WEBVTT 00:00:06.835 --> 00:00:07.905 Na naszej planecie są dwa obszary polarne: 00:00:07.905 --> 00:00:09.608 Na naszej planecie są dwa obszary polarne: 00:00:09.608 --> 00:00:11.370 Arktyka, której nazwa pochodzi od greckiego "Arktikos" - "północny", 00:00:11.370 --> 00:00:13.488 Arktyka, której nazwa pochodzi od greckiego "Arktikos" - "północny", 00:00:13.488 --> 00:00:14.804 oraz Antarktyka, od "Antarktikos", "przeciwieństwo północy". 00:00:14.804 --> 00:00:16.160 oraz Antarktyka, od "Antarktikos", "przeciwieństwo północy". 00:00:16.160 --> 00:00:17.726 oraz Antarktyka, od "Antarktikos", "przeciwieństwo północy". 00:00:17.726 --> 00:00:19.978 Jest łatwiejszy sposób, żeby je rozróżniać. 00:00:19.978 --> 00:00:22.082 Wystarczy zapamiętać, co je otacza. 00:00:22.082 --> 00:00:25.749 Arktyka na Półkuli Północnej 00:00:25.749 --> 00:00:29.003 to ocean otoczony przez lądy. 00:00:29.003 --> 00:00:30.547 Antarktyka na drugim krańcu świata 00:00:30.547 --> 00:00:32.215 Antarktyka na drugim krańcu świata 00:00:32.215 --> 00:00:34.755 to kontynent otoczony oceanem. 00:00:34.755 --> 00:00:37.730 W Arktyce żyją niedźwiedzie polarne, a nie ma pingwinów, 00:00:37.730 --> 00:00:40.713 w Antarktyce są pingwiny, a nie ma niedźwiedzi. 00:00:41.357 --> 00:00:43.551 Pomówmy wpierw o Arktyce. 00:00:43.551 --> 00:00:47.016 To duży obszar, składający się z oceanu skutego lodem, 00:00:47.016 --> 00:00:49.627 otoczonego bezdrzewną wieczną zmarzliną. 00:00:49.627 --> 00:00:51.194 Można określić tą strefę 00:00:51.194 --> 00:00:53.129 jako tereny między kołem podbiegunowym 00:00:53.129 --> 00:00:54.586 a Biegunem Północnym. 00:00:54.586 --> 00:00:56.215 Stojąc na Biegunie Północnym, 00:00:56.215 --> 00:00:58.836 we wszystkich kierunkach 00:00:58.836 --> 00:00:59.960 zobaczycie południe. 00:00:59.960 --> 00:01:01.323 Ale nie da się długo stać na biegunie, 00:01:01.323 --> 00:01:03.255 Ale nie da się długo stać na biegunie, 00:01:03.255 --> 00:01:05.400 bo znajduje się na środku oceanu 00:01:05.400 --> 00:01:08.420 pokrytego ruchomym lodem. 00:01:08.420 --> 00:01:11.169 Morze w tym miejscu 00:01:11.169 --> 00:01:15.634 ma ponad 4 kilometry głębokości. 00:01:15.634 --> 00:01:18.174 Nad wodą średnia temperatura w zimie 00:01:18.174 --> 00:01:21.593 spada do -40 stopni Celsjusza. 00:01:21.593 --> 00:01:23.349 Rekord wynosił -68 stopni Celsjusza. 00:01:23.349 --> 00:01:27.930 Rekord wynosił -68 stopni Celsjusza. 00:01:27.930 --> 00:01:29.263 Pomimo niesamowicie surowych warunków 00:01:29.263 --> 00:01:31.575 ludzie zamieszkują Arktykę 00:01:31.575 --> 00:01:33.804 od tysięcy lat. 00:01:33.804 --> 00:01:37.483 Część arktycznych organizmów żyje w lodzie, 00:01:37.483 --> 00:01:39.456 np. zooplankton, fitoplankton, 00:01:39.456 --> 00:01:41.041 ryby, ssaki morskie, 00:01:41.041 --> 00:01:41.730 ptaki, 00:01:41.730 --> 00:01:42.367 zwierzęta lądowe, rośliny 00:01:42.367 --> 00:01:42.985 zwierzęta lądowe, rośliny 00:01:42.985 --> 00:01:45.084 oraz różne grupy ludzi. 00:01:45.084 --> 00:01:47.183 Dobrze, a co z Antarktyką? 00:01:47.183 --> 00:01:50.224 Antarktyda to kontynent najbardziej wysunięty na południe 00:01:50.224 --> 00:01:52.885 i zawiera geograficzny Biegun Południowy. 00:01:52.885 --> 00:01:55.588 Jest piątym co do wielkości kontynentem, prawie dwa razy większym od Australii. 00:01:55.588 --> 00:01:57.836 Jest piątym co do wielkości kontynentem, prawie dwa razy większym od Australii. 00:01:57.836 --> 00:02:01.335 Prawie 98% procent lądu pokrywa lód o grubości przynajmniej 1,5 km. 00:02:01.335 --> 00:02:03.778 Prawie 98% procent lądu pokrywa lód o grubości przynajmniej 1,5 km. 00:02:03.778 --> 00:02:06.859 Panują tam najbardziej ekstremalne warunki 00:02:06.859 --> 00:02:08.305 na świecie. 00:02:08.305 --> 00:02:10.157 Jest to najzimniejszy, 00:02:10.157 --> 00:02:10.973 najbardziej wietrzny, najsuchszy kontynent 00:02:10.973 --> 00:02:12.352 najbardziej wietrzny, najsuchszy kontynent 00:02:12.352 --> 00:02:14.183 z najwyższą średnią wysokością nad poziomem morza. 