WEBVTT

00:00:07.003 --> 00:00:09.797
W przyrodzie wszędzie widać symetrię

00:00:09.797 --> 00:00:12.184
i zazwyczaj kojarzy nam się z pięknem:

00:00:12.184 --> 00:00:13.831
liść w idealnym kształcie

00:00:13.831 --> 00:00:17.571
lub misterne wzory na motylich skrzydłach.

00:00:17.571 --> 00:00:21.197
Ale okazuje się, że asymetria
też jest dość ważna

00:00:21.197 --> 00:00:23.130
i częstsza niż można by pomyśleć,

00:00:23.130 --> 00:00:25.707
od krabów z jednym olbrzymim szczypcem,

00:00:25.707 --> 00:00:30.629
po ślimaki ze skorupkami
zakręconymi zawsze w tę samą stronę.

00:00:30.629 --> 00:00:34.944
Niektóre rodzaje fasoli rosną 
zgodnie z ruchem wskazówek zegara,

00:00:34.944 --> 00:00:37.200
inne tylko przeciwnie do niego,

00:00:37.200 --> 00:00:41.062
i mimo że ludzkie ciało wygląda
z zewnątrz raczej symetrycznie,

00:00:41.062 --> 00:00:43.735
w środku to już całkiem inna historia.

00:00:43.735 --> 00:00:47.404
Większość naszych organów 
jest rozmieszczona niesymetrycznie.

00:00:47.404 --> 00:00:51.939
Serce, żołądek, śledziona 
i trzustka są po lewej stronie.

00:00:51.939 --> 00:00:55.676
Woreczek żółciowy
i większość wątroby po prawej.

00:00:55.676 --> 00:00:57.568
Nawet płuca różnią się od siebie.

00:00:57.568 --> 00:01:00.534
Lewe ma dwa płaty, a prawe trzy.

00:01:00.534 --> 00:01:05.301
Dwie półkule mózgu są podobne,
ale pełnią różne funkcje.

00:01:05.301 --> 00:01:10.159
Bardzo ważne jest sprawdzenie, czy to
asymetryczne położenie jest właściwe.

00:01:10.159 --> 00:01:15.152
Położenie odwrotne trzewi,
gdy wszystkie narządy są odwrócone,

00:01:15.152 --> 00:01:16.692
jest zwykle niegroźne.

00:01:16.692 --> 00:01:19.038
Ale niepełne odwrócenie bywa śmiertelne,

00:01:19.038 --> 00:01:22.099
zwłaszcza, jeśli dotyczy serca.

00:01:22.099 --> 00:01:24.030
Ale skąd się bierze ta asymetria,

00:01:24.030 --> 00:01:28.564
skoro wczesny embrion 
jest identyczny po obu stronach?

00:01:28.564 --> 00:01:31.751
Jedna z teorii skupia się na
małym punkcie na embrionie

00:01:31.751 --> 00:01:33.045
zwanym węzłem.

00:01:33.045 --> 00:01:36.000
Jest porośnięty włoskami, 
zwanymi mikrokosmkami,

00:01:36.000 --> 00:01:40.189
które odchylają się od główki
i kręcą się szybko,

00:01:40.189 --> 00:01:42.437
wszystkie w tę samą stronę.

00:01:42.437 --> 00:01:46.751
Ten zsynchronizowany ruch kieruje
płyn z prawej strony embrionu

00:01:46.751 --> 00:01:48.301
do lewej.

00:01:48.301 --> 00:01:50.201
Po lewej stronie obwodu węzła

00:01:50.201 --> 00:01:52.610
inne mikrokosmki wyczuwają
ten przepływ płynu

00:01:52.610 --> 00:01:56.958
i aktywują konkretne geny
po lewej stronie embrionu.

00:01:56.958 --> 00:02:00.724
Te geny kierują komórkami,
aby wytworzyły pewne białka

00:02:00.724 --> 00:02:02.079
i w przeciągu kilku godzin

00:02:02.079 --> 00:02:06.337
prawa i lewa strona embrionu
mają inny skład chemiczny.

