WEBVTT

00:00:01.035 --> 00:00:03.200
- [Təlimatçı] Nəsli kəsilmə
termini haqqında

00:00:03.200 --> 00:00:05.950
düşünərkən ağlımıza ilk
öncə baş verən hadisələr,

00:00:05.950 --> 00:00:09.020
yəni 63 milyon il əvvəl Yer
kürəsinin böyük bir meteoritlə

00:00:09.020 --> 00:00:11.430
toqquşması və bu toqquşma
nəticəsində dinozavrların

00:00:11.430 --> 00:00:14.260
əksəriyyətinin ölməsi
kimi hadisələr gəlir.

00:00:14.260 --> 00:00:15.580
Əksər heyvanlar deyirəm,
çünki müəyyən olunub ki,

00:00:15.580 --> 00:00:17.510
hazırki dövrdə tanıdığımız
bir çox heyvan xüsusilə

00:00:17.510 --> 00:00:19.550
toyuqların daxil olduğu
quşlar sinfi öz

00:00:19.550 --> 00:00:20.990
başlanğıclarını sağ qalan

00:00:20.990 --> 00:00:24.050
dinozavrlardan götürmüşlər.

00:00:24.050 --> 00:00:26.300
Təkcə dinozavrların yox,
digər bir neçə

00:00:26.300 --> 00:00:27.490
növün də nəsli kəsilmişdir.
Lakin aydındır ki,

00:00:27.490 --> 00:00:30.140
bəzi növlər sağ qalmışdır.

00:00:30.140 --> 00:00:31.740
Ola bilsin ki, bizim əcdadımız
bir növ yereşən,

00:00:31.740 --> 00:00:34.650
gəmirici dələ olmuşdur
və toqquşma anında

00:00:34.650 --> 00:00:36.190
torpağın altında olduğu üçün

00:00:36.190 --> 00:00:38.990
zədələnmədən xilas
olmuşdur. Daha sonra

00:00:38.990 --> 00:00:40.680
Yer kürəsinin tozla örtüldüyünə
baxmayaraq necəsə

00:00:40.680 --> 00:00:43.020
qida tapmış və davamlı
fotosintez

00:00:43.020 --> 00:00:44.960
getməsə belə bir şəkildə

00:00:44.960 --> 00:00:47.770
sağ qala bilmişdir.

00:00:47.770 --> 00:00:49.870
Bu videoda nəslin kəsilməsi
haqqında

00:00:49.870 --> 00:00:52.200
daha dərin danışacağıq.

00:00:52.200 --> 00:00:53.580
Onun səbəbi həmişiə
ətraf mühitdə baş

00:00:53.580 --> 00:00:56.530
verən belə böyük dəyişikliklər olmur.

00:00:56.530 --> 00:00:58.040
Ancaq nəsil kəsilmə
zamanı haqqında

00:00:58.040 --> 00:01:00.960
danışacağımız təkan növü
ətraf mühitin müəyyən

00:01:00.960 --> 00:01:04.430
səviyyələrdə dəyişilməsi olacaq.

00:01:04.430 --> 00:01:07.580
Populyasiyada müxtəlifliklər

00:01:07.580 --> 00:01:09.600
yarandıqca müxtəlifliyi fərqli
rənglərə

00:01:09.600 --> 00:01:12.170
malik dairələr şəklində çəkəcəyəm.

00:01:12.170 --> 00:01:14.820
Əgər ətraf mühit
müəyyən yollarla tədricən

00:01:14.820 --> 00:01:16.820
dəyişərsə, populyasiya
əksər hallarda variantlara,

00:01:16.820 --> 00:01:20.750
digər populyasiya fərdlərinə
nisbətən daha

00:01:20.750 --> 00:01:23.350
uğurlu olan fərdlərə sahib olacaq.

00:01:23.350 --> 00:01:26.050
Ətraf mühitdə baş verən
dəyişikliklərə daha

00:01:26.050 --> 00:01:28.000
tez uyğunlaşa bilən belə
variantlar zaman keçdikcə

00:01:28.000 --> 00:01:30.810
çoxalacaq, nəticədə onların
daha çoxu sağ qalacaq.

00:01:30.810 --> 00:01:32.330
Onlar zamanla dominant
varianta çevriləcək, hətta bir

00:01:32.330 --> 00:01:36.330
müddətdən sonra yeni
növ əmələ gətirəcəklər.

00:01:36.330 --> 00:01:39.420
Beləliklə, zaman keçdikcə
nəsli kəsilməyəcək,

00:01:39.420 --> 00:01:41.620
adaptasiya olaraq, bəlkə də
ətraf mühitə daha yaxşı

00:01:41.620 --> 00:01:45.510
uyğunlaşan digər növlərə
çevriləcək fərdlərə sahibsiniz.

00:01:45.510 --> 00:01:47.850
Lakin meteoritli dinozavr
nümunəsi bizə göstərdi ki,

00:01:47.850 --> 00:01:50.790
dəyişiklik heç də həmişə tədricən olmur.

