WEBVTT

00:00:06.879 --> 00:00:09.129
Yaklaşık 66 milyon yıl önce,

00:00:09.129 --> 00:00:12.305
gezegenimizdeki yaşama
korkunç bir şey oldu.

00:00:12.845 --> 00:00:16.330
Devasa volkanik püskürmeler 
atmosferi karbondioksitle doldurup

00:00:16.330 --> 00:00:20.100
Manhattan büyüklüğünde
bir göktaşı Dünya'ya çarptığında

00:00:20.100 --> 00:00:24.407
ekosistemler çifte darbe ile sarsıldı.

00:00:24.907 --> 00:00:29.731
Çarpmanın yarattığı toz, çoğu bitkide
fotosentezi durdurarak veya azaltarak

00:00:29.731 --> 00:00:33.946
otçulları ve onlarla beslenen
etçilleri açlığa mahkum etti.

00:00:33.946 --> 00:00:35.521
Kısa bir süre içinde,

00:00:35.521 --> 00:00:38.980
dünyadaki türlerin dörtte üçü
sonsuza kadar yok oldu

00:00:39.110 --> 00:00:41.121
ve çağlar boyu gösterişle gezinen

00:00:41.121 --> 00:00:42.536
devasa dinozorlar,

00:00:42.536 --> 00:00:43.854
uçan sürüngenler,

00:00:43.854 --> 00:00:46.445
kabuklu mürekkep balıkları
ve deniz sürüngenleri

00:00:46.975 --> 00:00:49.136
tarih öncesine yitip gitti.

00:00:49.716 --> 00:00:53.285
Dinozorlar çok şanssız gibi görünebilir,

00:00:53.285 --> 00:00:58.247
ancak Dünya tarihi boyunca
çeşitli şiddette yok oluşlar yaşandı

00:00:58.247 --> 00:01:00.524
ve hâlâ etrafımızda yaşanmaya
devam ediyor.

00:01:00.974 --> 00:01:02.262
Çevrenin değişimi

00:01:02.262 --> 00:01:04.807
bazı türleri bölgelerinden
dışarı iterken

00:01:04.807 --> 00:01:07.632
diğerlerine yeni fırsatlar yaratıyor.

00:01:07.832 --> 00:01:12.557
Yaşam alanlarına istilacı türler
gelip yerlileri bastırıyor.

00:01:12.667 --> 00:01:16.047
Bazı durumlarda,
daha iyi uyum sağlayan

00:01:16.047 --> 00:01:19.701
organizmaların faaliyetleri sonucu
tüm tür tamamen yok oluyor.

00:01:20.841 --> 00:01:23.996
Ancak, bazen çevrede
meydana gelen büyük değişiklikler

00:01:23.996 --> 00:01:27.980
çoğu canlının uyum sağlayamayacağı
kadar hızlı geçekleşiyor


00:01:27.980 --> 00:01:31.609
ve jeolojik bakımdan bir anda
binlerce türün yok olmasına yol açıyor.

00:01:32.039 --> 00:01:34.613
Biz buna bir kitlesel yok oluş diyoruz

00:01:34.613 --> 00:01:36.871
ve bu tür olaylar nadir olsa da

00:01:36.871 --> 00:01:39.928
paleontologlar, fosil kayıtlarında
ciddi değişimler tespit edip

00:01:39.928 --> 00:01:42.924
birkaç jeolojik katman boyunca
sürmüş olan tür silsilelerinin

00:01:42.924 --> 00:01:45.702
birdenbire yok olduğunu
gördüklerinde

00:01:45.702 --> 00:01:48.519
bu yok oluşların
birkaçını belirleyebiliyor.

00:01:49.099 --> 00:01:52.091
Aslında bu kitlesel yok oluşlar
Dünya tarihini

00:01:52.091 --> 00:01:54.869
kesin dönemlere ayırmakta kullanılıyor.

00:01:55.199 --> 00:01:57.281
Dinozorların yok oluşu

00:01:57.281 --> 00:01:59.816
en bilinen kitlesel yok oluş olsa da

00:01:59.816 --> 00:02:03.357
en büyük olanı dinozorlardan
çok önce meydana geldi.

00:02:03.747 --> 00:02:08.805
252 milyon yıl önce,
Permiyen ve Triasik dönemler arasında,

00:02:08.805 --> 00:02:13.797
Dünya'nın kara kütleleri birleşip
süper kıta Pangea'yı oluşturdu.

00:02:14.497 --> 00:02:17.591
Bu birleşme olurken
iç kısımlar çölleşti

00:02:17.591 --> 00:02:20.898
ve tek sahil şeridi,
biyolojik çeşitliliğin geliştiği

00:02:20.898 --> 00:02:24.851
sığ tropik denizlerin çoğunu yok etti.

