1
00:00:06,879 --> 00:00:09,129
Yaklaşık 66 milyon yıl önce,

2
00:00:09,129 --> 00:00:12,305
gezegenimizdeki yaşama
korkunç bir şey oldu.

3
00:00:12,845 --> 00:00:16,330
Devasa volkanik püskürmeler 
atmosferi karbondioksitle doldurup

4
00:00:16,330 --> 00:00:20,100
Manhattan büyüklüğünde
bir göktaşı Dünya'ya çarptığında

5
00:00:20,100 --> 00:00:24,407
ekosistemler çifte darbe ile sarsıldı.

6
00:00:24,907 --> 00:00:29,731
Çarpmanın yarattığı toz, çoğu bitkide
fotosentezi durdurarak veya azaltarak

7
00:00:29,731 --> 00:00:33,946
otçulları ve onlarla beslenen
etçilleri açlığa mahkum etti.

8
00:00:33,946 --> 00:00:35,521
Kısa bir süre içinde,

9
00:00:35,521 --> 00:00:38,980
dünyadaki türlerin dörtte üçü
sonsuza kadar yok oldu

10
00:00:39,110 --> 00:00:41,121
ve çağlar boyu gösterişle gezinen

11
00:00:41,121 --> 00:00:42,536
devasa dinozorlar,

12
00:00:42,536 --> 00:00:43,854
uçan sürüngenler,

13
00:00:43,854 --> 00:00:46,445
kabuklu mürekkep balıkları
ve deniz sürüngenleri

14
00:00:46,975 --> 00:00:49,136
tarih öncesine yitip gitti.

15
00:00:49,716 --> 00:00:53,285
Dinozorlar çok şanssız gibi görünebilir,

16
00:00:53,285 --> 00:00:58,247
ancak Dünya tarihi boyunca
çeşitli şiddette yok oluşlar yaşandı

17
00:00:58,247 --> 00:01:00,524
ve hâlâ etrafımızda yaşanmaya
devam ediyor.

18
00:01:00,974 --> 00:01:02,262
Çevrenin değişimi

19
00:01:02,262 --> 00:01:04,807
bazı türleri bölgelerinden
dışarı iterken

20
00:01:04,807 --> 00:01:07,632
diğerlerine yeni fırsatlar yaratıyor.

21
00:01:07,832 --> 00:01:12,557
Yaşam alanlarına istilacı türler
gelip yerlileri bastırıyor.

22
00:01:12,667 --> 00:01:16,047
Bazı durumlarda,
daha iyi uyum sağlayan

23
00:01:16,047 --> 00:01:19,701
organizmaların faaliyetleri sonucu
tüm tür tamamen yok oluyor.

24
00:01:20,841 --> 00:01:23,996
Ancak, bazen çevrede
meydana gelen büyük değişiklikler

25
00:01:23,996 --> 00:01:27,980
çoğu canlının uyum sağlayamayacağı
kadar hızlı geçekleşiyor


26
00:01:27,980 --> 00:01:31,609
ve jeolojik bakımdan bir anda
binlerce türün yok olmasına yol açıyor.

27
00:01:32,039 --> 00:01:34,613
Biz buna bir kitlesel yok oluş diyoruz

28
00:01:34,613 --> 00:01:36,871
ve bu tür olaylar nadir olsa da

29
00:01:36,871 --> 00:01:39,928
paleontologlar, fosil kayıtlarında
ciddi değişimler tespit edip

30
00:01:39,928 --> 00:01:42,924
birkaç jeolojik katman boyunca
sürmüş olan tür silsilelerinin

31
00:01:42,924 --> 00:01:45,702
birdenbire yok olduğunu
gördüklerinde

32
00:01:45,702 --> 00:01:48,519
bu yok oluşların
birkaçını belirleyebiliyor.

33
00:01:49,099 --> 00:01:52,091
Aslında bu kitlesel yok oluşlar
Dünya tarihini

34
00:01:52,091 --> 00:01:54,869
kesin dönemlere ayırmakta kullanılıyor.

35
00:01:55,199 --> 00:01:57,281
Dinozorların yok oluşu

36
00:01:57,281 --> 00:01:59,816
en bilinen kitlesel yok oluş olsa da

37
00:01:59,816 --> 00:02:03,357
en büyük olanı dinozorlardan
çok önce meydana geldi.

38
00:02:03,747 --> 00:02:08,805
252 milyon yıl önce,
Permiyen ve Triasik dönemler arasında,

39
00:02:08,805 --> 00:02:13,797
Dünya'nın kara kütleleri birleşip
süper kıta Pangea'yı oluşturdu.

40
00:02:14,497 --> 00:02:17,591
Bu birleşme olurken
iç kısımlar çölleşti

41
00:02:17,591 --> 00:02:20,898
ve tek sahil şeridi,
biyolojik çeşitliliğin geliştiği

42
00:02:20,898 --> 00:02:24,851
sığ tropik denizlerin çoğunu yok etti.

