WEBVTT 00:00:06.817 --> 00:00:09.773 Wielu ludzi w USA i Ameryce Południowej NOTE Paragraph 00:00:09.773 --> 00:00:14.540 wyrosło w tradycji upamiętniającej podróż Krzysztofa Kolumba. 00:00:14.540 --> 00:00:18.236 Ale czy Kolumb był nieustraszonym odkrywcą, który połączył dwa światy, 00:00:18.236 --> 00:00:19.761 czy bezlitosnym kolonialistą? NOTE Paragraph 00:00:22.612 --> 00:00:26.252 I w końcu: czy Kolumb naprawdę odkrył Amerykę? 00:00:26.252 --> 00:00:30.743 Nadszedł czas, aby postawić Kolumba przed sądem. 00:00:32.124 --> 00:00:34.119 Spokój, spokój! 00:00:34.119 --> 00:00:36.610 Czy ja w ogóle powinienem dziś pracować? 00:00:36.610 --> 00:00:37.988 (chrząka) NOTE Paragraph 00:00:37.988 --> 00:00:39.375 - Tak, Wysoki Sądzie. 00:00:39.375 --> 00:00:43.910 Od roku 1702, Dzień Kolumba świętuje się w wielu częściach USA NOTE Paragraph 00:00:43.910 --> 00:00:47.253 12 października, czyli dokładnie w rocznicę odkrycia Ameryki. 00:00:47.253 --> 00:00:51.174 Ale, chociaż w 1934 r. święto zostało uznane za oficjalne, 00:00:51.174 --> 00:00:54.807 poszczególne stany nie są zobowiązane, żeby je obchodzić. 00:00:54.807 --> 00:00:57.650 Tylko w 23 stanach zamyka się w ten dzień urzędy, 00:00:57.650 --> 00:01:00.069 a coraz więcej stanów w ogóle go nie obchodzi. 00:01:00.069 --> 00:01:01.698 (chrząka) 00:01:01.698 --> 00:01:03.329 - Wielka szkoda. 00:01:03.329 --> 00:01:06.233 W latach 70. przeniesiono je na 2. poniedziałek października, 00:01:06.233 --> 00:01:08.875 żeby dać ludziom długi weekend. 00:01:08.875 --> 00:01:12.008 Coś mi się wydaje, że po prostu nie lubicie świętować. 00:01:12.008 --> 00:01:14.207 - Hm, a co my właściwie świętujemy? 00:01:14.207 --> 00:01:17.104 - Wysoki Sądzie, przecież każdy uczył się o tym w szkole. 00:01:17.104 --> 00:01:20.635 Krzysztof Kolumb przekonał króla Hiszpanii, żeby wysłał go z misją 00:01:20.635 --> 00:01:23.147 znalezienia lepszej drogi handlowej do Indii. 00:01:23.147 --> 00:01:27.430 Nie chciał podążąc lądem na wschód, ale płynąć na zachód, dookoła świata. 00:01:27.430 --> 00:01:31.269 Wszyscy twierdzili, że zwariował, bo ciągle myśleli, że ziemia jest płaska. 00:01:31.269 --> 00:01:32.968 Ale on wiedział, co robi. 00:01:32.968 --> 00:01:36.308 Kiedy w 1492 r. przepłynął wielki ocean, 00:01:36.308 --> 00:01:38.423 znalazł coś o wiele lepszego niż Indie: 00:01:38.423 --> 00:01:40.593 znalazł całkiem nowy kontynent. 00:01:40.593 --> 00:01:42.200 - Bzdury! 00:01:42.200 --> 00:01:46.794 Ludzie nauki już od Arystotelesa wiedzieli, że ziemia jest okrągła. 00:01:46.794 --> 00:01:49.814 Po drugie, Kolumb niczego nie odkrył. 00:01:49.814 --> 00:01:52.867 Ludzie żyli na tym kontynencie od wieków, 00:01:52.867 --> 00:01:55.272 a Kolumb nie dotarł tam jako pierwszy Europejczyk. 00:01:55.272 --> 00:01:59.561 Wikingowie założyli Nową Fundlandię prawie 500 lat wcześniej. 