0:00:01.429,0:00:04.302
Tôi muốn kể cho bạn [br]một chuyện tình.

0:00:04.302,0:00:07.394
Nhưng nó không có [br]một kết thúc có hậu.

0:00:07.394,0:00:11.029
Ngày xửa ngày xưa, [br]tôi - một đứa trẻ lên năm cứng đầu,

0:00:11.053,0:00:14.523
quyết định sẽ trở thành [br]một nhà hải dương học

0:00:14.527,0:00:18.990
34 năm sau, với 400 chuyến lặn biển [br]và một bằng tiến sĩ,

0:00:19.014,0:00:22.880
tình yêu của tôi [br]với đại dương vẫn vẹn nguyên.

0:00:22.880,0:00:26.497
Tôi dành cả thập kỷ [br]làm việc với ngư dân vùng Caribe.

0:00:26.497,0:00:29.012
nghiên cứu về cá, phỏng vấn ngư dân

0:00:29.036,0:00:32.971
thiết kế ngư cụ và phát triển chính sách.

0:00:32.971,0:00:37.012
Tôi giúp tìm ra cách quản lý bền vững

0:00:37.036,0:00:40.680
cho những địa phương mà cái ăn, cái mặc

0:00:40.704,0:00:43.565
và văn hóa gắn liền với biển cả.

0:00:43.565,0:00:46.908
Trong quãng thời gian này, [br]tôi đã phải lòng

0:00:46.908,0:00:49.743
một loài cá.

0:00:49.743,0:00:53.287
Có hơn 500 loài cá sống [br]ở rạn san hô vùng Caribe

0:00:53.311,0:00:56.540
nhưng tôi chỉ đem lòng yêu một loài.

0:00:56.564,0:00:58.136
Đó là cá mó

0:00:58.136,0:01:00.641
Cá mó sống trong các rạn san hô [br]trên toàn cầu,

0:01:00.665,0:01:02.434
có hơn 100 loài,

0:01:02.458,0:01:04.264
có thể dài tới hơn một mét

0:01:04.288,0:01:05.911
và nặng hơn 20kg,

0:01:05.935,0:01:08.637
nhưng đó là những con số [br]khô khan đáng chán.

0:01:08.637,0:01:12.883
Tôi muốn kể cho bạn [br]năm điều tuyệt vời về loài cá này.

0:01:12.883,0:01:15.315
Đầu tiên, chúng có miệng giống vẹt,

0:01:15.339,0:01:17.117
cứng đến nỗi có thể gặm cả san hô

0:01:17.141,0:01:19.672
dù chúng thường ăn tảo để sống.

0:01:19.696,0:01:22.257
Loài cá này là máy dọn cỏ của san hô.

0:01:22.257,0:01:25.700
Điều này có lợi, [br]vì san hô thường bị tảo lấn át,

0:01:25.724,0:01:29.009
vì tảo phát triển mạnh [br]nhờ vào những chất thải

0:01:29.033,0:01:31.090
và dư lượng phân bón từ đất liền

0:01:31.090,0:01:33.502
và không có nhiều loài ăn thực vật [br]như cá mó

0:01:33.536,0:01:36.990
còn sống trong các rạn san hô[br]để tiêu diệt chúng.

0:01:36.990,0:01:39.290
OK, điều tuyệt vời thứ hai.

0:01:39.314,0:01:44.640
Sau khi tiêu hóa, [br]chúng thải ra cát trắng mịn.

0:01:44.640,0:01:48.463
Một chú cá mó [br]có thể sản sinh ra hơn 380kg

0:01:48.463,0:01:51.436
bột san hô mỗi năm.

0:01:51.436,0:01:52.956
Thi thoảng, khi lặn biển,

0:01:52.980,0:01:55.565
tôi đưa mắt ra khỏi bìa kẹp hồ sơ

0:01:55.565,0:01:59.640
và nhìn thấy dòng cát từ cá mó [br]rơi xuống như mưa.

0:01:59.640,0:02:04.202
Lần tới khi nằm dài[br]ở bãi biển đầy cát trắng

0:02:04.226,0:02:06.543
hãy nghĩ đến cá mó nhé.

0:02:06.567,0:02:07.718
(tiếng cười)

0:02:07.742,0:02:10.686
Thứ ba, chúng có rất nhiều [br]vẻ ngoài.

