0:00:00.650,0:00:03.140
Biz artıq, təxminən bizim günəşimizlə [br]eyni kütləyə sahib olan

0:00:03.140,0:00:06.070
ulduzların həyat dövrü [br]haqqında danışmışıq.

0:00:06.070,0:00:07.710
Bu videoda mənim məqsədim isə daha böyük [br]kütləyə sahib olan

0:00:07.710,0:00:09.260
ulduzlar haqqında danışmaqdır.

0:00:12.372,0:00:14.080
Böyük kütləli ulduzlar haqqında[br]danışdığım zaman,

0:00:14.080,0:00:17.180
kütlələri Günəşdən 9 dəfə çox olan

0:00:17.180,0:00:20.960
ulduzları nəzərdə tuturam.

0:00:20.960,0:00:23.330
Yəni ümumi fikir tamamilə eynidir.

0:00:23.330,0:00:27.170
Əsasən hidrogendən ibarət olan bu nəhəng

0:00:27.170,0:00:27.910
buludla başlayacaqsınız.

0:00:27.910,0:00:29.410
Və indi isə bulud bizim günəşimiz kimi

0:00:29.410,0:00:34.070
ulduzları yaratmaq üçün qatılaşmış[br]buludlardan

0:00:34.070,0:00:34.741
daha böyük olmalıdır.

0:00:34.741,0:00:36.240
Ancaq siz bununla başlayacaqsınız və nəticədə

0:00:36.240,0:00:40.440
cazibə qüvvəsi onu bir araya gətirəcək.

0:00:40.440,0:00:43.330
Onun nüvəsi hidrogenin alovlanması və[br]əriməsi üçün

0:00:43.330,0:00:47.090
kifayət qədər isti və sıx [br]bir vəziyyətdə olacaq.

0:00:47.090,0:00:49.534
Beləliklə, bu hidrogendir və [br]o hazırda əriyir.

0:00:49.534,0:00:50.200
Gəlin bunu yazaq.

0:00:50.200,0:00:51.630
O indi əriyir.

0:00:51.630,0:00:53.550
Bu hidrogen füzyonudur.

0:00:53.550,0:00:55.360
Bunu belə yazaq.

0:00:55.360,0:01:01.000
Artıq sizin ortada bir hidrogen [br]birləşməniz var.

0:01:01.000,0:01:03.280
Beləliklə, o, alovlanır və sən buludun[br]ətrafında olan

0:01:03.280,0:01:05.820
digər materiala sahibsən.

0:01:05.820,0:01:06.990
Bu da hidrogenin qalan hissəsidir.

0:01:06.990,0:01:09.640
Və artıq o çox istiləşməsi səbəbi ilə həqiqətən də bir plazmadır.

0:01:09.640,0:01:12.280
Bu, xüsusilə nüvəyə yaxın və yaxşı bir şəkildə formalaşdırılmış

0:01:12.280,0:01:15.957
atomlardan fərqli olaraq elektron və nüvələrdən[br]ibarət bir növ yaxşı bir supdur.

0:01:15.957,0:01:17.290
İndi siz hidrogen birləşməsinə[br]sahibsiniz.

0:01:17.290,0:01:19.820
Biz bunun təxminən 10 milyon [br]Kelvində baş verdiyini gördük.

0:01:19.820,0:01:21.276
Və mən bunu aydın bir şəkildə[br]dəqiqləşdirmək istəyirəm.

0:01:21.276,0:01:23.150
Böyük kütləyə sahib olan ulduzlardan

0:01:23.150,0:01:25.650
bəhs etdiyimiz üçün,

0:01:25.650,0:01:31.710
hətta bu mərhələdə belə

0:01:31.710,0:01:34.020
yəni ulduzun əsas ardıcıllığı zamanı

0:01:34.020,0:01:34.790
daha çox qravitasiya təzyiqi olcaqdır.

0:01:34.790,0:01:35.560
Və beləliklə, daha sürətli bir şəkildə yanacaq və [br]eyni zamanda daha da isti olacaqdır.

