WEBVTT

00:00:06.122 --> 00:00:09.502
Simetri doğada her yerdedir

00:00:09.502 --> 00:00:12.049
ve biz genelde onu
güzellikle ilişkilendiririz:

00:00:12.049 --> 00:00:13.741
kusursuz biçimli bir yaprak,

00:00:13.741 --> 00:00:17.581
ya da karmaşık desenlerini her bir
yaprağına ayna gibi yansıtan bir kelebek.

00:00:17.581 --> 00:00:20.496
Ama asimetrinin de oldukça
önemli ve

00:00:20.496 --> 00:00:23.285
sandığınızdan daha
yaygın olduğu ortaya çıktı,

00:00:23.285 --> 00:00:26.434
kemancı yengecinden

00:00:26.434 --> 00:00:30.025
kabukları tek bir yöne doğru
kıvrılan salyangoz türlerine kadar.

00:00:30.215 --> 00:00:34.425
Bazı fasülye çeşitleri sırıklarına
sadece saat yönünde sararlar

00:00:34.447 --> 00:00:37.001
diğerleri ise sadece 
saat yönünün tersinde

00:00:37.001 --> 00:00:40.691
ve insan vücudu dışarıdan
ne kadar simetrik görünse de,

00:00:40.725 --> 00:00:43.445
içeride hikaye tamamen farklı.

00:00:43.445 --> 00:00:47.383
En önemli organlarınızın çoğu
asimetrik olarak düzenlenmiştir.

00:00:47.383 --> 00:00:51.693
Kalp, mide, dalak ve
pankreas solda yer alır.

00:00:51.693 --> 00:00:55.622
Safra kesesi ve karaciğerinizin
büyük bir bölümü de sağda.

00:00:55.622 --> 00:00:57.247
Akciğerleriniz bile farklıdır.

00:00:57.247 --> 00:01:01.321
Soldakinde iki lob vardır ve
sağdakinde ise üç.

00:01:01.321 --> 00:01:05.371
Beyninizin iki tarafı benzer görünür
ama farklı işlevler görür.

00:01:05.371 --> 00:01:10.035
Bu asimetrinin doğru bir
şekilde paylaştırılması çok önemlidir.

00:01:10.035 --> 00:01:13.246
Eğer tüm iç organlarınız yer
değiştirseydi, situs inversus

00:01:13.246 --> 00:01:16.460
denen durum ortaya çıkar ki
çoğunlukla zararsızdır.

00:01:16.460 --> 00:01:19.414
Ama tamamlanmamış 
çevrilmeler ölümcül olabilir,

00:01:19.414 --> 00:01:21.945
özellikle de kalp de dahilse.

00:01:21.945 --> 00:01:24.475
Peki bu asimetri nereden geliyor,

00:01:24.475 --> 00:01:28.620
çünkü daha çok yeni bir embriyo
sağdan da soldan da aynı görünür.

00:01:28.620 --> 00:01:31.537
Bir teori embriyodaki 
yumru denen

00:01:31.537 --> 00:01:33.317
küçük bir oyuğa yoğunlaşmıştır.

00:01:33.317 --> 00:01:36.131
Bu yumruyu silia denilen
küçük tüyler takip eder,

00:01:36.131 --> 00:01:39.928
baştan sona eğimlidir
ve etrafta sürekli aynı yönde

00:01:39.928 --> 00:01:41.694
hızlı hızlı döner.

00:01:41.694 --> 00:01:45.675
Bu eş zamanlı dönme akıcı sıvıyı
embronin içinde

00:01:45.675 --> 00:01:47.067
sağdan sola iter.

00:01:47.067 --> 00:01:50.216
Yumrunun solundaki kenarda

00:01:50.216 --> 00:01:53.399
diğer silia bu akışkan sıvının
akışının hisseder

00:01:53.399 --> 00:01:56.776
ve embriyonun solundaki
özel genleri harekete geçirir.

00:01:56.776 --> 00:02:00.551
Bu genler hücreleri belirli
proteinler yapmaya yönlendirir

00:02:00.551 --> 00:02:02.185
ve sadece birkaç saat içinde

00:02:02.185 --> 00:02:06.037
embriyonun sağ ve sol tarafı
kimyasal olarak farklılaşır.