0:02:10.710,0:02:12.994
Vằn và sọc, xanh mòng két, đỏ tía

0:02:13.018,0:02:15.159
vàng, cam, chấm bi,

0:02:15.183,0:02:17.422
cá mó đóng vai trò quan trọng

0:02:17.422,0:02:19.212
tạo nên vẻ sặc sỡ [br]cho rạn san hô.

0:02:19.212,0:02:21.565
Không chỉ vậy, [br]với phong cách diva đích thực,

0:02:21.589,0:02:25.063
chúng có nhiều trang phục [br]để thay đổi suốt cả đời.

0:02:25.063,0:02:26.631
Trang phục vị thành niên,

0:02:26.655,0:02:27.949
trung niên

0:02:27.973,0:02:30.216
cuối cùng, là ngoại hình [br]đến cuối đời.

0:02:30.216,0:02:33.072
Thứ tư, [br]trong lần thay đổi trang phục cuối,

0:02:33.072,0:02:35.082
chúng đổi luôn giới tính [br]từ nữ sang nam,

0:02:35.082,0:02:38.369
gọi là lưỡng tính tuần tự.

0:02:38.369,0:02:42.722
Cá đực lớn [br]sẽ giao phối với bầy cá cái để đẻ trứng.

0:02:42.722,0:02:46.391
Chế độ một vợ một chồng chắc chắn[br]không phải là hiện trạng tự nhiên.

0:02:46.415,0:02:51.804
Và cá mó là ví dụ của vẻ đẹp[br]giao phối đa dạng.

0:02:51.804,0:02:55.358
Thứ năm, đáng kinh ngạc nhất,

0:02:55.382,0:02:59.310
khi trú ngụ [br]trong rạn san hô vào ban đêm,

0:02:59.334,0:03:03.093
cá mó tiết ra một bọc nhầy [br]từ một tuyến trong đầu,

0:03:03.117,0:03:06.818
bao bọc lấy toàn bộ cơ thể,

0:03:06.818,0:03:08.950
ngăn kẻ thù ngửi thấy,

0:03:08.974,0:03:10.562
bảo vệ khỏi vật kí sinh

0:03:10.586,0:03:11.880
giúp chúng ngủ ngon hơn.

0:03:11.904,0:03:13.913
Tôi nghĩ là điều này tuyệt vời làm sao!

0:03:13.937,0:03:15.926
(tiếng cười)

0:03:15.950,0:03:19.721
Đây là lời tỏ tình của tôi [br]dành cho cá mó.

0:03:19.745,0:03:21.434
Tôi yêu vẻ ngoài lòe loẹt,

0:03:21.458,0:03:24.689
cách chúng dọn sạch tảo, [br]sinh ra cát trắng và thay đổi giới tính.

0:03:24.713,0:03:26.388
(tiếng cười)

0:03:26.388,0:03:31.067
Nhưng tôi cũng buồn cho chúng.

0:03:31.067,0:03:34.475
Hiện nay, cá mú và cá hồng [br]bị đánh bắt quá mức

0:03:34.499,0:03:36.912
ngư dân đang nhắm đến cá mó.

0:03:36.936,0:03:39.348
Những người lặn biển săn cá [br]bắt cá lớn,

0:03:39.372,0:03:43.650
cá mó xanh dương đậm cầu vồng [br]nay trở nên cực kì hiếm,

0:03:43.674,0:03:46.974
cá nhỏ thì bị dính vào các lưới và bẫy.

0:03:46.998,0:03:50.677
Là một nhà hải dương học độc thân,

0:03:50.701,0:03:54.137
tôi có thể nói với bạn rằng[br]không còn nhiều cá dưới đại dương đâu.

0:03:54.137,0:03:55.534
(tiếng cười)

0:03:55.558,0:03:58.724
Và tôi yêu cả nơi ở của chúng,

0:03:58.748,0:04:00.283
những rạn san hô

0:04:00.283,0:04:03.393
đã từng rực rỡ [br]như nền văn hóa vùng Caribe,

0:04:03.417,0:04:05.448
đầy sắc màu như các công trình kiến trúc

0:04:05.472,0:04:07.719
và nhộp nhịp như lễ hội.