0:01:35.560,0:01:38.460
Yəni bu, günəşimizin kütləsindən [br]daha sürətli və

0:01:38.460,0:01:42.650
daha isti olacaq.

0:01:42.650,0:01:43.670
Hətta bu mərhələ belə

0:01:46.350,0:01:50.850
bizim günəşimizin kütləsi həcmində olan[br]bir ulduzdan çox daha qısa

0:01:50.850,0:01:54.470
bir müddət ərzində baş verəcəkdir.

0:01:54.470,0:01:55.100
Günəşimizin ömrü ümumi olaraq 10[br]və ya 11 milyard il olacaqır.

0:01:55.100,0:01:58.747
Bəlkə də on milyonlarla il sonra olan

0:01:58.747,0:02:00.580
şeylər haqqında[br]danışacağıq.

0:02:00.580,0:02:02.840
Yəni, 1000 həyat ömrü əmsalı [br]daha da qısaldı.

0:02:02.840,0:02:05.579
Ancaq yenə də gəlin nə baş verdiyini düşünək.

0:02:05.579,0:02:07.370
Və indiyə qədər, baş verənlər artıq daha

0:02:07.370,0:02:09.500
sürətli baş verəcək,

0:02:09.500,0:02:11.083
çünki biz daha çox təzyiqə, [br]cazibə qüvvəsinə və temperatura sahibik.

0:02:11.083,0:02:13.850
Ancaq bu, günəşin kütləsi həcimində olan[br]bir ulduzda gördüyümüz kimi,

0:02:13.850,0:02:16.460
təxminən eyni şəkildə baş verəcəkdir.

0:02:16.460,0:02:20.000
Ən sonunda, helium, üzr istəyirəm,

0:02:20.000,0:02:23.060
hidrogen ətrafında bir hidrogen[br]qabığı olan

0:02:23.060,0:02:25.930
bir helium nüvəsinə çevriləcək.

0:02:25.930,0:02:28.164
Onun ətrafında bir hidrogen

0:02:28.164,0:02:30.080
füzyon qabığı olacaq.

0:02:30.080,0:02:31.520
Daha sonra siz ulduzun geri qalan [br]hissəsinə sahibsiniz.

0:02:31.520,0:02:34.170
Gəlin bunu etiketləyək.

0:02:34.170,0:02:35.870
Buradakı bizim helium nüvəmizdir.

0:02:35.870,0:02:41.740
Bu qabıqdakı hidrogen birləşdikcə,

0:02:41.740,0:02:43.420
tədricən daha çox helium yığılacaq.

0:02:43.420,0:02:45.970
Günəşimizin böyüklüyündə və ya kütləsi[br]həcimində olan

0:02:45.970,0:02:49.930
bir ulduz olduğu zaman isə o qırmızı bir[br]nəhəngə çevrilməyə başlayır.

0:02:49.930,0:02:52.020
Çünki daha çox helium istehsal edildikcə

0:02:52.020,0:02:56.020
bu nüvə də getdikcə daha da [br]sıxlaşmağa başlayır.

0:02:56.020,0:02:58.670
Və daha da sıxlaşdıqca,

0:02:58.670,0:03:01.110
birləşmənin hələ də baş verdiyi

0:03:01.110,0:03:03.370
bu hidrogen qabığına getdikcə

0:03:03.370,0:03:06.490
daha çox qravitasiya təzyiqi[br]tətbiq olunur.

0:03:06.490,0:03:09.600
Faktiki ulduzun radiusunu xaircə[br]itələmək üçün

0:03:09.600,0:03:14.440
daha çox xaricə doğru enerji buraxacaq.

0:03:14.440,0:03:17.836
Beləliklə ümumi prosesdə,

0:03:17.836,0:03:19.210
biz nüvədə daha ağır elementlərin[br]formalaşdığına

0:03:19.210,0:03:21.430
sahib olacağıq və ulduzun getdikcə

0:03:21.430,0:03:23.888
daha çox kütlə əldə etdiyini görəcəyik.