00:02:25.441 --> 00:02:28.817
Bütün Sibirya'da büyük volkanik
püskürmeler oldu

00:02:28.817 --> 00:02:31.239
ve çok yüksek sıcaklıklarla çakışarak

00:02:31.239 --> 00:02:33.743
büyük bir sera etkisi yarattı.

00:02:34.583 --> 00:02:37.847
Bu felaketler okyanustaki türlerin

00:02:37.847 --> 00:02:40.599
%95'inin yok oluşunu hızlandırdı

00:02:40.599 --> 00:02:43.903
ve kara üzerindeki,
bugün dinozor olarak bildiğimiz

00:02:43.903 --> 00:02:48.391
türlerin ataları olan
tuhaf Permiyen sürüngenlerinin önünü açtı.

00:02:49.421 --> 00:02:53.102
Fakat kitlesel yok oluşlar
sadece uzak geçmişteki şeyler değil.

00:02:53.412 --> 00:02:55.278
Geçtiğimiz birkaç milyon yılda,

00:02:55.278 --> 00:02:58.751
gezegenimizin kutuplarındaki
devasa buz örtülerindeki değişimler

00:02:58.751 --> 00:03:01.549
deniz seviyesinin
inip çıkmasına neden olarak

00:03:01.549 --> 00:03:04.751
iklim düzenini
ve okyanus akıntılarını değiştirdi.

00:03:05.111 --> 00:03:09.065
Buz tabakaları genişledikçe,
geri çekildikçe ve tekrar döndükçe

00:03:09.065 --> 00:03:11.728
bazı hayvanlar bu değişimlere
uyum sağladı

00:03:11.728 --> 00:03:14.413
veya daha uygun bir yere göç etti.

00:03:14.943 --> 00:03:17.714
Ancak diğerlerinin, 
dev yer tembelleri,

00:03:17.714 --> 00:03:19.095
dev sırtlanlar ve mamutlar

00:03:19.095 --> 00:03:21.651
gibi hayvanların soyu tükendi.

00:03:22.071 --> 00:03:25.314
Bu büyük memeli yok oluşu, 
buz örtüsünün erimesine bağlı olarak

00:03:25.314 --> 00:03:28.910
iklim koşulları ve ekosistem
değişimleri çakışınca oldu.

00:03:29.240 --> 00:03:32.875
Ancak, 150.000 yıl önce
Afrika'da ortaya çıkan

00:03:32.875 --> 00:03:37.851
bir hominid türünün yükselişi de
rahatsız edici bir çakışma oldu.

00:03:38.351 --> 00:03:41.089
Yeni çevreye adaptasyonları sırasında,

00:03:41.089 --> 00:03:45.273
yiyecek toplama ve avlanma için
yeni araç ve yöntemler yaratan insan

00:03:45.273 --> 00:03:50.227
binlerce yıl birlikte yaşadığımız
bu büyük hayvanların

00:03:50.227 --> 00:03:54.026
yok olmasının tek nedeni olmayabilir.

00:03:54.026 --> 00:03:55.532
Ancak bugün,

00:03:55.532 --> 00:03:58.722
araçlarımız ve yöntemlerimiz
o kadar etkili bir hale geldi ki

00:03:58.722 --> 00:04:01.617
insanlar artık çevreye göre yaşamıyor,

00:04:01.617 --> 00:04:03.673
onu aktif olarak değiştiriyor.

00:04:04.093 --> 00:04:06.571
Türlerin yok oluşu
ekosistemlerin geçmişinde

00:04:06.571 --> 00:04:08.569
olağan bir durumdur.

00:04:08.989 --> 00:04:11.760
Ancak çalışmalar,
günümüzdeki birçok organizmanın

00:04:11.760 --> 00:04:14.394
yok olma seviyelerinin

00:04:14.394 --> 00:04:18.095
olağan bir gidişattan yüzlerce, 
binlerce kat yüksek olduğunu söylüyor.

00:04:18.255 --> 00:04:22.524
Ancak, insanların eşsiz kitlesel
yok oluş yaratma yeteneği,

00:04:22.524 --> 00:04:25.258
onları engellemesini de sağlayabilir.

00:04:25.448 --> 00:04:27.528
Geçmişteki tür yok olmalarını öğrenerek,

00:04:27.528 --> 00:04:31.203
günümüzde çevre değiştikçe
neler olup bittiğini fark ederek,

00:04:31.203 --> 00:04:34.444
bu bilgiyi diğer türler üzerindeki
etkimizi azaltmak için kullanarak,

00:04:34.444 --> 00:04:37.859
insanlığın dünya üzerindeki
devasa bir göktaşı kadar

00:04:37.859 --> 00:04:41.687
yıkıcı olan etkisini değiştirerek
biyolojik çeşitliliği olan bir çevrenin

00:04:41.687 --> 00:04:45.046
iş birliği içindeki bir unsuru olabiliriz.