00:02:06.337 --> 00:02:08.126
Pomimo że wciąż wyglądają tak samo,

00:02:08.126 --> 00:02:14.053
te chemiczne różnice są później
źródłem asymetrii organów.

00:02:14.053 --> 00:02:17.812
Asymetrię widać najpierw w sercu.

00:02:17.812 --> 00:02:21.645
Jego rozwój zaczyna się od prostego
przewodu biegnącego przez środek embrionu,

00:02:21.645 --> 00:02:24.215
ale kiedy embrion ma około trzech tygodni,

00:02:24.215 --> 00:02:27.180
przewód przybiera kształt litery "C"

00:02:27.180 --> 00:02:30.115
i obraca się w stronę prawej połowy ciała.

00:02:30.115 --> 00:02:32.942
Wykształca różne
struktury po obu stronach,

00:02:32.942 --> 00:02:36.459
osiągając ostatecznie znajomy,
asymetryczny kształt serca.

00:02:36.459 --> 00:02:40.819
W międzyczasie inne większe organy
wyłaniają się z centralnego przewodu

00:02:40.829 --> 00:02:43.664
i rosną w kierunku swoich
końcowych miejsc rozmieszczenia.

00:02:43.664 --> 00:02:48.299
Jednakże niektóre organizmy, jak świnie, 
nie mają owych mikrokosmków,

00:02:48.299 --> 00:02:51.288
a mimo to mają niesymetryczne narządy.

00:02:51.288 --> 00:02:54.570
Czy to możliwe, żeby wszystkie
komórki były same w sobie asymetryczne?

00:02:54.570 --> 00:02:55.702
Prawdopodobnie.

00:02:55.702 --> 00:03:00.950
Kolonie bakterii tworzą gałązki,
zawijające się w tę samą stronę,

00:03:00.950 --> 00:03:04.423
a ludzkie komórki ograniczone
przez ścianki w kształcie pierścienia

00:03:04.423 --> 00:03:08.032
układają się jak brzegi obwarzanka.

00:03:08.032 --> 00:03:09.867
Jeśli przyjrzymy się jeszcze bliżej,

00:03:09.867 --> 00:03:12.562
zobaczymy że wiele 
elementów budujących komórki,

00:03:12.562 --> 00:03:17.905
takich jak kwasy, białka i cukry,
jest z natury asymetrycznych.

00:03:17.905 --> 00:03:20.676
Białka mają złożone, 
niesymetryczne kształty,

00:03:20.676 --> 00:03:23.860
i to właśnie one kontrolują,
w którą stronę komórki wędrują


00:03:23.860 --> 00:03:26.726
i w którą stronę obracają się
mikrokosmki embrionów.

00:03:26.726 --> 00:03:30.401
Te cząsteczki mają właściwość
zwaną chiralnością,

00:03:30.401 --> 00:03:34.002
która oznacza, że dana cząsteczka
i jej lustrzane odbicie nie są identyczne.

00:03:34.712 --> 00:03:37.772
Tak samo jest z prawą i lewą ręką:
wyglądają tak samo

00:03:38.342 --> 00:03:41.912
ale próba założenia lewej rękawiczki
na prawą rękę dowodzi czego innego.

00:03:42.492 --> 00:03:46.892
Tę asymetrię na poziomie molekuł
odzwierciedla asymetria komórek,

00:03:48.222 --> 00:03:49.841
embrionów

00:03:49.871 --> 00:03:51.963
i w końcu organizmów.

00:03:52.043 --> 00:03:54.729
Tak więc symetria może być piękna,

00:03:54.766 --> 00:03:56.676
ale asymetria ma swój wdzięk,

00:03:57.296 --> 00:03:59.755
który da się odnaleźć 
w pełnych gracji obrotach,

00:03:59.755 --> 00:04:01.398
zorganizowanej złożoności

00:04:01.398 --> 00:04:03.326
i swojej uderzającej niedoskonałości.