0:03:23.888,0:03:25.142
Ulduz sıxlaşdıqca bu ağır elementlər

0:03:25.142,0:03:26.600
ən sonunda alovlanacaq

0:03:26.600,0:03:28.370
və nüvəni dəstəkləyəcək.

0:03:28.370,0:03:31.170
Lakin nüvənin özü getdikcə daha da

0:03:31.170,0:03:33.900
sıxlaşdığı üçün material getdikcə [br]daha böyük enerji ilə

0:03:33.900,0:03:36.920
daha da uzaq bir məsafəyə itələnir.

0:03:36.920,0:03:38.010
Ulduz kifayət qədər kütləyə sahib olsa da,

0:03:38.010,0:03:39.710
siz günəşə bənzər

0:03:39.710,0:03:41.460
siz günəşə bənzər qırmızı bir nəhəngə

0:03:41.460,0:03:44.330
sahib olacaqsınız və onu uzağa[br]itələmək mümkün olmayacaq.

0:03:44.330,0:03:45.824
Ancaq gəlin bu nümunənin

0:03:45.824,0:03:47.740
necə davam edəcəyini düşünək.

0:03:47.740,0:03:48.490
Ən sonda helium kifayət qədər [br]sıxlaşdıqdan sonra

0:03:48.490,0:03:52.280
alovlanacaq və karbona qarışacaq.

0:03:52.280,0:03:55.340
Və sizdə bir karbon nüvəsi formalaşmasına [br]sahib olacaqsınız.

0:03:55.340,0:03:57.760
Beləliklə, bu karbon nüvəsidir.

0:03:57.760,0:03:59.350
Bəli bu bir karbon nüvəsidir.

0:03:59.350,0:04:00.840
Bunun ətrafında sizin bir helium nüvəniz var.

0:04:00.840,0:04:02.810
Helium nüvəsinin mərkəzinə yaxın bir yerdə

0:04:05.650,0:04:07.980
helium birləşməsindən ibarət [br]bir qabığnız var,

0:04:07.980,0:04:10.180
bu birləşmə hidrogen deyil, heliumdur və karbona çevrilir,

0:04:10.180,0:04:13.150
bu da karbon nüvəsini daha sıx və[br]daha isti bir vəziyyətə gətirir.

0:04:13.150,0:04:15.310
Daha sonra bunun ətrafında sizin hidrogen birləşməniz olacaq.

0:04:15.310,0:04:18.680
Burada çox diqqətli olmaq lazımdır.

0:04:18.680,0:04:20.139
Unutmayın, sizin buarda hidrogen [br]birləşməniz var.

0:04:20.139,0:04:21.180
Və sonra bunun ətrafında ulduzun qalan hissəsinə sahibsiniz.

0:04:21.180,0:04:23.925
Beləcə bu proses sadəcə davam edəcək.

0:04:27.172,0:04:29.380
Nəhayət, bu karbon əriməyə başlayacaq.

0:04:29.380,0:04:31.700
Və siz nüvəni təşkil edən daha ağır

0:04:31.700,0:04:33.090
elementlərə sahib olacaqsınız.

0:04:33.090,0:04:34.048
Beləliklə, bu, kifayət qədər yetkin və böyük [br]bir kütləyə sahib olan

0:04:34.048,0:04:36.130
ulduzun Vikipediyadan olan kənar təsviridir.

0:04:36.130,0:04:39.440
Siz daha ağır elementlərdən ibarət olan

0:04:39.440,0:04:41.760
bu qabıqları və nüvələri

0:04:41.760,0:04:43.760
dəmir əldə edənə qədər

0:04:43.760,0:04:46.380
formalaşdırmağa davam edirsiniz.

0:04:46.380,0:04:47.310
Xüsusilə də biz dəmir 56 haqqında danışırıq.

0:04:47.310,0:04:52.650
Atom kütləsi 56 olan dəmir.

0:04:52.650,0:04:54.920
Baxın bu dövri cədvəldə 26 onun atom nömrəsidir.

0:04:54.920,0:04:57.980
Bu isə onun sahib olduğu [br]proton sayısıdır.