00:02:06.037 --> 00:02:08.399
Hala aynı görünmelerine rağmen,

00:02:08.399 --> 00:02:13.505
bu kimyasal farklılıklar sonunda
asimetrik organlara dönüşür.

00:02:13.505 --> 00:02:17.129
Asimetri önce kalpte görünür.

00:02:17.129 --> 00:02:21.684
Embriyonun merkezinden uzanan 
düz bir boru olarak başlar

00:02:21.684 --> 00:02:24.368
ama embriyo yaklaşık
üç haftalık olduğunda

00:02:24.368 --> 00:02:26.914
boru C şekli almaya başlar

00:02:26.914 --> 00:02:29.673
ve vücudun sağına doğru döner.

00:02:29.673 --> 00:02:32.716
İki tarafında da farklı
yapılar gelişir

00:02:32.716 --> 00:02:36.734
sonuçta bildiğimiz asimetrik
kalbe dönüşür.

00:02:36.734 --> 00:02:39.924
Bu sırada, diğer önemli organlar
merkez tüpten ayrılır

00:02:39.924 --> 00:02:43.192
ve esas pozisyonlarına doğru büyürler.

00:02:43.192 --> 00:02:48.548
Ama bazı organizmalar, domuzlar gibi,
bu embriyonik siliaya sahip olmazlar

00:02:48.548 --> 00:02:51.606
ve hala asimetrik iç organları bulunur.

00:02:51.606 --> 00:02:54.337
Bütün hücreler doğal
olarak asimetrik olabilir mi ?

00:02:54.337 --> 00:02:55.552
Muhtemelen.

00:02:55.552 --> 00:03:00.975
Bakteriyel koloniler hepsi aynı 
yönde kıvrılan dantelsi dallar geliştirir

00:03:00.975 --> 00:03:04.944
ve insan hücreleri hamur tatlısındaki
çıkıntılar gibi doğru oluşturma

00:03:04.944 --> 00:03:08.123
eğilimindeki çember bir sınırın
içinde gelişir.

00:03:08.123 --> 00:03:09.853
Daha da yakından bakarsak,

00:03:09.853 --> 00:03:15.276
nükleik asitler, proteinler ve şekerler 
gibi hücrelerin çoğunun

00:03:15.276 --> 00:03:18.312
klasik yapı taşlarının 
doğal olarak asimetrik olduğunu görürüz.

00:03:18.312 --> 00:03:20.782
Proteinler karmaşık asimetrik 
şekillere sahiptir

00:03:20.782 --> 00:03:23.704
ve bu proteinler hücrelerin
hangi yöne hareket edeceğini

00:03:23.704 --> 00:03:27.057
ve embriyonik silianın
hangi yöne döneceğini kontrol eder.

00:03:27.057 --> 00:03:30.673
Bu biyomoleküller kiralite denen
bir varlığa sahiptir

00:03:30.673 --> 00:03:34.705
ki bu bir molekülle onun ayna
görüntüsünün aynı olmadığı anlamına gelir.

00:03:34.705 --> 00:03:37.945
Sağ ve sol elleriniz gibi,
aynı görünüyorlar fakat

00:03:37.945 --> 00:03:42.945
sağ elinizi eldivenin sol tekine sokmaya
çalışmak aynı olmadıklarını kanıtlıyor.

00:03:42.945 --> 00:03:47.421
Moleküler seviyedeki bu asimetri
asimetrik hücrelere,

00:03:47.421 --> 00:03:48.797
asimetrik embriyolara

00:03:48.797 --> 00:03:51.883
ve nihayet asimetrik organizmalara yansır.

00:03:51.883 --> 00:03:54.356
Simetri güzel görünürken,

00:03:54.356 --> 00:03:58.705
asimetri de endamlı kıvrımlarıyla,

00:03:58.705 --> 00:04:00.795
düzenli karmaşıklığıyla

00:04:00.795 --> 00:04:02.448
ve çarpıcı kusurluluğuyla

00:04:02.448 --> 00:04:04.173
kendi cazibesine sahiptir.