Бид ДНК гэж юу болох,
ямар бүтэцтэй, хэрхэн олширдог, цаашлаад
эс дотор явагдах мейоз урвалыг харж мэдэхээс өмнө
үр удам нь эцэг эхийнхээ төрхийг хадгалж авсан байдаг
талаар ерөнхий ойлголттой байсан.
Жишээлэхэд, цэнхэр нүдтэй эрэгтэй хүн байлаа гэхэд
ингээд зурчихъя,
бор нүдтэй эмэгтэйтэй гэрлэвэл
илүү охин шиг зураадахъя
хэрэв энэ эрэгтэй бор нүдтэй охинтой гэрлэвэл,
ихэнхдээ, эсвэл бор нүдтэй эмэгтэй тааралgх болгонд
тэдниий хүүхдүүд
бор нүдтэй болж төрнө.
Тэдний бор нүдтэй хүүхдийг зуръя л даа.
Энэ чинь л миний хэлээд байгаа
удамшил мянга мянган хүмүүст явагддаг болохыг
харлаа.
Хүүхдүүд эцэг эхтэйгээ төстэй төрж,
зарим шину тэмдгийг залгамжилж, харин зарим жинж
бусдыгаа давамгайлдаг.
Үүний нэг жишээ нь үс эсвэл нүдэн дахь
илүү бараан пигмент байгаад юм.
Нэг эцэг нь цайвар пигменттэй байлаа ч гэсэн
өөр нэг нь давамгайлж бараан болж болно.
Эсвэл бидний эргэнд нилээн тохиолдох холимог ч байж болно.
Юу яаж удамшиж байгааг судалдаг салбар
ДНК гийн салбараас ч урт түүхтэй.
Удамүлыг 20 аар зууны дундаас
ихээхэн судалж ирсэн юм.
Үүнийг удаан хугацаанд судалсан юм.
Эртний генетик удамшлын эцэг хэмээн нэрлэгдэх хүн
Григор Мэндэл байсан юм.
Тэрээр анх хувраг байсан ба
ургамалд аль шинж өвлөгдсөн үгүйг сонирхож
шинж тэмдэгүүд яаж нэг нэгэндээ
өвлөгдөж ирсэнийг ойлгохыг хүсчээ.
Эртний генетикийг судлах явцдаа
Би хялбарчилсан таамаглалуудыг авч үзнэ.
Учир нь ихэнх таамаглал бидний генд гарч ирээгүй ч
ирээдүйд юу ч болж мэдэх байсныг
хэлж өгнө шүү дээ.
Эхний таамаглал бол зарим шинж тэмдэг
бүхэлдээ эсвэл огт үгүй гэсэн онцлогтой байдаг
Ихэнхид нь огт үгүй гэдгийг бид мэднэ.
Суурь хялбарчлалыг авч үзье
Дэлхийд хоёр төjлийн нүдний өнгөний аллель
байдаг гэж бодъё
Аллель гэж юу болохыг санаарай
аллель бол генийн нэгэн төрөл
Чи цэнхэр эсвэл бор өнгийн нүдтэй байх
хоёр боломжтой байлаа гэж бодъё
Хүн зөвхөн нэг өнгийн нүдтэй байх боломжтой
ертөнцөнд амьдардаг гэж бодоход
Нүдний өнгөний талаар ярихад илүү
нарийн ярвигтай ч энэ бол зүгээр л нэг хялбарчилсан жишээ
Өөр нэгийг авч үзье л дээ
Шүдний хэмжээ биологийн ихэнхи сурах бичигт
олдоод байхгүй л дээ
гэхдээ том жижиг шүдтэй байх
хоёр боломжийг харъя
Би ген аллель хоёрын ялгаааг гаргамаар байна л даа
Миний өмнө ярсан Григор Мэндэл ДНК, хромосомын талаар
мэдэхээс өмнө 1850 оны үед
энэ судалгааг хийж байсан
Ялгааг нь сайн харахын тулд микробиолог уруу
оръё
Хромосом байгаа гэхэд
Одоо хромосом зуръя
Ингээд
Хромосом
Аавын маань хромосом гэж бодъё
Харин энд байгаа зүйл бол
Хромосомын локус юм
Энд нүдний өнгөний ген
байгаа
Надад аав ээжийн хоёр хромосом байгаа
Энд ээжийнхийг
зуръя л даа
Тэд эсэнд байхдаа
ийм харагдахгүй ч гэлээ
ёрөнхийдөө ойлгоод аваарай
үүнийг гомологийн хромосом гэж бодвол
тэд адилхан гэнд хуваарилагдана
Ээжийн маань генийн локуст ч бас
нүдний өнгөний ген байна
Хэрэв дэлхийд нүдний өнгөний хоёрхон л ген
байдаг бол
надад хоёр адилхан ген тохиолдлоо гэхэд
хэрэв хоёр адилхан ген байвал
би жижиг тэмдэглэгээ хийе л дээ
том үсгээр B гэж бичвэл
за за эсрэгээр нь
жижиг b - г цэнхэрт бичээд
том B борд бичье
Энд жижиг b харин энд том B байх
тохиолдолд
Энэ үед би өөрийн генийн төрлөө аллель гэж бичье
ээхээсээ би том B
ааваасаа жижиг b авсан
Энэ ген ингэж илэрхийлэгдэх бүр
аллель болж байгаа юм
Нэг генд хоёр өөр төрлийн аллель
эсвэл өөр төрөл байдаг
Надад нэг нь ээжийн
нөгөө дахь нь аавын хоёр төрөл байхад
намайг гетерозигот эсвэл
гетерозигот генийн төрөл гэж нэрлэнэ
Энэ генийн төрөл миний аллельтэй ижил төрөл байна
Жишээлбэл надад жижиг b тохиолдвол
цэнэр нүдтэй гэн эцэг эх хоёулангаас заяагдана
жижиг b тохиолдвол
би хоёр адилхан аллельтэй төрнө
эцэг эх хоёул надад ижил төрлийн ген өгсөн
энэ тохиолдолд энэ төрлийн ген гомозигоз
эсвэл гомозигот генийн төрөл болж
би энэ шинж тэмдгээрээ гомозигот болж байна
Магадгүй та нар энэ нь жирийн хэрэг гэж хэлэх байх
энэ бол та нарт байгаа төрх байдал.
Магадгүй би ээжээсээ бор эсвэл ааваасаа цэнхэр нүд авсан байх
энэ тохиолдолд би цэнхэр нүкийг хоёулангаас нь авсан байна шүү дээ
Миний нүд ямар өнгөтэй байхыг би яаж мэдэх вэ?
Хариулт бол маш ярвигтай
Энэ бол олон зүйлийн үр дүн
Харин Мэндэл бидний яриад байгаа
нэг генийн давамгай байдлыг судалсан
нэг шинж нөгөөгөө давамгайлдаг
гэсэн үг
Олон хүмүүс нүдний өнгө ялангуяа цэнхэр өнгийг
бусад нь зонхилдог байсан
гэж боджээ
жишээлбэл нэгэн суурь хялбарчлал
авч үзье
Бор өнгө цэнхэрийгээ
зонхилдог гэж бодье
уг нь би цэнхэрийг зонхилоосой гэж хүсэх байсан ч
цэнхэр бага зонхилдог
Гэхдээ энэ зөвхөн
суурь хялбарчлал юм шүү
Том B бор нүдийг, жижиг b бага зонхилоа үед
бор өнгийн нүд зонхилох учраас
би энэ генийн төрлийг залгамжилна
энэ генийн төралтэй хүн бүр
бор нүдтэй байна гэсэн үг
Ингээд
бичвэл
Гэнотайп тэгээд фэнотайп
Гэнотайп бол чамд буй генийн төрөл
харин фэнотайп бол илэрхийлэгдэж эсвэл
харагдаж байгаа зүйл юм
Хэрвээ бор нүдний генийг аавасаа авах бол
Би том B - г бор өнгөөр бичвэл
ойлгомжтой болох байх
Хэрэв би ааваасаа бор нүдний ген авсан бол
харин ээжээсээ цэнхэр нүдний ген авсан бол
Учир нь бор нүд бага зонхилж, бор нүдний аллель бага байх учир
Би саяа бор нүдний ген гэж хэлсэн шүү дээ
үүнийг бор нүдний генийн төрөл ба бор аллель гэж хэлж бас болно
харин ээжээс авсныг цэнхэр нүдний генийн төрөл
ба цэнхэр аллель гэе
Бор нүдний жалтгаан болох
бор аллель зонхилдог гэж бичье л дээ
Харин одоо эсрэгээр нь бичье
Би цэнхэр аллелийг ааваасаа харин
борыг нь ээжээсээ авсан гэж үзвэл
яг л адилхан
фенотайпд бор нүд хамрана
харин би бор нүдийг ээж аав хоёулахгаас нь
авбал яах бол?
би бор өнгийг хичнээн өрчийлсөн ч
ялгаа байхгүй
Харин одоо надад ээж аавын хоёр бор нүдний аллель
зонхилдог гэж бодье
Юу болох бол?
Таагаад үзээрэй
Бор нүд хэвээрээ байна
Ихэнхи ген хоёр төрлөөс их байдаг ч гэлээ
хүмүүст хоёр төрлийн аллелийг л хардаг учир
завхан нэг сүүлийн
бүлэг байгаа нь энэ юм
Жишээлэхэд, цусны бүлэг
Цусны бүлгийн 4 төрөл байдаг
Харин одоо би ээж ааваасаа хоёр ижил
цэнхэр аллель авсан гэж бодъё
цэнхэр аллель зонхилоод байдаггүй ч гэсэн
өөр сонголт байхгүй байна шүү дээ
Иймээс сайн муугүй, фенотайп цэнхэр болно
Нүдний аллель яаж ажилдаг тийм чухал биш ч
удамшлын талаар ойлгоход
сайн хялбарчлал, жишээ болно
Ийм янзаар судалж болох хэд хэдэн төрлүүд бий
Үүнээс миний хэлэх гээд байгаа зүйл
олон төрлийн генотайп бүгдээрээ
ижил фенотайпд эмхэтлэгддэг
Хэн нэгний нүдний өнгийг хараад тэд
гомозигот зонхилогч байсан үгүйг, эсвэл
гетерозигот байсныг
хэлэхэд бэршээлтэй байсан шүү дээ
Энд гетерозигот байна
Энэ хоёр бол гетерозигот
үүнийг гибрид гэж болно
гибрид гэхэд хэт ташаа ч
энэ үгийг ихээхэн хэрэглэдэг
энэ нь тэр генийн ондоо төрлийг авсан гэсэн утгатай
Ээж аав хэрхэн үржилд ордог
талаар жоох ярья
Энэ шат дараалах үйл явцаас бүрдэнэ
Тэнийг хоёулаа гибрид гэж бодъё
аавд бор нүдний зонхилогч аллель
түүнчлэн цэнхэр нүдний бага зонхилох аллель байгаа
ээж ч гэсэн
мөн адил
Миний нүд ямар өнгөтэйг хэлэхээс өмнө
энэ хоёр хүний
ямар байгааг харуулъя
Тэмдэглээдэхье
тогтсон журмаар
үүнийг ээж гээд
үүнийг аав гэе
тэдний хүүхдүүд ямар генотайптай
байж болох бол?
Тэд үржлээ гэж бодье
харин одоо
хүснэгт зуръя
меойз хуваагдлаар бид миний ээж энэ гентэйг мэднэ
хүсвэл дахин зуръя
гомологийн хосыг зуръя
нэг хромосом
нөгөө хромосом
гомологийн хосын энэ хромосомд
нүдний өнгөний локуст бор нүдний ген байна
харин энэ нүний локуст
цэнхэр нүдний ген байна
аавд ч мөн адил
түүний эсний хромосыг харвал ийм
энд нэг хромосом
харин энд нөгөө дахь нь
энэ хромосомын локусыг харвал
бор нүдний аллель харагдана
харин энд
цэнхэр нүдний
мейозыг санах юм бол
тэд эхлээд хувилагдаж
хромосом дээр энэ хоёр хроматид үүснэ
тэд метафазын үед мейозоор задарч жагсана
яаж жагсахыг бид мэдэж байгаа
жишээлэхэд, надад энэ хромосомыг ч өгч болно
өөрийг ч өгч болно
харин ээж надад үүнийг ч
тэрийг ч өгч болно
тиймээс энэ хоёрын алийг ч авч болно
хэрвээ би ээжээсээ энэ хромосомыг
харин энийг ааваасаа авбал
нүдний өнгөнд маань ямар генотайп ирэх бол?
энэ нь том B байна
хэрвээ би энэ хромосомыг ээжээсээ
харин энийг ааваасаа авбал яах бол?
тэгвэл том B ааваас
харин жижиг b ээжээс авна
энэ нь өөр нэг магадлал юм
өөр нэг магадлал бол бор нүдний аллелийг би ээжээсээ
харин цэнхэрийг
ааваасаа авах юм
тэгвэл энэ хромосыг би ааваасаа
харин энийг ээжээсээ авна
энэ бол өөр нэгэн арга
фенотайп энэ үед ямар болох бол
энд байгаа нь бор болоод
энэ ч бас бор
энэ ч бор болоход энэ цэнхэр
өмнө харуулсанчлан
урьдчилан хэлэх юм бол
надад хоёр хүн байна
хоёулаа гибрид буюу нүдний өнгөөрөө
гетерозигот
нүдний өнгөнд зонхилох үгүй гэж байдаг
хоёулаа гетехозигот учраас 1 бор аллель
1 цэнхэр аллель байгаа
хүүхэдтэй болвол
тэр хүүхэд бор нүдтэй болох болов уу?
магадлалыг нь тоочъё
4н ижил хувилбар байгаа тийм биз?
4н ижил хувилбарыг
хуваарьт нь бичье
4н ижил хувилбар
энэнээс бор нүдтэй байх
хэдэн боломж байна?
1,2,3
3/4 буюу 75%
энэ хоёр эцэг эхийн хүүхэд
цэнхэр нүдтэй болох магадлал?
4н ижил хувилбараас 1 л байгаа учир
25%
Тэд гетерозигот гаргах магадлал
хэд бол?
гетерозигот үр гаргах магадлал
ямар бол?
одоо бид фенотайпыг яриагүй байна
бид генотайпыг ярьж байна
тэгвэл энэ хувилбараас гетерозигот аль нь бэ?
энд байна, учир нь энэ хоьцтой байна
энэ бол гибрид
хоёр аллелийн хольц байна
энэ ч гэсэн
магадлал юу бол?
4 өөр хувилбар байна
бүгдээрээ адил харин 2нь
гетерозигот байна
тиймээс 2/4 эсвэл 1/2 эсвал 50%
Пунетийн шугам ашиглан
генийн талаар олон таамаглал дэвшүүлж
зонхилох үгүйг мэдэж
байж болох олон зүйлийн
магадлалыг харж чадлаа шүү дээ
дараа дараагийн видео дээр гарах ч
та нар эсрэгээр хийж болно шүү
энэ хоёрт 5 бор нүтэй хүүхэд байлаа гэхэд
хоёулаа гетерозигот байх
магадлал хэд вэ гэх ч юм уу...
Маш сонирхолтой хэсэг шүү
хэт хялбарчилсан ч гэлээ
Зарим шинжүүд ялангуяа
Григор Мэндэлийн судалж байсан нь ийм ч байсан байж магадгүй юм.