0:04:57.980,0:04:59.680
Baxmayaraq ki, bu dəqiq deyil, siz 56 - nı

0:04:59.680,0:05:03.010
bir növ proton və neytronların [br]sayı kimi görürsünüz.

0:05:03.010,0:05:05.940
Ancaq bu nöqtədə dayanmağınızın səbəbi [br]dəmiri əridərək

0:05:05.940,0:05:08.720
enerji əldə edə bilməməyinizdir.

0:05:08.720,0:05:12.290
Dəmiri dəmirdən daha ağır [br]elementlərə çevirmək

0:05:12.290,0:05:15.210
əslində enerji tələb edir.

0:05:15.210,0:05:16.720
Bu əslində endotermik bir proses olardı.

0:05:16.720,0:05:19.070
Yəni dəmiri əritmək əslində nüvəni dəstəkləməyə kömək etməyəcəkdir.

0:05:19.070,0:05:23.200
Mənim buradakı məqsədim ağır elementlərin

0:05:23.200,0:05:25.980
əslində bu şəkildə formalaşmasını [br]göstərməkdir.

0:05:25.980,0:05:28.630
Biz hidrogen, hidrogenin heliumla,

0:05:28.630,0:05:31.500
heliumun isə karbonla birləşməsi ilə[br]başladıq

0:05:31.500,0:05:34.090
və daha sonra bütün bunların

0:05:34.090,0:05:36.979
müxtəlif kombinasiyalarda daha da ağır

0:05:36.979,0:05:38.520
elementlərlin birləşməsi ilə davam etdi.

0:05:38.520,0:05:40.380
Neon, oksigen və siz onu tam olaraq [br]burada görürsünüz.

0:05:40.380,0:05:42.650
Bu isə silikondur.

0:05:42.650,0:05:43.700
Bunlar formalaşan yeganə elementlər deyil,

0:05:43.700,0:05:45.300
lakin bunlar bir növ formalaşan [br]əsas elementlərdir.

0:05:45.300,0:05:47.820
Ancaq eyni zamanda sizin əlinizdə itiyum, [br]berilyum

0:05:47.820,0:05:50.236
və bor kimi başqa şeylərədə var.

0:05:50.236,0:05:51.070
Bütün bu digər şeylər də formalaşır.

0:05:51.070,0:05:53.520
Beləliklə, dəmir 56 - ya qədər olan elementləri[br]bu şəkildə tərtib edirsiniz.

0:05:53.520,0:05:57.330
Bununla yanaşı, nikel 56-ya qədər də tam olaraq [br]bu şəkildə

0:05:57.330,0:06:00.980
tərtib edə bilərsiniz.

0:06:00.980,0:06:03.600
Dəmir 56 ilə eyni kütləyə malikdir

0:06:03.600,0:06:05.470
ancaq nikel 56 da sadəcə iki neytron az və

0:06:05.470,0:06:07.770
iki proton daha çoxdur.

0:06:07.770,0:06:11.400
Beləliklə, nikel 56 da formalaşacaq və ya[br]formalaşa bilər,

0:06:11.400,0:06:15.590
bu bir nikel-dəmir nüvəsi kimi olacaq.

0:06:15.590,0:06:17.420
Ancaq bu, ulduzun nə qədər böyük olmasından[br]asılı olmayaraq,

0:06:17.420,0:06:19.250
ən azı ənənəvi birləşmə mərhələsindən

0:06:19.250,0:06:23.940
və alovlanma mexanizmindən keçməklə

0:06:23.940,0:06:26.150
nə qədər uzağa gedə biləcəyi ilə bağlıdır.

0:06:26.150,0:06:28.280
Mənim etmək istədiyim şey,

0:06:28.280,0:06:30.310
artıq bu ulduzu bir daha əridə bilməyəcəyimizə görə sizi burada buraxmaqdır ki,

0:06:30.310,0:06:33.180
bundan sonra nə baş verə biləcəyini [br]düşünə biləsiniz.

0:06:33.180,0:06:36.400
Və əslində görəcəyimiz şey onun bir fövqəlnova olacağıdır.

0:06:36.400,0:06:39.890