[Script Info]
Title: 
[Events]
Format: Layer, Start, End, Style, Name, MarginL, MarginR, MarginV, Effect, Text
Dialogue: 0,0:00:00.91,0:00:06.85,Default,,0000,0000,0000,,Opowiadaliśmy już o cyklu życia gwiazd o masach podobnych do naszego Słońca.
Dialogue: 0,0:00:06.85,0:00:12.93,Default,,0000,0000,0000,,W tym filmie chciałbym opowiedzieć więcej o gwiazdach masywnych.
Dialogue: 0,0:00:12.93,0:00:21.49,Default,,0000,0000,0000,,Mówiąc o masywnej gwieździe mam na myśli gwiazdę o masie większej niż 9 mas Słońca.
Dialogue: 0,0:00:21.49,0:00:28.47,Default,,0000,0000,0000,,Ogólna koncepcja rozwoju jest podobna, na pewno zacznie się od ogromnej chmury złożonej głównie z wodoru.
Dialogue: 0,0:00:28.54,0:00:34.87,Default,,0000,0000,0000,,Teraz chmura musi być większa od chmur z których powstały gwiazdy takie jak nasze Słońce.
Dialogue: 0,0:00:34.87,0:00:43.50,Default,,0000,0000,0000,,Zaczniemy od czegoś takiego, w końcu grawitacja spowoduje skupienie się tej materii tak, że powstanie wystarczająco gorące i gęste jądro w którym zapoczątkują
Dialogue: 0,0:00:43.50,0:00:47.95,Default,,0000,0000,0000,,się reakcje termojądrowe, innymi słowy fuzja wodoru.
Dialogue: 0,0:00:48.09,0:01:04.81,Default,,0000,0000,0000,,Następuje fuzja wodoru. Wodór spala się teraz w centrum.
Dialogue: 0,0:01:04.81,0:01:12.10,Default,,0000,0000,0000,,Wokół jest jest chmura złożona z innych pierwiastków i reszty wodoru. Centrum jest teraz rozgrzane, jest to tak naprawdę plazma. Coś w rodzaju zupy elektronów
Dialogue: 0,0:01:12.10,0:01:16.60,Default,,0000,0000,0000,,i jąder atomowych zamiast dobrze ułożonych atomów. Szczególnie blisko jądra.
Dialogue: 0,0:01:16.60,0:01:20.27,Default,,0000,0000,0000,,W tym momencie mamy fuzję wodoru, widzieliśmy że potrzeba do tego temperatury około 10 milionów kelwinów.
Dialogue: 0,0:01:20.27,0:01:24.78,Default,,0000,0000,0000,,Żeby była jasność, mówimy o bardziej masywnych gwiazdach, również na tym etapie rozwoju w ciągu głównym,
Dialogue: 0,0:01:24.78,0:01:34.25,Default,,0000,0000,0000,,na jądro jest wywierane większe ciśnienie grawitacyjne.
Dialogue: 0,0:01:34.25,0:01:40.60,Default,,0000,0000,0000,,Ze względu na swoją masywność gwiazda będzie się spalała szybciej i goręcej.
Dialogue: 0,0:01:40.60,0:01:51.85,Default,,0000,0000,0000,,Będzie się spalać szybciej i goręcej niż coś o masie naszego Słońca. W związku z czym nawet początkowa faza będzie przebiegać
Dialogue: 0,0:01:51.85,0:01:58.53,Default,,0000,0000,0000,,znacznie szybciej niż u gwiazdy podobnej do Słońca. Nasze Słońce łącznie będzie istniało od 10 do 11 miliardów lat,
Dialogue: 0,0:01:58.53,0:02:03.83,Default,,0000,0000,0000,,tutaj mówimy o życiu gwiazdy liczonym w dziesiątkach milionów lat,
Dialogue: 0,0:02:03.83,0:02:07.92,Default,,0000,0000,0000,,czyli około 1000x krótszym okresie czasu. Zastanówmy się jednak co się stanie,
Dialogue: 0,0:02:07.92,0:02:12.24,Default,,0000,0000,0000,,znany z mniej masywnych gwiazd model rozwoju jest w dużej mierze powtórzony w gwiazdach masywnych,
Dialogue: 0,0:02:12.24,0:02:17.47,Default,,0000,0000,0000,,jednak z powodu większego ciśnienia, grawitacji i temperatury kolejne fazy kończą się znacznie szybciej.
Dialogue: 0,0:02:20.60,0:02:26.33,Default,,0000,0000,0000,,Ostatecznie cały ten wodór ulegnie fuzji i powstanie jądro złożone z helu,
Dialogue: 0,0:02:26.33,0:02:32.76,Default,,0000,0000,0000,,wokół którego powstanie otoczka - gdzie dalej będzie się odbywała fuzja wodoru.
Dialogue: 0,0:02:32.76,0:02:36.67,Default,,0000,0000,0000,,I dalej reszta gwiazdy wokół tego. Pozwólcie, że dopisze oznaczenia.
