WEBVTT

00:00:06.835 --> 00:00:07.905
Na našoj planeti

00:00:07.905 --> 00:00:09.608
imamo dve polarne oblasti:

00:00:09.608 --> 00:00:11.370
Arktik, čije ime dolazi

00:00:11.370 --> 00:00:13.488
od grčke reči "arktikos" - severni,

00:00:13.488 --> 00:00:14.804
i Antarktik

00:00:14.804 --> 00:00:16.160
od "antarktikos" -

00:00:16.160 --> 00:00:17.726
suprotno od severnog.

00:00:17.726 --> 00:00:19.978
Ali postoji lakši način da se zapamte,

00:00:19.978 --> 00:00:22.082
ako se samo setite šta ih okružuje.

00:00:22.082 --> 00:00:25.749
Arktik, smešten na
severnoj hemisferi naše planete

00:00:25.749 --> 00:00:29.003
je okean, ceo okružen kopnom.

00:00:29.003 --> 00:00:30.547
Na drugoj strani sveta,

00:00:30.547 --> 00:00:32.215
Antarktik je kontinent,

00:00:32.215 --> 00:00:34.755
ceo okružen okeanom.

00:00:34.755 --> 00:00:37.730
Arktik ima polarne medvede,
ali nema pingvine,

00:00:37.730 --> 00:00:40.713
a Antarktik ima pingvine,
ali nema polarne medvede.

00:00:41.357 --> 00:00:43.551
Hajde prvo da pričamo o Arktiku.

00:00:43.551 --> 00:00:45.956
Arktička oblast se sastoji
od ogromnog okeana

00:00:45.956 --> 00:00:47.881
prekrivenog ledom

00:00:47.881 --> 00:00:49.627
i okruženom permafrostom bez drveća.

00:00:49.627 --> 00:00:51.194
Ova oblast može da se definiše

00:00:51.194 --> 00:00:53.129
kao oblast između arktičkog kruga

00:00:53.129 --> 00:00:54.516
i Severnog pola.

00:00:54.516 --> 00:00:56.215
Ako biste stajali na Severnom polu,

00:00:56.215 --> 00:00:58.836
u svim pravcima gde biste pogledali

00:00:58.836 --> 00:00:59.960
bio bi jug.

00:00:59.960 --> 00:01:01.323
Ali teško je stajati dugo

00:01:01.323 --> 00:01:03.255
na Severnom polu

00:01:03.255 --> 00:01:05.400
jer se on nalazi nasred okeana

00:01:05.400 --> 00:01:08.420
prekrivenog ledom koji se stalno pomera.

00:01:08.420 --> 00:01:11.169
Ako biste upali u vodu na Severnom polu,

00:01:11.169 --> 00:01:15.634
upali biste u vodu dubine 4.260 metara.

00:01:15.634 --> 00:01:18.174
Iznad vode, prosečne zimske temperature

00:01:18.174 --> 00:01:21.593
mogu biti do minus 40°C,

00:01:21.593 --> 00:01:23.349
a najniža zabeležena temperatura

00:01:23.349 --> 00:01:27.550
je oko minus 68°C.

00:01:27.550 --> 00:01:29.263
Uprkos ovim surovim uslovima,

00:01:29.263 --> 00:01:31.575
ljudi su naseljavali oblasti na Arktiku

00:01:31.575 --> 00:01:33.804
hiljadama godina.

00:01:33.804 --> 00:01:37.483
U život na Arktiku spadaju i
organizmi koji žive u ledu,

00:01:37.483 --> 00:01:39.456
zooplankton i fitoplankton,

00:01:39.456 --> 00:01:41.041
ribe i morski sisari,

00:01:41.041 --> 00:01:41.730
ptice,

00:01:41.730 --> 00:01:42.597
kopnene životinje,

00:01:42.597 --> 00:01:42.985
biljke

00:01:42.985 --> 00:01:45.084
i ljudska društva.

00:01:45.084 --> 00:01:47.183
Dobro, a Antarktik?

00:01:47.183 --> 00:01:50.224
Antarktik je najjužniji kontinent

00:01:50.224 --> 00:01:52.885
na kome se nalazi geografski Južni pol.

00:01:52.885 --> 00:01:55.588
To je peti najveći kontinent na planeti,

00:01:55.588 --> 00:01:57.836
skoro dvaput veći od Australije.

00:01:57.836 --> 00:02:01.335
Skoro 98% Antarktika je prekriveno ledom

00:02:01.335 --> 00:02:03.778
debljine najmanje 1,5km.

00:02:03.778 --> 00:02:06.859
Uslovi na Antarktiku su
među najekstremnijim

00:02:06.859 --> 00:02:08.305
u celom svetu.

