WEBVTT 00:00:00.650 --> 00:00:03.750 Biz artıq, təxminən bizim günəşimizlə eyni kütləyə sahib olan 00:00:03.750 --> 00:00:06.070 ulduzların həyat dövrü haqqında danışmışıq. 00:00:06.070 --> 00:00:09.010 Bu videoda mənim məqsədim isə daha böyük kütləyə sahib olan 00:00:09.010 --> 00:00:12.130 ulduzlar haqqında danışmaqdır. 00:00:12.372 --> 00:00:15.050 Böyük kütləli ulduzlar haqqında danışdığım zaman, 00:00:15.050 --> 00:00:17.180 kütlələri Günəşdən 9 dəfə çox olan 00:00:17.180 --> 00:00:20.960 ulduzları nəzərdə tuturam. 00:00:20.960 --> 00:00:23.330 Yəni ümumi fikir tamamilə eynidir. 00:00:23.330 --> 00:00:27.170 Əsasən hidrogendən ibarət olan bu nəhəng 00:00:27.170 --> 00:00:28.570 buludla başlayacaqsınız. 00:00:28.570 --> 00:00:30.550 Bu bulud bizim günəşimiz kimi 00:00:30.550 --> 00:00:34.070 ulduzları yaratmaq üçün qatılaşmış buludlardan 00:00:34.070 --> 00:00:35.451 daha böyük olmalıdır. 00:00:35.451 --> 00:00:37.160 Ancaq siz bununla başlayacaqsınız və nəticədə 00:00:37.160 --> 00:00:40.440 cazibə qüvvəsi onu bir araya gətirəcək. 00:00:40.440 --> 00:00:43.330 Onun nüvəsi hidrogenin alovlanması və əriməsi üçün 00:00:43.330 --> 00:00:47.090 kifayət qədər isti və sıx bir vəziyyətdə olacaq. 00:00:47.090 --> 00:00:49.534 Beləliklə, bu hidrogendir və o hazırda əriyir. 00:00:49.534 --> 00:00:51.380 Gəlin bunu yazaq. 00:00:51.380 --> 00:00:52.390 O indi əriyir. 00:00:52.390 --> 00:00:53.550 Bu hidrogen füzyonudur. 00:00:53.550 --> 00:00:55.360 Bunu belə yazaq. 00:00:55.360 --> 00:01:01.000 Artıq sizin ortada bir hidrogen birləşməniz var. 00:01:01.000 --> 00:01:04.230 Beləliklə, o, alovlanır və sən buludun ətrafında olan 00:01:04.230 --> 00:01:05.820 digər materiala sahibsən. 00:01:05.820 --> 00:01:07.640 Bu da hidrogenin qalan hissəsidir. 00:01:07.640 --> 00:01:10.390 Artıq O, çox istiləşməsi səbəbindən bir plazmaya çevrilib. 00:01:10.390 --> 00:01:12.880 Bu, xüsusilə nüvəyə yaxın və yaxşı bir şəkildə formalaşdırılmış 00:01:12.880 --> 00:01:14.877 atomlardan fərqli olaraq elektron və nüvələrdən ibarət bir növ yaxşı bir supdur. 00:01:14.877 --> 00:01:17.290 İndi siz hidrogen birləşməsinə sahibsiniz. 00:01:17.290 --> 00:01:20.400 Biz bunun təxminən 10 milyon Kelvində baş verdiyini gördük. 00:01:20.400 --> 00:01:21.166 Və mən bunu aydın bir şəkildə dəqiqləşdirmək istəyirəm. 00:01:21.166 --> 00:01:23.150 Böyük kütləyə sahib olan ulduzlardan 00:01:23.150 --> 00:01:25.650 bəhs etdiyimiz üçün, 00:01:25.650 --> 00:01:31.710 hətta bu mərhələdə belə 00:01:31.710 --> 00:01:34.020 yəni ulduzun əsas ardıcıllığı zamanı 00:01:34.020 --> 00:01:34.690 daha çox qravitasiya təzyiqi olacaqdır. 00:01:34.690 --> 00:01:35.720 Və beləliklə, daha sürətli bir şəkildə yanacaq və eyni zamanda daha da isti olacaqdır. 