Dialogue: 0,0:02:36.94,0:02:42.24,Default,,0000,0000,0000,,Tutaj znajduje się jądro złożone z helu.
Dialogue: 0,0:02:42.24,0:02:46.50,Default,,0000,0000,0000,,Coraz więcej helu będzie się w nim odkładać w miarę spalania się warstwy wodoru.
Dialogue: 0,0:02:46.93,0:02:50.50,Default,,0000,0000,0000,,W gwiazdach o masie naszego Słońca
Dialogue: 0,0:02:50.50,0:02:56.27,Default,,0000,0000,0000,,to jest etap kiedy gwiazda przeradza się w czerwonego giganta. Jądro staje się coraz bardziej gęste
Dialogue: 0,0:02:56.27,0:02:59.19,Default,,0000,0000,0000,,w miarę jak więcej helu jest produkowane.
Dialogue: 0,0:02:59.19,0:03:01.20,Default,,0000,0000,0000,,W miarę jak jądro staje się coraz bardziej gęste
Dialogue: 0,0:03:01.20,0:03:03.92,Default,,0000,0000,0000,,większe ciśnienie grawitacyjne jest wywierane
Dialogue: 0,0:03:03.92,0:03:09.92,Default,,0000,0000,0000,,na zewnętrzną warstwę wodoru, gdzie w dalszym ciągu trwa fuzja.
Dialogue: 0,0:03:09.92,0:03:16.84,Default,,0000,0000,0000,,Co powoduje wydzielenie się na zewnątrz większej ilości energii, która z kolei powoduje powiększenie się promienia gwiazdy
Dialogue: 0,0:03:16.84,0:03:22.01,Default,,0000,0000,0000,,Istnieje pewien ogólny schemat rozwoju - wraz ze zwiększaniem się masy początkowej gwiazdy
Dialogue: 0,0:03:22.01,0:03:25.84,Default,,0000,0000,0000,,w jądrze będą powstawać coraz to cięższe pierwiastki,
Dialogue: 0,0:03:25.84,0:03:28.82,Default,,0000,0000,0000,,te coraz cięższe pierwiastki wraz wzrostem gęstości gwiazdy
Dialogue: 0,0:03:28.82,0:03:30.87,Default,,0000,0000,0000,,również zaczną syntezować w jeszcze cięższe, utrzymując jądro.
Dialogue: 0,0:03:30.94,0:03:37.67,Default,,0000,0000,0000,,Ale ponieważ jądro samo w sobie staje się coraz gęstsze i gęstsze, lżejsze pierwiastki są wypychane na zewnątrz z coraz większą energią.
Dialogue: 0,0:03:37.87,0:03:42.84,Default,,0000,0000,0000,,Pomimo to jeżeli gwiazda jest wystarczająco masywna to materia nie zostanie wypchnięta tak daleko
Dialogue: 0,0:03:42.84,0:03:46.93,Default,,0000,0000,0000,,jak ma to miejsce w przypadku czerwonych olbrzymów będących jednym z etapów ewolucji podobnych do Słońca gwiazd.
Dialogue: 0,0:03:46.93,0:03:48.93,Default,,0000,0000,0000,,Zastanówmy się jak będzie kontynuowany ten cykl.
Dialogue: 0,0:03:48.93,0:03:52.59,Default,,0000,0000,0000,,Ostatecznie jądro składające się z helu stanie się dostatecznie gęste,
Dialogue: 0,0:03:52.59,0:03:58.26,Default,,0000,0000,0000,,by rozpoczęła się fuzja helu wskutek której powstaje węgiel.
Dialogue: 0,0:03:58.26,0:04:08.43,Default,,0000,0000,0000,,To jest już jądro złożone z węgla, nad nim formuje się jądro złożone z helu. Na granicy pomiędzy nimi tworzy
Dialogue: 0,0:04:08.43,0:04:15.60,Default,,0000,0000,0000,,się warstwa helu ulegającemu fuzji do węgla, tworząc coraz to bardziej gęste, węglowe jądro.
Dialogue: 0,0:04:15.60,0:04:28.00,Default,,0000,0000,0000,,Wokół tego wszystkiego znajduje się otoczka w której następuje synteza wodoru, wokół otoczki znajduje się reszta gwiazdy.
Dialogue: 0,0:04:28.00,0:04:30.33,Default,,0000,0000,0000,,Proces jest kontynuowany,
Dialogue: 0,0:04:30.33,0:04:32.25,Default,,0000,0000,0000,,w końcu rozpocznie się synteza znajdującego się w jądrze węgla
Dialogue: 0,0:04:32.25,0:04:33.93,Default,,0000,0000,0000,,i w gwieździe zaczną powstawać coraz to cięższe pierwiastki.
Dialogue: 0,0:04:35.60,0:04:39.59,Default,,0000,0000,0000,,To jest przedstawienie dosyć dojrzałej, masywnej gwiazdy (ściągnięte z Wikipedii).
Dialogue: 0,0:04:40.94,0:04:43.45,Default,,0000,0000,0000,,W gwieździe ciągle powstają kolejne warstwy coraz to cięższych pierwiastków.