00:02:14.183 --> 00:02:15.725 z najwyższą średnią wysokością nad poziomem morza. 00:02:15.725 --> 00:02:18.689 Może sądzicie, że na biegunach cały czas pada śnieg, 00:02:18.689 --> 00:02:20.526 ale Antarktyda jest tak sucha, że uchodzi za pustynię. 00:02:20.526 --> 00:02:21.996 ale Antarktyda jest tak sucha, że uchodzi za pustynię. 00:02:21.996 --> 00:02:23.111 Roczna suma opadów 00:02:23.111 --> 00:02:26.252 to tylko 200 mm na wybrzeżu, 00:02:26.252 --> 00:02:27.614 a jeszcze mniej w głębi lądu. 00:02:27.614 --> 00:02:29.164 Temperatura na Antarktydzie 00:02:29.164 --> 00:02:32.564 sięgnęła -89 stopni Celsjusza. 00:02:32.564 --> 00:02:34.995 Przez surowe warunki i niedostępność 00:02:34.995 --> 00:02:37.969 na Antarktydzie nie ma stałych siedzib ludzkich, 00:02:37.969 --> 00:02:40.498 ale w od 1000 do 5000 osób 00:02:40.498 --> 00:02:41.752 przebywa tam w ciągu roku 00:02:41.752 --> 00:02:44.916 na stacjach badawczych, rozsianych po całym kontynencie. 00:02:44.916 --> 00:02:48.297 Nawet najlepiej zaadoptowane gatunki walczą o przeżycie. 00:02:48.297 --> 00:02:51.100 Mogą tu żyć organizmy przystosowane do zimnego klimatu, 00:02:51.100 --> 00:02:53.092 w tym różne gatunki alg, 00:02:53.092 --> 00:02:54.242 zwierząt, 00:02:54.242 --> 00:02:55.331 bakterii, 00:02:55.331 --> 00:02:56.288 grzybów, 00:02:56.288 --> 00:02:57.114 roślin 00:02:57.114 --> 00:02:58.080 oraz protistów. 00:02:59.510 --> 00:03:02.850 Czemu Antarktyda jest zimniejsza od północnej kuzynki? 00:03:02.850 --> 00:03:04.468 Po pierwsze, większość kontynentu 00:03:04.468 --> 00:03:07.075 leży ponad 3 km nad poziomem morza, 00:03:07.075 --> 00:03:09.431 a im wyżej, tym zimniej. 00:03:09.431 --> 00:03:12.058 To dlatego na szczytach gór utrzymuje się śnieg. 00:03:12.058 --> 00:03:13.853 Po drugie Arktyka to tak naprawdę zamarznięty ocean. 00:03:13.853 --> 00:03:16.306 Po drugie Arktyka to tak naprawdę zamarznięty ocean. 00:03:16.306 --> 00:03:17.847 Woda pod lodem jest cieplejsza niż zamarznięty grunt. 00:03:17.847 --> 00:03:20.819 Woda pod lodem jest cieplejsza niż zamarznięty grunt. 00:03:20.819 --> 00:03:23.657 Ciepło oceanu przenika przez pokrywę lodową. 00:03:23.657 --> 00:03:26.069 Dzięki temu temperatury w Arktyce nie są aż tak ekstremalne 00:03:26.069 --> 00:03:27.489 Dzięki temu temperatury w Arktyce nie są aż tak ekstremalne 00:03:27.489 --> 00:03:30.686 jak te na Antarktydzie. 00:03:30.686 --> 00:03:34.573 Po trzecie, pory roku "spiskują" przeciwko Antarktydzie. 00:03:34.573 --> 00:03:36.616 Podczas lipcowego afelium, kiedy Ziemia jest najdalej od Słońca, 00:03:36.616 --> 00:03:38.736 Podczas lipcowego afelium, kiedy Ziemia jest najdalej od Słońca, 00:03:38.736 --> 00:03:41.546 na Antarktydzie wypada akurat zima, 00:03:41.546 --> 00:03:43.454 co podwaja zimno 00:03:43.454 --> 00:03:44.751 na Biegunie Południowym. 00:03:44.751 --> 00:03:46.906 Pomimo niegościnności, 00:03:46.906 --> 00:03:49.327 to oba bieguny powodują, 00:03:49.327 --> 00:03:51.431 że nasza planeta jest, jaka jest. 00:03:51.431 --> 00:03:52.940 Oba regiony polarne to ważne czynniki kontroli klimatu na Ziemi. 00:03:52.940 --> 00:03:55.158 Oba regiony polarne to ważne czynniki kontroli klimatu na Ziemi. 00:03:55.158 --> 00:03:56.886 Pomagają łagodzić temperaturę w strefach umiarkowanych, stabilizują pogodę. 00:03:56.886 --> 00:03:58.654 Pomagają łagodzić temperaturę w strefach umiarkowanych, stabilizują pogodę. 00:03:58.654 --> 00:04:00.347 Pomagają łagodzić temperaturę w strefach umiarkowanych, stabilizują pogodę. 00:04:00.347 --> 00:04:02.475 Gdy lody Arktyki topnieją 00:04:02.475 --> 00:04:04.558 przez zmiany klimatyczne i globalne ocieplenie, 00:04:04.558 --> 00:04:05.908 pogoda na Ziemi robi się niestabilna. 00:04:05.908 --> 00:04:08.234 pogoda na Ziemi robi się niestabilna.