00:01:35.720 --> 00:01:38.460 Yəni bu, günəşimizin kütləsindən daha sürətli və 00:01:38.460 --> 00:01:42.650 daha isti olacaq. 00:01:42.650 --> 00:01:43.670 Hətta bu mərhələ belə 00:01:46.350 --> 00:01:50.850 bizim günəşimizin kütləsi həcmində olan bir ulduzdan çox daha qısa 00:01:50.850 --> 00:01:54.470 bir müddət ərzində baş verəcəkdir. 00:01:54.470 --> 00:01:57.850 Günəşimizin ömrü ümumi olaraq 10 və ya 11 milyard il olacaqdır. 00:01:57.850 --> 00:01:59.917 Burada belkədə biz on milyonlarla il sonra baş tutacaq 00:01:59.917 --> 00:02:01.490 şeylər haqqında danışacağıq. 00:02:01.490 --> 00:02:04.300 Yəni, 1000 həyat ömrü əmsalı daha da qısaldı. 00:02:04.300 --> 00:02:06.779 Ancaq yenə də gəlin nə baş verdiyini düşünək. 00:02:06.779 --> 00:02:09.060 Və indiyə qədər, baş verənlər artıq daha 00:02:09.060 --> 00:02:10.430 sürətli baş verəcək, 00:02:10.430 --> 00:02:14.533 çünki biz daha çox təzyiqə, cazibə qüvvəsinə və temperatura sahibik. 00:02:14.533 --> 00:02:15.530 Ancaq bu, günəşin kütləsi həcimində olan bir ulduzda gördüyümüz kimi, 00:02:15.530 --> 00:02:18.120 təxminən eyni şəkildə baş verəcəkdir. 00:02:18.120 --> 00:02:20.000 Ən sonunda, helium, üzr istəyirəm, 00:02:20.000 --> 00:02:23.060 hidrogen ətrafında bir hidrogen qabığı olan 00:02:23.060 --> 00:02:25.930 bir helium nüvəsinə çevriləcək. 00:02:25.930 --> 00:02:28.164 Onun ətrafında bir hidrogen 00:02:28.164 --> 00:02:30.080 füzyon qabığı olacaq. 00:02:30.080 --> 00:02:33.160 Daha sonra siz ulduzun geri qalan hissəsinə sahibsiniz. 00:02:33.160 --> 00:02:34.790 Gəlin bunu etiketləyək. 00:02:34.790 --> 00:02:36.740 Buradakı bizim helium nüvəmizdir. 00:02:36.740 --> 00:02:41.740 Bu qabıqdakı hidrogen birləşdikcə, 00:02:41.740 --> 00:02:43.420 tədricən daha çox helium yığılacaq. 00:02:43.420 --> 00:02:45.970 Günəşimizin böyüklüyündə və ya kütləsi həcimində olan 00:02:45.970 --> 00:02:49.930 bir ulduz olduğu zaman isə o qırmızı bir nəhəngə çevrilməyə başlayır. 00:02:49.930 --> 00:02:52.020 Çünki daha çox helium istehsal edildikcə 00:02:52.020 --> 00:02:56.020 bu nüvə də getdikcə daha da sıxlaşmağa başlayır. 00:02:56.020 --> 00:02:58.670 Və daha da sıxlaşdıqca, 00:02:58.670 --> 00:03:01.110 birləşmənin hələ də baş verdiyi 00:03:01.110 --> 00:03:03.370 bu hidrogen qabığına getdikcə 00:03:03.370 --> 00:03:06.490 daha çox qravitasiya təzyiqi tətbiq olunur. 00:03:06.490 --> 00:03:09.600 Faktiki ulduzun radiusunu xaircə itələmək üçün 00:03:09.600 --> 00:03:14.440 daha çox xaricə doğru enerji buraxacaq. 00:03:14.440 --> 00:03:17.836 Beləliklə ümumi prosesdə, 00:03:17.836 --> 00:03:20.420 biz nüvədə daha ağır elementlərin formalaşdığına 00:03:20.420 --> 00:03:22.450 sahib olacağıq və ulduzun getdikcə 00:03:22.450 --> 00:03:24.528 daha çox kütlə əldə etdiyini görəcəyik. 