00:01:59.561 --> 00:02:02.737 - Serio? To czemu nie nosimy teraz tych ich rogatych hełmów? 00:02:02.737 --> 00:02:05.385 - Właściwie oni wcale ich nie nosili. 00:02:05.385 --> 00:02:06.978 (chrząka) 00:02:06.978 --> 00:02:09.818 - Kogo w sumie obchodzi, co jacyś Wikingowie robili i kiedy? 00:02:09.818 --> 00:02:13.268 Ich osady nie przetrwały, w przeciwieństwie do osad Kolumba. 00:02:13.268 --> 00:02:16.411 A wiadomość o ziemi, którą odkrył, rozeszła się po całej Europie 00:02:16.411 --> 00:02:20.442 i stała się inspiracją dla nowych odkrywców i osadników. 00:02:20.442 --> 00:02:23.541 Bez niego nie byłoby nas tutaj. 00:02:23.541 --> 00:02:29.067 - I właśnie przez niego nie ma tu teraz milionów rdzennych Amerykanów. 00:02:29.067 --> 00:02:31.837 Czy wiecie, co zrobił Kolumb w zakładanych koloniach? 00:02:31.837 --> 00:02:34.822 Pierwszego napotkanego mieszkańca zamknął w więzieniu, NOTE Paragraph 00:02:34.822 --> 00:02:40.571 a w swoim dzienniku napisał jak łatwo podbije i zniewoli ich wszystkich. 00:02:40.571 --> 00:02:44.514 - Daj spokój, przecież wszyscy wtedy walczyli ze wszystkimi! 00:02:44.514 --> 00:02:46.448 Nawet sami tubylcy powiedzieli Kolumbowi, 00:02:46.448 --> 00:02:49.802 że inne plemię najeżdża ich ziemie i bierze jeńców. 00:02:49.802 --> 00:02:52.837 - Tak, ale te walki nie były częste i miały niewielki zasięg. 00:02:52.837 --> 00:02:56.241 Na pewno nie przyczyniły się do wybicia 90% populacji. 00:02:56.241 --> 00:02:59.949 - Hm, a w zasadzie, to czemu to całe święto Kolumba jest dla was tak ważne? 00:02:59.949 --> 00:03:03.042 - Wysoki Sądzie, podróż Kolumba była inspiracją 00:03:03.042 --> 00:03:05.844 dla ludzi, którzy w Europie walczyli o przetrwanie. 00:03:05.844 --> 00:03:08.426 Była symbolem wolności, szansą na nowy start. 00:03:08.426 --> 00:03:11.450 Jego odkrycie dało naszym przodkom 00:03:11.450 --> 00:03:15.777 szansę na zbudowanie lepszego życia dla ich dzieci. 00:03:15.777 --> 00:03:18.766 Czy nie zasługujemy na bohatera, który będzie nam przypominał, 00:03:18.766 --> 00:03:22.925 że nasz kraj został zbudowany na wysiłkach imigrantów? 00:03:22.925 --> 00:03:24.997 - A co z cierpieniem rdzennych Amerykanów, 00:03:24.997 --> 00:03:28.372 którzy zostali wymordowani, albo zepchnięci do rezerwatów? 00:03:28.372 --> 00:03:32.695 Których potomkowie nadal są dyskryminowani i żyją w biedzie? 00:03:32.695 --> 00:03:36.430 Jak możemy czynić bohaterem człowieka, który spowodował tak wiele cierpienia? 00:03:36.430 --> 00:03:39.455 - Ależ to już histora! Nie można oceniać człowieka z XV w 00:03:39.455 --> 00:03:40.890 według współczesnych wartości. 00:03:40.890 --> 00:03:43.075 Wtedy wierzono, że szerzenie chrześcijaństwa 00:03:43.075 --> 00:03:47.380 i zdobyczy cywilizacyjnych jest ich moralnym obowiązkiem. 