00:02:08.305 --> 00:02:10.157
U proseku, to je najhladniji,

00:02:10.157 --> 00:02:10.974
najvetrovitiji,

00:02:10.974 --> 00:02:12.282
najsuvlji kontinent

00:02:12.282 --> 00:02:14.183
i ima najveću prosečnu nadmorsku visinu

00:02:14.183 --> 00:02:15.725
od svih kontinenata.

00:02:15.725 --> 00:02:18.689
Možda mislite da
stalno pada sneg na Polovima,

00:02:18.689 --> 00:02:20.526
ali Antarktik je tako suv

00:02:20.526 --> 00:02:21.996
da se smatra pustinjom

00:02:21.996 --> 00:02:23.111
sa godišnjim padavinama

00:02:23.111 --> 00:02:26.252
od samo 200mm duž obale,

00:02:26.252 --> 00:02:27.614
a još manje u unutrašnjosti.

00:02:27.614 --> 00:02:29.164
Temperatura na Antarktiku

00:02:29.164 --> 00:02:32.564
dostiže minus 89°C.

00:02:32.564 --> 00:02:34.995
Zbog toga što je tako surov
i teško pristupačan,

00:02:34.995 --> 00:02:37.969
nema stalnih ljudskih
naselja na Antarktiku,

00:02:37.969 --> 00:02:40.498
ali 1.000 do 5.000 ljudi

00:02:40.498 --> 00:02:41.752
boravi tokom godine

00:02:41.752 --> 00:02:44.916
na istraživačkim stanicama
širom kontinenta.

00:02:44.916 --> 00:02:48.297
Čak i najekstremnije životinje
bore se za opstanak

00:02:48.297 --> 00:02:51.100
i samo organizmi adaptirani na hladnoću
mogu da opstanu,

00:02:51.100 --> 00:02:53.092
uključujući mnoge vrste algi,

00:02:53.092 --> 00:02:54.242
životinja,

00:02:54.242 --> 00:02:55.331
bakterija,

00:02:55.331 --> 00:02:56.288
gljiva,

00:02:56.288 --> 00:02:57.114
biljaka

00:02:57.114 --> 00:02:58.080
i protista.

00:02:59.510 --> 00:03:02.850
Ali zašto je Antarktik hladniji
od svog severnog rođaka?

00:03:02.850 --> 00:03:04.468
Prvo, većina kontinenta je

00:03:04.468 --> 00:03:07.075
na više od 3km iznad nivoa mora,

00:03:07.075 --> 00:03:09.431
a temperatura opada
sa nadmorskom visinom.

00:03:09.431 --> 00:03:12.058
Zato na planinskim vrhovima ima snega.

00:03:12.058 --> 00:03:13.853
Drugo, setite se da je Arktik

00:03:13.853 --> 00:03:16.306
u stvari smrznuti okean.

00:03:16.306 --> 00:03:17.847
Voda u okeanu ispod njega

00:03:17.847 --> 00:03:20.819
je toplija nego
smrznuto tlo na Antarktiku

00:03:20.819 --> 00:03:23.657
i ta toplota se prenosi kroz led.

00:03:23.657 --> 00:03:26.069
To sprečava da temperature
u arktičkim oblastima

00:03:26.069 --> 00:03:27.489
dostignu ekstremne vrednosti

00:03:27.489 --> 00:03:30.686
tipične za tlo na Antarktiku.

00:03:30.686 --> 00:03:34.573
Treće, godišnja doba su se
urotila protiv Antarktika.

00:03:34.573 --> 00:03:36.616
Tokom afela, u julu,

00:03:36.616 --> 00:03:38.736
kad je Zemlja najudaljenija od Sunca,

00:03:38.736 --> 00:03:41.546
na Antarktiku je takođe zima,

00:03:41.546 --> 00:03:43.454
što stvara dvostruko
prokletstvo hladnoće

00:03:43.454 --> 00:03:44.751
za južni pol.

00:03:44.751 --> 00:03:46.906
Ali, uprkos negostoljubivosti,

00:03:46.906 --> 00:03:49.327
severni i južni pol su veliki razlog

00:03:49.327 --> 00:03:51.431
zašto je naša planeta takva kakva je.

00:03:51.431 --> 00:03:52.940
Obe naše polarne oblasti

00:03:52.940 --> 00:03:55.158
su veoma važni kontrolori klime.

00:03:55.158 --> 00:03:56.886
Oni pomažu ujednačavanju temperature

00:03:56.886 --> 00:03:58.654
u našim umerenim zonama

00:03:58.654 --> 00:04:00.347
i daju nam stabilno vreme.

00:04:00.347 --> 00:04:02.325
Kako morski led na Arktiku opada

00:04:02.325 --> 00:04:04.558
zbog klimatskih promena
i globalnog zagrevanja,

00:04:04.558 --> 00:04:05.908
vreme širom planete

00:04:05.908 --> 00:04:08.234
postaje sve nestabilnije.