00:03:24.528 --> 00:03:26.350 Ulduz sıxlaşdıqca bu ağır elementlər 00:03:26.350 --> 00:03:27.620 ən sonunda alovlanacaq 00:03:27.620 --> 00:03:29.330 və nüvəni dəstəkləyəcək. 00:03:29.330 --> 00:03:31.170 Lakin nüvənin özü getdikcə daha da 00:03:31.170 --> 00:03:33.900 sıxlaşdığı üçün material getdikcə daha böyük enerji ilə 00:03:33.900 --> 00:03:36.920 daha da uzaq bir məsafəyə itələnir. 00:03:36.920 --> 00:03:39.320 Ulduz kifayət qədər kütləyə sahib olsa da, 00:03:39.320 --> 00:03:40.470 siz günəşə bənzər 00:03:40.470 --> 00:03:42.470 qırmızı bir nəhəngə 00:03:42.470 --> 00:03:45.574 sahib olacaqsınız və onu uzağa itələmək mümkün olmayacaq. 00:03:45.574 --> 00:03:46.884 Ancaq gəlin bu nümunənin 00:03:46.884 --> 00:03:48.980 necə davam edəcəyini düşünək. 00:03:48.980 --> 00:03:51.470 Ən sonda helium kifayət qədər sıxlaşdıqdan sonra 00:03:51.470 --> 00:03:53.100 alovlanacaq və karbona qarışacaq. 00:03:53.100 --> 00:03:56.470 Nəticədə, sizdə bir karbon nüvəsi formalaşmasına sahib olacaqsınız. 00:03:56.470 --> 00:03:58.290 Beləliklə, bu karbon nüvəsidir. 00:03:58.290 --> 00:03:59.890 Bəli, bu bir karbon nüvəsidir. 00:03:59.890 --> 00:04:01.580 Bunun ətrafında sizin bir helium nüvəniz var. 00:04:01.580 --> 00:04:04.460 Helium nüvəsinin mərkəzinə yaxın bir yerdə 00:04:05.650 --> 00:04:07.980 helium birləşməsindən ibarət bir qabığnız var, 00:04:07.980 --> 00:04:09.640 bu birləşmə hidrogen deyil, heliumdur və karbona çevrilir, 00:04:09.640 --> 00:04:13.150 bu da karbon nüvəsini daha sıx və daha isti bir vəziyyətə gətirir. 00:04:13.150 --> 00:04:15.460 Daha sonra bunun ətrafında sizin hidrogen birləşməniz olacaq. 00:04:15.460 --> 00:04:18.680 Burada çox diqqətli olmaq lazımdır. 00:04:18.680 --> 00:04:21.429 Unutmayın, sizin buarda hidrogen birləşməniz var. 00:04:21.429 --> 00:04:22.610 və sonra bunun ətrafında ulduzun qalan hissəsinə sahibsiniz. 00:04:22.610 --> 00:04:25.085 Beləcə bu proses sadəcə davam edəcək. 00:04:27.172 --> 00:04:29.380 Nəhayət, bu karbon əriməyə başlayacaq. 00:04:29.380 --> 00:04:31.700 Beləliklə, Siz nüvəni təşkil edən daha ağır 00:04:31.700 --> 00:04:33.530 elementlərə sahib olacaqsınız. 00:04:33.530 --> 00:04:35.448 Nəticədə, bu, kifayət qədər yetkin və böyük bir kütləyə sahib olan 00:04:35.448 --> 00:04:37.300 ulduzun Vikipediyadan olan kənar təsviridir. 00:04:37.300 --> 00:04:39.440 Siz daha ağır elementlərdən ibarət olan 00:04:39.440 --> 00:04:41.760 bu qabıqları və nüvələri 00:04:41.760 --> 00:04:43.760 dəmir əldə edənə qədər 00:04:43.760 --> 00:04:46.380 formalaşdırmağa davam edirsiniz. 00:04:46.380 --> 00:04:49.170 Xüsusilə də biz dəmir 56 haqqında danışırıq. 00:04:49.170 --> 00:04:52.650 Atom kütləsi 56 olan dəmir. 00:04:52.650 --> 00:04:54.860 Baxın bu dövri cədvəldə 26 onun atom nömrəsidir. 00:04:54.860 --> 00:04:57.980 Bu isə onun sahib olduğu proton sayısıdır. 