00:03:47.385 --> 00:03:50.262 - Kolumb nie dorastał nawet do ówczesnych standardow. 00:03:50.262 --> 00:03:53.430 Kiedy zarządzał Hispaniolą, totrurował i ranił tubylców 00:03:53.430 --> 00:03:56.333 za to, że nie dostarczali mu wytarczająco dużo złota. 00:03:56.333 --> 00:03:59.895 Sprzedawał też 9-cio letnie dziewczynki jako seksualne niewolnice. 00:03:59.895 --> 00:04:02.951 Był okrutny nawet dla innych kolonistów, którymi rządził. 00:04:02.951 --> 00:04:07.059 W końcu obalili go i wtrącili do więzienia. 00:04:07.059 --> 00:04:09.313 Bartolomé de las Casas, który przybył na wyspę 00:04:09.313 --> 00:04:11.097 jako misjonarz, napisał: 00:04:11.097 --> 00:04:20.247 "Od 1494 do 1508 w bitwach, kopalniach i niewoli zginęło 3mln ludzi. 00:04:20.247 --> 00:04:23.447 Któż spośród przyszłych pokoleń w to uwierzy?" 00:04:23.447 --> 00:04:26.086 - Ja raczej nie wierzę w te liczby. 00:04:26.086 --> 00:04:29.398 - Cóż, a czy nie istnieją inne sposoby obchodzenia tego święta? 00:04:29.398 --> 00:04:31.418 - W niektórych krajach Ameryki Południowej 00:04:31.418 --> 00:04:35.730 świętuje się Día de la Raza. Też wypada 12 października, 00:04:35.730 --> 00:04:39.437 ale obchodzi się je jako dzień kultury Indian, 00:04:39.437 --> 00:04:41.949 która przetrwała okres kolonialny. 00:04:41.949 --> 00:04:44.583 W niektórych stanach USA nazwa również została zmieniona 00:04:44.583 --> 00:04:46.927 na Native American Day i Indigenous People's Day 00:04:46.927 --> 00:04:48.691 (Dzień Rdzennych Amerykanów). 00:04:48.691 --> 00:04:50.746 Różnią się też obchody. 00:04:50.746 --> 00:04:53.440 - Może po prostu zmienić nazwę, skoro mamy z nią problem? 00:04:53.440 --> 00:04:55.511 - Niemożliwe, przecież chodzi o tradycję. 00:04:55.511 --> 00:04:59.004 Zwykli ludzie potrzebują bohaterów i mitów, które ich tworzą. 00:04:59.004 --> 00:05:02.548 Czy nie możemy po prostu świętować, tak jak to robiliśmy już od 100 lat 00:05:02.548 --> 00:05:05.573 i nie mieszać w to poważnej nauki? 00:05:05.573 --> 00:05:08.910 Przecież nie świętujemy masowych mordów! 00:05:08.910 --> 00:05:12.349 - Tradycje zmieniają się i to, w jaki sposób je celebrujemy, 00:05:12.349 --> 00:05:14.860 dużo mówi o naszych wartościach. 00:05:14.860 --> 00:05:21.790 - Wolny dzień dla zmęczonego sędziego raczej nie jest dla was wartością. 00:05:21.790 --> 00:05:24.649 Tradycje i święta są ważnymi elementami każdej kultury. 00:05:24.649 --> 00:05:27.275 Ale ten kto dla ludzi w jednym stuleciu jest bohaterem, 00:05:27.275 --> 00:05:29.181 w innym może być czarnym charakterem. 00:05:29.181 --> 00:05:32.529 Wiemy coraz więcej o historii, nasze wartości się zmieniają, 00:05:32.529 --> 00:05:34.846 dlatego powinniśmy wciąż na nowo decydować o tym, 00:05:34.846 --> 00:05:37.163 co znaczą dla nas nasze tradycje. 00:05:37.163 --> 00:05:39.482 O to właśnie chodzi w sądzeniu historii.