WEBVTT

00:00:06.835 --> 00:00:07.905
لەسەر هەسارەکەمان،

00:00:07.905 --> 00:00:09.608
دوو ناوچەی جەمسەریمان هەیە:

00:00:09.608 --> 00:00:11.370
ئارتیک، کە ناوی لە

00:00:11.370 --> 00:00:13.488
ئارتیکۆکانی یۆنانی لە باکوور

00:00:13.488 --> 00:00:14.804
وە جەمسەری

00:00:14.804 --> 00:00:16.160
لە ئانتارکتیکۆ،

00:00:16.160 --> 00:00:17.726
بەرامبەر باکور.

00:00:17.726 --> 00:00:19.978
بەڵام رێگایەکی ئاسانتر هەیە
بۆ بیرکەوتنەوەیان

00:00:19.978 --> 00:00:22.082
ئەگەر تەنها بیرت بێت چی دەوریان دراوە.

00:00:22.082 --> 00:00:25.749
جەمسەری باکوور، لە باکوری 
گۆی زەوی هەسارەکەمان،

00:00:25.749 --> 00:00:29.003
زەریایەک بە تەواوی بە خاک دەورە دراوە.

00:00:29.003 --> 00:00:30.547
لەو دیو جیهانەوە،

00:00:30.547 --> 00:00:32.215
جەمسەری کیشوەرێکە

00:00:32.215 --> 00:00:34.755
بە تەواوی چواردەوری زەریاکە دراوە.

00:00:34.755 --> 00:00:37.730
کەواتە، جەمسەری جەمسەری 
ورچەکانی هەیە بەڵام پەنگوین نییە،

00:00:37.730 --> 00:00:40.713
جەمسەری پەنگوینیان هەیە 
بەڵام ورچێکی جەمسەری نییە.

00:00:41.357 --> 00:00:43.551
با سەرەتا باسی ئارکتیکی بکەین.

00:00:43.551 --> 00:00:47.016
ناوچەی جەمسەری باکوور بریتییە 
لەزەریایەکی بەرینی داپۆشراو بەسەهۆڵ

00:00:47.016 --> 00:00:49.627
بە چواردەوری دا بە بێ داری یوور.

00:00:49.627 --> 00:00:51.194
دەکرێت ناوچەکە پێناسە بکرێت

00:00:51.194 --> 00:00:53.129
وەک ناوچەکەی نێوان بازنەی جەمسەری باکوور

00:00:53.129 --> 00:00:54.586
وە جەمسەری باکور.

00:00:54.586 --> 00:00:56.215
ئەگەرلەجەمسەری باکووردا وەستابایت،

00:00:56.215 --> 00:00:58.836
لە هەموو شوێنێک کە سەیرت دەکرد، 
بە هەموو ئاراستەیەک،

00:00:58.836 --> 00:00:59.960
باشور دەبێت.

00:00:59.960 --> 00:01:01.323
بەڵام وەستان لەجەمسەری باکور

00:01:01.323 --> 00:01:03.255
قورسە بۆ ماوەیەکی زۆر

00:01:03.255 --> 00:01:05.400
چونکە لە ناوەڕاستی زەریایەک،

00:01:05.400 --> 00:01:08.420
بە بەردەوامی دەیگۆڕن، بەستەڵەکەی
دەریای بەستوو.

00:01:08.420 --> 00:01:11.169
ئەگەر لە جەمسەری باکوورەوە
بکەویتە ناو ئاوەوە،

00:01:11.169 --> 00:01:15.634
دەچیتە ناو ئاوەوە کە١٣،٩٨٠ پێ قوڵە.

00:01:15.634 --> 00:01:18.174
لەسەروو ئاوەکەوە، تێکڕای پلەی گەرمی زستان

00:01:18.174 --> 00:01:21.593
دەکرێت بە پلەی سەدی -٤٠نزم بێت،

00:01:21.593 --> 00:01:23.349
وە ساردترین پلەی گەرمی تۆمارکراو

00:01:23.349 --> 00:01:27.930
نزیکەی ٦٨پلەی سەدی دەبێت.

00:01:27.930 --> 00:01:29.263
سەرەڕای ئەم بارودۆخە سەختە،

00:01:29.263 --> 00:01:31.575
مرۆڤ ناوچەی ئاوەدان لە جەمسەری باکوور

00:01:31.575 --> 00:01:33.804
هەزاران ساڵە.

00:01:33.804 --> 00:01:37.483
ژیان لەباکوور ئەو زیندەوەرانە 
دەگرێتەوە کە لە سەهۆڵەکەدا دەژین،

00:01:37.483 --> 00:01:39.456
زوپلانکتۆن و فیتۆپلانکتۆن،

00:01:39.456 --> 00:01:41.041
ماسی و مادە دەریاییەکان،

00:01:41.041 --> 00:01:41.730
باڵندەکان،

00:01:41.730 --> 00:01:42.367
ئاژەڵی زەوی،

00:01:42.367 --> 00:01:42.985
ڕووەک،

00:01:42.985 --> 00:01:45.084
وە کۆمەڵگا مرۆییەکان.

00:01:45.084 --> 00:01:47.183
باشە ئەی جەمسەری جەمسەری؟

00:01:47.183 --> 00:01:50.224
جەمسەری جەمسەری باشوری کیشوەری زەوییە،

00:01:50.224 --> 00:01:52.885
و جەمسەری باشووری جوگرافی تێدایە

00:01:52.885 --> 00:01:55.588
پێنجەم گەورەترین کیشوەری ئەم هەسارەیە

00:01:55.588 --> 00:01:57.836
نزیکەی دوو هێندەی ئوسترالیا.

00:01:57.836 --> 00:02:01.335
نزیکەی٩٨% ی ئەنئارکتسا بە سەهۆڵ داپۆشراوە

00:02:01.335 --> 00:02:03.778
بەلایەنی کەمەوە یەک میل لە ئەستووری.

00:02:03.778 --> 00:02:06.859
مەرجەکان لە جەمسەری هەندێک لە ئەوپەڕی

00:02:06.859 --> 00:02:08.305
لە هەموو جیهاندا.

00:02:08.305 --> 00:02:10.157
بە تێکڕا، ئەوە ساردترینە،

00:02:10.157 --> 00:02:10.974
بایترین

00:02:10.974 --> 00:02:12.352
وشکترین کیشوەر

00:02:12.352 --> 00:02:14.183
وە بەرزترین بەرزبوونی تێکڕای هەیە

00:02:14.183 --> 00:02:15.725
لە هەموو کیشوەرەکان.

00:02:15.725 --> 00:02:18.689
لەوانەیە وا بیربکەیتەوە کە بەفر 
دەبارێت هەموو کات لە پۆلس،

00:02:18.689 --> 00:02:20.526
بەڵام جەمسەری جەمسەرەکان زۆر وشکن،

00:02:20.526 --> 00:02:21.996
بە بیابانێک دادەنرێن

00:02:21.996 --> 00:02:23.111
لەگەڵ بارانی ساڵانە

00:02:23.111 --> 00:02:26.252
تەنها ٢٠٠ملیمەتر بەدرێژایی کەنارەکە

00:02:26.252 --> 00:02:27.614
وە زۆر کەمتر لە ناو خاکی

00:02:27.614 --> 00:02:29.164
پلەی گەرمی لە جەمسەری جەمسەری

00:02:29.164 --> 00:02:32.564
گەیشتووەتە -٨٩پلەی سەدی.

00:02:32.564 --> 00:02:34.995
چونکە زۆر قورسە و قورسە،

00:02:34.995 --> 00:02:37.969
هیچ دانیشتوانێکی هەمیشەیی 
مرۆڤ لە جەمسەری جەمسەری نیە،

00:02:37.969 --> 00:02:40.498
بەڵام لە هەر شوێنێک لە ١٠٠٠بۆ ٥٠٠٠کەس

00:02:40.498 --> 00:02:41.752
بەدرێژایی ساڵ لە تەنیشتی

00:02:41.752 --> 00:02:44.916
لە وێستگەکانی توێژینەوە کە 
بڵاوبوبونەوە لە کیشوەرەکە.

00:02:44.916 --> 00:02:48.297
تەنانەت زۆرترین گیانلەبەریش 
بۆ مانەوە شەڕ دەکات،

00:02:48.297 --> 00:02:51.100
وە تەنها زیندەوەرە ساردەکان 
لەوێ ڕزگاریان دەبێت،

00:02:51.100 --> 00:02:53.092
لە نێویاندا چەندین جۆری قەراگە،

00:02:53.092 --> 00:02:54.242
ئاژەڵەکان،

00:02:54.242 --> 00:02:55.331
بەکتریا،

00:02:55.331 --> 00:02:56.288
فەنجی،

00:02:56.288 --> 00:02:57.114
ڕووەکەکان،

00:02:57.114 --> 00:02:58.080
وە پرۆتیستا.

00:02:59.510 --> 00:03:02.850
بەڵام بۆچی ئانتارکتیکا
ساردترە لە ئامۆزای باکووری؟

00:03:02.850 --> 00:03:04.468
باشە، سەرەتا، زۆربەی کیشوەرەکە

00:03:04.468 --> 00:03:07.075
زیاتر لە سێ کیلۆمەتر لە ئاستی دەریاوە،

00:03:07.075 --> 00:03:09.431
پلەی گەرمیش بە بەرزبوونەوە کەم دەبێتەوە.

00:03:09.431 --> 00:03:12.058
بۆیە لوتکەی چیاکان بەفریان لەسەر دەبارێت.

00:03:12.058 --> 00:03:13.853
دووەم،ئەوەت لە بیرە کە جەمسەری باکوور

00:03:13.853 --> 00:03:16.306
بەڕاستی زەریایەکی بەستوویە.

00:03:16.306 --> 00:03:17.847
ئاوی ناو زەریاکە لە ژێرەوە

00:03:17.847 --> 00:03:20.819
گەرمترە لە زەوی بەستوو لە جەمسەری جەمسەری،

00:03:20.819 --> 00:03:23.657
وە ئەو گەرمییە دەگوازرێنەوە 
بۆ ناو بەستەڵەکی سەهۆڵەکە.

00:03:23.657 --> 00:03:26.069
ڕێگەلە پلەی گەرمادەگرێت 
لەناوچەکانی جەمسەری باکوور

00:03:26.069 --> 00:03:27.489
لە گەیشتن بە ئەوپەڕی

00:03:27.489 --> 00:03:30.686
نمونەیی لە ڕووی زەویی جەمسەری.

00:03:30.686 --> 00:03:34.573
سێیەم، وەرزەکان پیلان دژی جەمسەری.

00:03:34.573 --> 00:03:36.616
لە کاتی هەڵکردنی تەمووزدا،

00:03:36.616 --> 00:03:38.736
کاتێک زەوی لەت لەت دەبێت و دوور هی خۆرە،

00:03:38.736 --> 00:03:41.546
هەروەها زستانی لە جەمسەری جەمسەری،

00:03:41.546 --> 00:03:43.454
کە دوو جار لە سەرما دەتاشی

00:03:43.454 --> 00:03:44.751
بۆ جەمسەری باشوور.

00:03:44.751 --> 00:03:46.906
بەڵام سەرەڕای ئەوەی کە بێ میوان بوو،

00:03:46.906 --> 00:03:49.327
جەمسەری باکوور و باشوور هۆکارێکی گەورەن

00:03:49.327 --> 00:03:51.431
بۆچی هەسارەکەمان بەم شێوەیەیە.

00:03:51.431 --> 00:03:52.940
هەردوو هەرێمی جەمسەریمان

00:03:52.940 --> 00:03:55.158
کە زۆر گرنگن لە کۆنترۆڵکردنی ئاووهەوادا.

00:03:55.158 --> 00:03:56.886
یارمەتی مامناوەندی پلەی گەرمایان دا

00:03:56.886 --> 00:03:58.654
لە ناوچە میزاجیەکانمان

00:03:58.654 --> 00:04:00.347
وە کەش و هەوایەکی جێگیرمان پێ بدە.

00:04:00.347 --> 00:04:02.475
وەک بەفری دەریا لەجەمسەری باکوور کەم دەبێت

00:04:02.475 --> 00:04:04.558
بەهۆی گۆڕانی کەش و هەوا و گەرمبوونی زەوی،

00:04:04.558 --> 00:04:05.908
کەش و هەوا لە سەرانسەری جیهاندا

00:04:05.908 --> 00:04:08.234
زیاتر ناسەقامگیر تر دەبێت.