասարդ Ֆրանսիայում,
փարիզյան մի լաբորատորիայում

67
00:03:32,170 --> 00:03:36,107
վերցնում է Ձեր փորձանմուշը համարենք Ժան-Ֆրանսիզ, այսպես-
այնպես, և թեստ անցկացնում:

68
00:03:36,131 --> 00:03:38,828
Հետո դուք հեռախոսազանգ եք ստանում թերթի խմբագրատնից, և հնչում է

69
00:03:38,853 --> 00:03:41,634
“Մենք բացահայտել ենք, որ խթանիչների չափաբաժինը վեցն անգամ գերազանցում է սահմանվածը»:

70
00:03:43,129 --> 00:03:45,004
Երկրորդ հարցազրույցին. «Ես արդեն մոլորվել եմ այդ ամենի մեջ:

71
00:03:45,028 --> 00:03:47,923
Ես վստահ եմ, որ շատ մարդիկ չէին կարողանա
կարգավորել դա,

72
00:03:47,947 --> 00:03:49,704
ես իհարկե կորցրեցի կառավարումը,

73
00:03:49,728 --> 00:03:52,726
ես սովոր էի վերահսկել ամեն բան իմ կյանքում.

74
00:03:52,750 --> 00:03:55,388
Ես վերահսկում էի իմ կյանքում ցանկացած արդյունք»:

75
00:03:55,412 --> 00:03:58,294
Իր մերժման խոսքում, Արմսթրոնգը նկարագրում էր հիպոթետիկ իրավիճակ`

76
00:03:58,318 --> 00:04:00,297
հիմնվելով այլ մեկի վրա`

77
00:04:00,321 --> 00:04:02,979
իրեն իրողությունից միանգամայնորեն անջատելով:

78
00:04:03,003 --> 00:04:04,956
Իսկ հաստատման խոսքում նա հանդես է գալիս սեփական պնդումներով`

79
00:04:04,980 --> 00:04:08,585
ներսուզվելով իր իսկ հույզերի և 
պատճառաբանությունների աշխարհ:

80
00:04:08,609 --> 00:04:12,552
Այնուամենայնիվ անձնական դերանունների կիրառումը
խաբեությունը բացահայտելու ընդամենը մեկ ցուցիչ է:

81
00:04:12,576 --> 00:04:14,885
Եկե՛ք մեկ այլ օրինակ քննարկենք ԱՄՆ նախագահի
նախկին թեկնածու,

82
00:04:14,909 --> 00:04:18,137
սենատոր Ջոն Էդվարդսը. սենատոր Ջոն Էդվարդսը.

83
00:04:18,161 --> 00:04:20,740
«Ես միայն գիտեմ, որ փաստացի հայրը հանրության առաջ



84
00:04:20,764 --> 00:04:22,654
ասել է, որ ինքն է երեխայի հայրը:

85
00:04:22,678 --> 00:04:25,690
Ինչպես նաև ես բացարձակապես ներառված չեմ եղել որևէ գործունեության մեջ,

86
00:04:25,714 --> 00:04:29,148
որի համաձայն պահանջվում է, համաձայնվում է կամ ենթադրվում է

87
00:04:29,172 --> 00:04:32,353
վճարումներ կատարել որևէ կնոջ կամ երեխայի փաստացի հորը»:

88
00:04:32,377 --> 00:04:36,396
Սա ոչ միայն «երեխան իմը չէ» արտահայտության
արտաբերման բավականին երկարաշունչ միջոց է,

89
00:04:36,420 --> 00:04:39,306
այլև Էդվարդսը երբեք մյուս կողմերին անվանապես չի
դիմում,

90
00:04:39,330 --> 00:04:43,139
փոխարենը շրջանառում է «այդ երեխան», «այդ կինը» և «փաստացի հայրը» անվանումները:

91
00:04:43,163 --> 00:04:46,192
Հիմա տեսնենք, թե ինչ էր նա ստիպված եղել ասել ավելի ուշ`հայրությունն ընդունելիս.

92
00:04:46,216 --> 00:04:47,743
«Ես Քուիննի հայրիկն եմ:

93
00:04:47,767 --> 00:04:50,024
Ես իմ ուժերի սահմաններում կանեմ հնարավորին ամեն ինչ` ապահովելու նրան

94
00:04:50,048 --> 00:04:52,141
այն սիրով և աջակցությամբ, որին նա արժանի է»:

95
00:04:53,066 --> 00:04:54,744
Խոսքը հակիրճ է և անմիջական`

96
00:04:54,768 --> 00:04:58,303
երեխային անունով կոչելով և ընդգծելով փոքրիկի դերն իր կյանքում:

97
00:04:58,327 --> 00:05:01,534
Այսպիսով, ինչպե՞ս դուք կարող եք շրջանառել սուտը հայտնաբերելու այս տեխնոլոգիաները ձեր կյանքում:

98
00:05:01,558 --> 00:05:05,195
Առաջնահերթ, հիշե՛ք, որ օրական կտրվածքով մեզ հանդիպող ստերից շատերը

99
00:05:05,219 --> 00:05:09,820
վերոթվարկյալ օրինակներից սակավ լուրջ են
և նույնիսկ կարող են անվնաս լինել:

100
00:05:09,844 --> 00:05:12,504
Այդուհանդերձ արժե տեղյակ լինել մատնիչ
հմտություններից, ինչպես օրինակ`

101
00:05:12,528 --> 00:05:16,216
սեփական անձի անձնավորման նվազագույն քանակը, բացասական
խոսքը,

102
00:05:16,240 --> 00:05:18,643
պարզամիտ բացատրությունները և խճճված արտահայտությունները:

103
00:05:19,759 --> 00:05:22,819
Սա հնարավոր է օգնի ձեզ խուսափել գերագնահատված ապրանքներ ձեռք բերելուց,

104
00:05:22,843 --> 00:05:25,758
անարդյունավետ արտադրանքից, ինչու ոչ նաև 
սարսափելի հարաբերություններից: