Gezegenimiz iki kutup bölgesine sahip:
İsmi Yunanca Arktikos'tan gelen
Kuzey'deki Arktik (Kuzey Kutbu)
ve adı Antarktikos'dan gelen,
Kuzey'in tam karşısında
bulunan Antarktika
(Güney Kutbu).
Ancak onları kolayca
hatırlamanın bir yolu var:
Neyin çevrelediğini hatırlamak.
Gezegenimizin Kuzey Yarım
Küre'sinde bulunan Arktik
tamamen karayla
çevrili bir okyanustur.
Dünyanın diğer tarafında bulunan
Antarktika tamamen okyanus
tarafından çevrelenen bir kıtadır.
Kuzey Kutbu'nda kutup ayısı vardır;
ama penguen yoktur.
Güney Kutbu'nda ise penguen vardır;
ama kutup ayısı yoktur.
Önce Kuzey Kutbu'ndan bahsedelim.
Kuzey Kutup bölgesi ağaçsız,
donmuş toprak tabakası ile çevrili olan
buzla kaplı büyük bir
okyanustan oluşmaktadır.
Bu alan, Kuzey Kutup Dairesi ile
Kuzey Kutbu arasındaki bölge
olarak tanımlanabilir.
Eğer Kuzey Kutbu'nda dursaydınız,
ne yöne bakarsanız bakın,
her yön güney olurdu.
Ancak Kuzey Kutbu'nda
çok uzun süre durmak zordur.
Çünkü durmadan yer değiştiren,
donmuş deniz buzuyla çevrili bir
okyanusun ortasındadır.
Eğer Kuzey Kutbu'nda suya düşseydiniz,
13.980 fit (4 km'de fazla) derinlikte
bir suya düşmüş olurdunuz.
Suyun üstünde, kışın
ortalama hava sıcaklığı
-40 santigrat dereceye kadar düşebilir
ve kaydedilen en düşük sıcaklık ise
yaklaşık -68 santigrat derecedir.
Bu inanılmaz zorlu koşullara
rağmen, insanlar binlerce yıldır
Kuzey Kutbu'ndaki alanlara yerleşmiştir.
Kuzey Kutbu'ndaki yaşamın içinde,
suda yaşayan organizmalar,
zooplankton ve fitoplankton,
balık ve deniz memelileri,
kuşlar,
kara hayvanları,
bitkiler
ve insan toplulukları bulunmaktadır.
Peki ya Antarktika?
Antarktika dünyanın en güneyindeki kıtadır
ve coğrafik Güney Kutbu oradadır.
Avustralya'nın yaklaşık iki
katı büyüklüğünde olup,
dünyadaki en büyük beşinci kıtadır.
Antarktika'nın neredeyse
yüzde 98'i en az bir mil
kalınlığında olan buzla kaplanmıştır.
Antraktika tüm dünyadaki en uç
hava koşullarından birine sahiptir.
Ortalama olarak, en soğuk,
en rüzgârlı,
en kuru kıtadır
ve tüm kıtalar içindeki en yüksek
ortalama rakıma sahiptir.
Kutuplarda durmadan kar
yağdığını düşünebilirsiniz;
ama Antarktika çok kurudur;
kıyı boyunca sadece
200 milimetre ve
iç kısımlarda çok daha az
yıllık yağış aldığı için
çöl sayılabilir.
Antarktika'daki sıcaklık
-89 santigrat dereceye erişmiştir.
Çok zor koşulları ve
erişimi olduğu için
Antarktika'da kalıcı insan
yerleşimi bulunmamaktadır;
ancak kıta içerisine dağılmış olan
gözlem istasyonlarında
yıl boyunca 1.000 ila 5.000 insan yaşar.
Orada en dayanıklı hayvanlar bile
hayatta kalmak için savaşır
ve sadece soğuğa adapte olmuş
organizmalar hayatta kalır.
Bunlar birçok tipte su yosunu,
hayvanlar,
bakteriler,
mantarlar,
bitkiler ve
tek hücreli canlılardır.
Peki neden Antarktika kuzeydeki
kuzeninden daha soğuk?
Öncelikle, kıtanın büyük bir kısmı
deniz seviyesinden üç kilometreden
fazla daha yukarıda
ve rakım arttıkça sıcaklık azalır.
Bu sebeple dağların üzerinde kar vardır.
İkincisi, unutmayın Kuzey Kutbu
aslında donmuş bir okyanustur.
Altındaki okyanusun suyu,
Antarktika'daki donmuş
karadan daha sıcaktır
ve bu sıcaklık buz kütlesi ile iletilir.
Bu durum Kuzey Kutbu
bölgelerindeki sıcaklıkların
Antarktika'nın kara
yüzeyine benzer şekilde aşırı
uçlara erişmesini engeller.
Üçüncüsü, Antarktika'da
mevsimler aleyhine işler.
Temmuz'daki günöte sırasında,
yani Dünya güneşten en uzak olduğunda
Antarktika'da da kış yaşanmaktadır.
Bu durum da Güney Kutbu'nda
iki kat soğuk yaratır.
Yaşanması zor olmasına rağmen,
Kuzey ve Güney Kutupları gezegenimizin
bu şekilde olmasının en büyük nedeni.
Her iki kutup bölgesi de
çok önemli iklim kontrol edicilerdir.
Ilıman bölgelerde sıcaklığın
yumuşamasına yardımcı olur
ve bize ılıman hava verirler.
İklim değişikliği ve küresel ısınma
yüzünden Kuzey Kutbu'ndaki deniz buzu
azaldıkça, dünyadaki iklim
giderek daha değişken hâle gelmektedir.