0:04:07.719,0:04:09.369
Do thay đổi khí hậu,

0:04:09.393,0:04:12.236
cùng với nạn đánh bắt quá mức và ô nhiễm,

0:04:12.260,0:04:16.879
các rạn san hô [br]có thể sẽ biến mất trong 30 năm tới.

0:04:16.903,0:04:20.237
Cả hệ sinh thái sẽ bị xóa sổ.

0:04:20.237,0:04:25.946
Điều này gây thiệt hại nặng nề[br]vì hàng triệu người trên khắp thế giới

0:04:25.946,0:04:29.560
sống dựa vào san hô [br]để có cái ăn và thu nhập.

0:04:29.584,0:04:32.418
Hãy hiểu điều đó.

0:04:32.418,0:04:34.815
Một chút tin tốt là,[br]những nơi như

0:04:34.839,0:04:42.119
Belize, Barbuda và Borneo [br]đang ra sức bảo vệ cá mó.

0:04:42.119,0:04:47.012
Nhiều khu vực bảo tồn được thiết lập

0:04:47.036,0:04:50.183
để bảo vệ toàn hệ sinh thái.

0:04:50.183,0:04:54.225
Đây là những nỗ lực quan trọng, [br]nhưng chưa đủ.

0:04:54.225,0:04:56.036
Khi tôi đứng đây hôm nay,

0:04:56.060,0:04:59.706
chỉ mới có 2.2% đại dương được bảo vệ.

0:04:59.706,0:05:02.717
Trong khi đó, 90% cá lớn

0:05:02.741,0:05:05.805
và 80% cá nhỏ ở các rạn san hô Caribe

0:05:05.829,0:05:08.160
đã biến mất.

0:05:08.193,0:05:10.903
Chúng ta đang ở giữa [br]kỳ Đại tuyệt chủng lần sáu.

0:05:10.927,0:05:15.142
Và lần này là do chính chúng ta, [br]con người, gây ra.

0:05:15.142,0:05:17.601
Chúng ta cũng có giải pháp.

0:05:17.601,0:05:21.037
Đảo ngược biến đổi khí hậu [br]và đánh bắt quá mức,

0:05:21.061,0:05:24.203
bảo vệ một nửa đại dương[br]và ngăn chặn các chất ô nhiễm từ đất liền.

0:05:24.203,0:05:26.831
Nhưng đó là những chiến lược quy mô lớn

0:05:26.855,0:05:28.966
cần thay đổi cả hệ thống

0:05:28.990,0:05:32.784
và chúng ta chưa thực sự hành động.

0:05:32.784,0:05:35.500
Dù vậy, mỗi chúng ta [br]đều có thể góp phần,

0:05:35.500,0:05:38.212
bằng bầu cử, bằng ngôn luận [br]và lựa chọn thức ăn,

0:05:38.236,0:05:40.149
bằng kĩ năng và bằng tiền.

0:05:40.173,0:05:43.149
Chúng ta phải thay đổi thói quen sinh hoạt

0:05:43.173,0:05:44.897
và chính sách nhà nước.

0:05:44.897,0:05:48.007
Chúng ta phải cải cách văn hóa.

0:05:48.016,0:05:50.808
Xây dựng cộng đồng hướng đến giải pháp

0:05:50.832,0:05:54.186
là điều quan trọng nhất.

0:05:54.186,0:05:56.729
Tôi sẽ không bao giờ bỏ cuộc

0:05:56.753,0:06:01.268
trong việc bảo vệ và khôi phục [br]hành tinh xinh đẹp này.

0:06:01.268,0:06:04.387
Mỗi môi trường sống được bảo vệ,

0:06:04.411,0:06:07.609
mỗi 0.1 độ ngăn chặn được[br]trong sự nóng lên toàn cầu

0:06:07.633,0:06:09.720
đều rất quan trọng.

0:06:09.720,0:06:12.774
Động lực của tôi[br]không phải là hy vọng

0:06:12.774,0:06:15.628
mà là khát khao đóng góp.

0:06:15.628,0:06:19.184
Bởi tôi không biết kể câu chuyện

0:06:19.184,0:06:22.711
về loài cá mó và những rạn san hô tôi yêu

0:06:22.711,0:06:24.940
sao cho có hậu.

0:06:24.940,0:06:26.561
Xin cảm ơn.

0:06:26.561,0:06:29.213
(vỗ tay)