00:01:50.790 --> 00:01:54.140
Aydındır ki, dinozavr
nümunəsində olduğu

00:01:54.140 --> 00:01:56.010
kimi səmanın alovlandığı
bir vəziyyətdə çox az

00:01:56.010 --> 00:01:58.110
sayda orqanizm belə
şəraitə uyğunlaşaraq

00:01:58.110 --> 00:02:00.420
sağ qala biləcək.

00:02:00.420 --> 00:02:02.120
Ancaq biz insanlar üçün
o qədər də sürətli görünməyən

00:02:02.120 --> 00:02:05.790
sürətli dəyişikliklər də baş verə bilər.

00:02:05.790 --> 00:02:08.420
Məsələn, bu qrafik 1500-ci
ildən bəri nəsli kəsilmiş

00:02:08.420 --> 00:02:11.110
canlıları göstərir.

00:02:11.110 --> 00:02:12.290
Mən sizə bu videonu
dayandırmağı və burada baş

00:02:12.290 --> 00:02:14.680
verənləri anladığınızdan tam
əmin olmağı tövsiyə

00:02:14.680 --> 00:02:16.570
edirəm, çünki bu, özlüyündə bir

00:02:16.570 --> 00:02:18.000
bacarıqdır, lakin həqiqətən maraqlıdır.

00:02:18.000 --> 00:02:19.980
Bu, bizə təqribən son
500 ildə nəsli kəsilmiş

00:02:19.980 --> 00:02:24.600
növlərin yekun faizini göstərir.

00:02:24.600 --> 00:02:25.450
1500-cü ildə orada
olan növləri görə bilərsiniz.

00:02:25.450 --> 00:02:28.520
Gəlin suda-quruda
yaşayanların xəttini izləyək.

00:02:28.520 --> 00:02:31.610
Cədvəldə suda-quruda
yaşayanların nəsli kəsilmiş

00:02:31.610 --> 00:02:35.440
bütün növləri təxminən 2%-lə

00:02:35.440 --> 00:02:38.350
2 1/2% arasında yerləşir.

00:02:38.350 --> 00:02:41.670
Bu o demək deyil ki, suda-quruda
yaşayanların 2%-dən 2 1/2%-ə qədəri ölüb.

00:02:41.670 --> 00:02:44.130
Bu o deməkdir ki, sinfin bu

00:02:44.130 --> 00:02:45.720
növləri artıq mövcud deyil.

00:02:45.720 --> 00:02:48.490
Suda-qruruda yaşayanların
genotiplərinin bu variantları

00:02:48.490 --> 00:02:51.310
artıq dünyada mövcud deyil.

00:02:51.310 --> 00:02:52.970
Suda-quruda yaşayanlar üçün
bu olduqca pisdir, lakin

00:02:52.970 --> 00:02:54.370
biz bunun digər heyvan növləri

00:02:54.370 --> 00:02:56.670
üçün də pis olduğunu görürük.

00:02:56.670 --> 00:02:57.503
Deyə bilərsiniz ki, 2%-dən

00:02:57.503 --> 00:03:00.500
2 1/2%-ə qədər elə də pis rəqəm deyil.

00:03:00.500 --> 00:03:01.430
Yenidən qeyd edək ki,

00:03:01.430 --> 00:03:04.640
bunlar bir daha görməyəcəyimiz
bütün növlərdir və

00:03:04.640 --> 00:03:06.300
bizi narahat edən şey bu
əyrilərin nə üçün

00:03:06.300 --> 00:03:09.430
sürətlə yuxarıya doğru qalxmasıdır.

00:03:09.430 --> 00:03:10.590
Bəziləriniz maraqlana bilər ki,

00:03:10.590 --> 00:03:13.240
nəsli kəsilmənin ilkin səviyyəsi yoxdur?

00:03:13.240 --> 00:03:15.690
Ola bilsin ki, bu ilkin səviyyəyə
nisbətən çox da pis deyil.

00:03:15.690 --> 00:03:18.170
Qrafikdəki maraqlı
məqam odur ki, o bizə

00:03:18.170 --> 00:03:19.890
ilkin səviyyəni göstərir.

00:03:19.890 --> 00:03:21.400
Bu kiçik boz kvadrat bir
ildə milyon növə düşən

00:03:21.400 --> 00:03:23.690
0,1-2 nəsli kəsilmənin ilkin
səviyyəsinə

00:03:23.690 --> 00:03:28.340
əsaslanan növlərin yekun

00:03:28.340 --> 00:03:31.210
faizini təmsil edir.

00:03:31.210 --> 00:03:33.900
Yəni ilkin səviyyənin bu
aşağıda yerləşən boz

00:03:33.900 --> 00:03:35.030
kvadrat olduğunu görürsünüz.

00:03:35.030 --> 00:03:37.960
Qeyri-adi nəsli kəsilmə
nisbətlərimiz olmasa idi,

00:03:37.960 --> 00:03:41.090
qrafikdə təxminən bu xəttə yaxın olardıq.

00:03:41.090 --> 00:03:44.430
Ancaq diqqətlə baxın,
1500-cü ildən bəri biz bu

00:03:44.430 --> 00:03:46.440
rəqəmi geridə qoymuşuq və
bunun səbəbləri bizə aydındır.