43
00:02:25,441 --> 00:02:28,817
Bütün Sibirya'da büyük volkanik
püskürmeler oldu

44
00:02:28,817 --> 00:02:31,239
ve çok yüksek sıcaklıklarla çakışarak

45
00:02:31,239 --> 00:02:33,743
büyük bir sera etkisi yarattı.

46
00:02:34,583 --> 00:02:37,847
Bu felaketler okyanustaki türlerin

47
00:02:37,847 --> 00:02:40,599
%95'inin yok oluşunu hızlandırdı

48
00:02:40,599 --> 00:02:43,903
ve kara üzerindeki,
bugün dinozor olarak bildiğimiz

49
00:02:43,903 --> 00:02:48,391
türlerin ataları olan
tuhaf Permiyen sürüngenlerinin önünü açtı.

50
00:02:49,421 --> 00:02:53,102
Fakat kitlesel yok oluşlar
sadece uzak geçmişteki şeyler değil.

51
00:02:53,412 --> 00:02:55,278
Geçtiğimiz birkaç milyon yılda,

52
00:02:55,278 --> 00:02:58,751
gezegenimizin kutuplarındaki
devasa buz örtülerindeki değişimler

53
00:02:58,751 --> 00:03:01,549
deniz seviyesinin
inip çıkmasına neden olarak

54
00:03:01,549 --> 00:03:04,751
iklim düzenini
ve okyanus akıntılarını değiştirdi.

55
00:03:05,111 --> 00:03:09,065
Buz tabakaları genişledikçe,
geri çekildikçe ve tekrar döndükçe

56
00:03:09,065 --> 00:03:11,728
bazı hayvanlar bu değişimlere
uyum sağladı

57
00:03:11,728 --> 00:03:14,413
veya daha uygun bir yere göç etti.

58
00:03:14,943 --> 00:03:17,714
Ancak diğerlerinin, 
dev yer tembelleri,

59
00:03:17,714 --> 00:03:19,095
dev sırtlanlar ve mamutlar

60
00:03:19,095 --> 00:03:21,651
gibi hayvanların soyu tükendi.

61
00:03:22,071 --> 00:03:25,314
Bu büyük memeli yok oluşu, 
buz örtüsünün erimesine bağlı olarak

62
00:03:25,314 --> 00:03:28,910
iklim koşulları ve ekosistem
değişimleri çakışınca oldu.

63
00:03:29,240 --> 00:03:32,875
Ancak, 150.000 yıl önce
Afrika'da ortaya çıkan

64
00:03:32,875 --> 00:03:37,851
bir hominid türünün yükselişi de
rahatsız edici bir çakışma oldu.

65
00:03:38,351 --> 00:03:41,089
Yeni çevreye adaptasyonları sırasında,

66
00:03:41,089 --> 00:03:45,273
yiyecek toplama ve avlanma için
yeni araç ve yöntemler yaratan insan

67
00:03:45,273 --> 00:03:50,227
binlerce yıl birlikte yaşadığımız
bu büyük hayvanların

68
00:03:50,227 --> 00:03:54,026
yok olmasının tek nedeni olmayabilir.

69
00:03:54,026 --> 00:03:55,532
Ancak bugün,

70
00:03:55,532 --> 00:03:58,722
araçlarımız ve yöntemlerimiz
o kadar etkili bir hale geldi ki

71
00:03:58,722 --> 00:04:01,617
insanlar artık çevreye göre yaşamıyor,

72
00:04:01,617 --> 00:04:03,673
onu aktif olarak değiştiriyor.

73
00:04:04,093 --> 00:04:06,571
Türlerin yok oluşu
ekosistemlerin geçmişinde

74
00:04:06,571 --> 00:04:08,569
olağan bir durumdur.

75
00:04:08,989 --> 00:04:11,760
Ancak çalışmalar,
günümüzdeki birçok organizmanın

76
00:04:11,760 --> 00:04:14,394
yok olma seviyelerinin

77
00:04:14,394 --> 00:04:18,095
olağan bir gidişattan yüzlerce, 
binlerce kat yüksek olduğunu söylüyor.

78
00:04:18,255 --> 00:04:22,524
Ancak, insanların eşsiz kitlesel
yok oluş yaratma yeteneği,

79
00:04:22,524 --> 00:04:25,258
onları engellemesini de sağlayabilir.

80
00:04:25,448 --> 00:04:27,528
Geçmişteki tür yok olmalarını öğrenerek,

81
00:04:27,528 --> 00:04:31,203
günümüzde çevre değiştikçe
neler olup bittiğini fark ederek,

82
00:04:31,203 --> 00:04:34,444
bu bilgiyi diğer türler üzerindeki
etkimizi azaltmak için kullanarak,

83
00:04:34,444 --> 00:04:37,859
insanlığın dünya üzerindeki
devasa bir göktaşı kadar

84
00:04:37,859 --> 00:04:41,687
yıkıcı olan etkisini değiştirerek
biyolojik çeşitliliği olan bir çevrenin

85
00:04:41,687 --> 00:04:45,046
iş birliği içindeki bir unsuru olabiliriz.