00:04:57.980 --> 00:05:01.280 Baxmayaraq ki, bu dəqiq deyil, siz 56 - nı 00:05:01.280 --> 00:05:03.920 bir növ proton və neytronların sayı kimi görürsünüz. 00:05:03.920 --> 00:05:07.070 Ancaq bu nöqtədə dayanmağınızın səbəbi dəmiri əridərək 00:05:07.070 --> 00:05:08.720 enerji əldə edə bilməməyinizdir. 00:05:08.720 --> 00:05:12.290 Dəmiri dəmirdən daha ağır elementlərə çevirmək 00:05:12.290 --> 00:05:15.210 əslində enerji tələb edir. 00:05:15.210 --> 00:05:17.690 Bu əslində endotermik bir proses olardı. 00:05:17.690 --> 00:05:20.450 Yəni dəmiri əritmək əslində nüvəni dəstəkləməyə kömək etməyəcəkdir. 00:05:20.450 --> 00:05:23.200 Mənim buradakı məqsədim ağır elementlərin 00:05:23.200 --> 00:05:25.980 əslində bu şəkildə formalaşmasını göstərməkdir. 00:05:25.980 --> 00:05:28.630 Biz hidrogen, hidrogenin heliumla, 00:05:28.630 --> 00:05:31.500 heliumun isə karbonla birləşməsi ilə başladıq 00:05:31.500 --> 00:05:34.090 və daha sonra bütün bunların 00:05:34.090 --> 00:05:36.979 müxtəlif kombinasiyalarda daha da ağır 00:05:36.979 --> 00:05:39.400 elementlərlin birləşməsi ilə davam etdi. 00:05:39.400 --> 00:05:42.090 Neon, oksigen və siz onu tam olaraq burada görürsünüz. 00:05:42.090 --> 00:05:43.210 Bu isə silikondur. 00:05:43.210 --> 00:05:46.330 Bunlar formalaşan yeganə elementlər deyil, 00:05:46.330 --> 00:05:47.500 lakin bunlar bir növ formalaşan əsas elementlərdir. 00:05:47.500 --> 00:05:47.820 Ancaq eyni zamanda sizin əlinizdə litiyum, berilyum 00:05:47.820 --> 00:05:50.236 və bor kimi başqa şeylərədə var. 00:05:50.236 --> 00:05:53.010 Bütün bu digər şeylər də formalaşır. 00:05:53.010 --> 00:05:55.000 Beləliklə, dəmir 56 - ya qədər olan elementləri bu şəkildə tərtib edirsiniz. 00:05:55.000 --> 00:05:58.610 Bununla yanaşı, nikel 56-ya qədər də tam olaraq bu şəkildə 00:05:58.610 --> 00:06:00.980 tərtib edə bilərsiniz. 00:06:00.980 --> 00:06:03.600 Dəmir 56 ilə eyni kütləyə malikdir 00:06:03.600 --> 00:06:06.670 ancaq nikel 56 da sadəcə iki neytron az və 00:06:06.670 --> 00:06:07.770 iki proton daha çoxdur. 00:06:07.770 --> 00:06:11.400 Beləliklə, nikel 56 da formalaşacaq və ya formalaşa bilər, 00:06:11.400 --> 00:06:15.590 bu bir nikel-dəmir nüvəsi kimi olacaq. 00:06:15.590 --> 00:06:17.150 Ancaq bu, ulduzun nə qədər böyük olmasından asılı olmayaraq, 00:06:17.150 --> 00:06:19.250 ən azı ənənəvi birləşmə mərhələsindən 00:06:19.250 --> 00:06:23.940 və alovlanma mexanizmindən keçməklə 00:06:23.940 --> 00:06:26.150 nə qədər uzağa gedə biləcəyi ilə bağlıdır. 00:06:26.150 --> 00:06:28.280 Mənim etmək istədiyim şey, 00:06:28.280 --> 00:06:30.200 artıq bu ulduzu bir daha əridə bilməyəcəyimizə görə sizi burada buraxmaqdır ki, 00:06:30.200 --> 00:06:33.180 bundan sonra nə baş verə biləcəyini düşünə biləsiniz. 00:06:33.180 --> 00:06:37.350 və əslində görəcəyimiz şey onun bir fövqəlnova olacaqıdır.