00:03:46.440 --> 00:03:49.650
Ətraf mühit sürətlə dəyişir.

00:03:49.650 --> 00:03:51.530
Ətraf mühitin sürətlə
dəyişməsinin

00:03:51.530 --> 00:03:54.500
əsas günahkarı kimdir?

00:03:54.500 --> 00:03:57.980
Son 500 ildə hansı
qrupun populyasiyası

00:03:57.980 --> 00:04:00.140
durmadan artıb?

00:04:00.140 --> 00:04:03.580
Əlbəttə ki, insanlar deyərdiniz.

00:04:03.580 --> 00:04:05.790
Bu insanların təkcə
yaşadıqları yer və yaşayış

00:04:05.790 --> 00:04:07.180
yerlərini mənimsədikləri ilə
əlaqəli deyil. Həmçinin,

00:04:07.180 --> 00:04:10.130
təsəvvür edin, indiki
ətraf mühit təxminən

00:04:10.130 --> 00:04:12.900
500 il əvvəl müasir Los-Ancelesdə olan

00:04:12.900 --> 00:04:15.700
mühitdən çox fərqlidir.

00:04:15.700 --> 00:04:17.720
Bu təkcə yaşadığımız
yerlə bağlı deyil, ehtiyac duyduğumuz

00:04:17.720 --> 00:04:20.370
qida ilə də bağlıdır. Bizim həqiqətən
yeməyə ehtiyacımız var.

00:04:20.370 --> 00:04:22.750
Lakin bu, digər heyvanların
yaşaya biləcəyi ekosistemlərə

00:04:22.750 --> 00:04:24.790
təsir edir və orada onların

00:04:24.790 --> 00:04:25.960
artıq yaşaya bilməyəcəyi
böyük

00:04:25.960 --> 00:04:28.390
dəyişikliklərə səbəb ola bilər.

00:04:28.390 --> 00:04:30.920
İnsanların kənd təsərüffatı
məqsədləri üçün istifadə etdiyi

00:04:30.920 --> 00:04:33.330
əkin torpaqları nəsli kəsilmənin
əsas mənbəyidir.

00:04:33.330 --> 00:04:34.630
Eyni zamanda dənizə çıxırıq,

00:04:34.630 --> 00:04:37.930
bəzən də balıq tuturuq.

00:04:37.930 --> 00:04:40.520
Bu da nəsli kəsilmənin mənbəyi ola bilər.

00:04:40.520 --> 00:04:42.020
Müxtəlifliyin azalması.

00:04:42.020 --> 00:04:45.060
Getdikcə daha çox növ
insanlar tərəfindən əhliləşdirilir

00:04:45.060 --> 00:04:47.123
və bu səbəbdən müxtəlifliyin
azalması təbiətdə yalnız bir

00:04:47.960 --> 00:04:49.530
neçə növ əkin sahəsi, bir neçə
növ

00:04:49.530 --> 00:04:51.500
mal-qaranın qalmasına şərait yaradır.

00:04:51.500 --> 00:04:53.480
Onlarla yaxşı anlaşan və
birlikdə yaşayan müəyyən

00:04:53.480 --> 00:04:55.320
növlər ola bilər, lakin onlar

00:04:55.320 --> 00:04:56.870
müxtəlifliyə malik olmadığı üçün

00:04:56.870 --> 00:04:59.390
ekosistem də o qədər müxtəlif

00:04:59.390 --> 00:05:00.810
olmur. Buna görə də

00:05:00.810 --> 00:05:04.660
növlərin sağ qalması üçün
müxtəlifliklər olmayacaqdır.

00:05:04.660 --> 00:05:07.320
Bunun üzərinə çirklənmə,
qlobal istiləşmə, işğalçı növlər

00:05:07.320 --> 00:05:09.710
kimi şeyləri əlavə etsəniz,

00:05:09.710 --> 00:05:12.320
bu əyrilərin nə üçün narahat
edici şəkildə üzü yuxarı

00:05:12.320 --> 00:05:14.660
artdığını anlaya bilərsiniz.

00:05:14.660 --> 00:05:15.493
Biz təkcə heyvanlara

00:05:15.493 --> 00:05:17.640
qulluq etməməliyik, baxmayaraq
ki, bu növlərə qulluq

00:05:17.640 --> 00:05:18.980
etməyimiz üçün yaxşı

00:05:18.980 --> 00:05:20.190
motivasiyadır. Lakin yadda

00:05:20.190 --> 00:05:21.970
saxlayın ki, növ yox olduqdan

00:05:21.970 --> 00:05:23.840
sonra onu bir daha geri 
qaytara bilməyəcəksiniz.

00:05:23.840 --> 00:05:25.290
Amma ümumi olaraq

00:05:25.290 --> 00:05:28.050
bütövlükdə Yer kürəsində
müxtəliflik nə qədər az

00:05:28.050 --> 00:05:30.130
olarsa, ekosistemlər də dəyişikliyə o

00:05:30.130 --> 00:05:32.663
qədər az dözümlü olacaq.