Dialogue: 0,0:04:43.45,0:04:47.90,Default,,0000,0000,0000,,Powstają coraz to cięższe jądra pierwiastków, do momentu kiedy dojdziemy do żelaza.
Dialogue: 0,0:04:47.90,0:04:50.92,Default,,0000,0000,0000,,Konkretnie chodzi nam o
Dialogue: 0,0:04:50.92,0:04:53.94,Default,,0000,0000,0000,,żelazo-56. Żelazo o masie atomowej 56.
Dialogue: 0,0:04:55.57,0:04:57.33,Default,,0000,0000,0000,,W układzie okresowym żelazo posiada liczbę atomową 26 - oznacza ona liczbę protonów w jądrze.
Dialogue: 0,0:04:59.84,0:05:04.25,Default,,0000,0000,0000,,56 jest interpretowane jako liczba protonów i neutronów,
Dialogue: 0,0:05:04.25,0:05:05.92,Default,,0000,0000,0000,,ale nie jest tak do końca.
Dialogue: 0,0:05:05.92,0:05:12.24,Default,,0000,0000,0000,,Powodem, dla którego zatrzymujemy się przy żelazie jest to, że jego fuzja nie dostarcza energii.
Dialogue: 0,0:05:12.24,0:05:17.16,Default,,0000,0000,0000,,Fuzja żelaza w cięższe od niego pierwiastki wymaga dostarczenia energii,
Dialogue: 0,0:05:17.16,0:05:19.53,Default,,0000,0000,0000,,jest więc tak naprawdę procesem endotermicznym.
Dialogue: 0,0:05:19.53,0:05:23.62,Default,,0000,0000,0000,,Czyli fuzja żelaza nie jest w stanie utrzymać jądra.
Dialogue: 0,0:05:23.62,0:05:28.93,Default,,0000,0000,0000,,W ten sposób tworzą się cięższe pierwiastki:
Dialogue: 0,0:05:28.93,0:05:30.91,Default,,0000,0000,0000,,zaczynamy od wodoru,
Dialogue: 0,0:05:30.91,0:05:35.60,Default,,0000,0000,0000,,wodór syntezuje się do helu, hel syntezuje się do węgla i później kolejne syntezy pierwiastków
Dialogue: 0,0:05:35.60,0:05:38.94,Default,,0000,0000,0000,,w różnych kombinacjach, nie będę wchodził w szczegóły tworzą się nowe pierwiastki:
Dialogue: 0,0:05:40.85,0:05:43.26,Default,,0000,0000,0000,,neon, tlen i krzem.
Dialogue: 0,0:05:43.26,0:05:45.86,Default,,0000,0000,0000,,Nie są to jedyne pierwiastki jaki są tworzone, ale stanowią znaczącą większość.
Dialogue: 0,0:05:48.18,0:05:51.57,Default,,0000,0000,0000,,Po drodze tworzą się również inne pierwiastki: lit, beryl, bor.
Dialogue: 0,0:05:51.57,0:05:53.85,Default,,0000,0000,0000,,W ten sposób tworzą się pierwiastki
Dialogue: 0,0:05:53.85,0:05:56.26,Default,,0000,0000,0000,,z układu okresowego, aż po żelazo-56.
Dialogue: 0,0:05:57.94,0:06:03.60,Default,,0000,0000,0000,,Będąc zupełnie dokładnym w ten sposób da się wytworzyć pierwiastki aż po nikiel-56.
Dialogue: 0,0:06:03.60,0:06:06.11,Default,,0000,0000,0000,,Będzie również trochę niklu-56.
Dialogue: 0,0:06:06.11,0:06:08.24,Default,,0000,0000,0000,,Który ma taką samą masę jak żelazo-56,
Dialogue: 0,0:06:08.24,0:06:11.27,Default,,0000,0000,0000,,posiada po prostu dwa mniej neutrony i dwa więcej protony.
Dialogue: 0,0:06:11.27,0:06:18.18,Default,,0000,0000,0000,,Powstanie również nikiel-56, czyli będziemy mieć do czynienia z niklowo-żelaznym jądrem.
Dialogue: 0,0:06:18.18,0:06:22.80,Default,,0000,0000,0000,,Mniej więcej do tego punktu jest w stanie dojść gwiazda, niezależnie od tego jak bardzo jest masywna.
Dialogue: 0,0:06:22.80,0:06:26.33,Default,,0000,0000,0000,,Przynajmniej podążając klasycznym schematem syntezy pierwiastków.
Dialogue: 0,0:06:28.49,0:06:29.93,Default,,0000,0000,0000,,W tym miejscu chciałbym was zostawić,
Dialogue: 0,0:06:29.93,0:06:36.20,Default,,0000,0000,0000,,tak byście mogli się zastanowić, co może się stać później w momencie, kiedy w jądrze gwiazdy nie może utrzymywać się dalej synteza i staję się ono niestabilne.
Dialogue: 0,0:06:36.20,99:59:59.100,Default,,0000,0000,0000,,Przekonamy się, że czeka nas supernowa.