1
00:00:06,817 --> 00:00:09,773
Wielu ludzi w USA i Ameryce Południowej

2
00:00:09,773 --> 00:00:14,540
wyrosło w tradycji upamiętniającej
podróż Krzysztofa Kolumba.

3
00:00:14,540 --> 00:00:18,236
Ale czy Kolumb był nieustraszonym
odkrywcą, który połączył dwa światy,

4
00:00:18,236 --> 00:00:19,761
czy bezlitosnym kolonialistą?

5
00:00:22,612 --> 00:00:26,252
I w końcu: czy Kolumb naprawdę
odkrył Amerykę?

6
00:00:26,252 --> 00:00:30,743
Nadszedł czas, aby postawić Kolumba 
przed sądem.

7
00:00:32,124 --> 00:00:34,119
Spokój, spokój!

8
00:00:34,119 --> 00:00:36,610
Czy ja w ogóle powinienem dziś pracować?

9
00:00:36,610 --> 00:00:37,988
(chrząka)

10
00:00:37,988 --> 00:00:39,375
- Tak, Wysoki Sądzie.

11
00:00:39,375 --> 00:00:43,910
Od roku 1702, Dzień Kolumba
świętuje się w wielu częściach USA

12
00:00:43,910 --> 00:00:47,253
12 października, czyli dokładnie
w rocznicę odkrycia Ameryki.

13
00:00:47,253 --> 00:00:51,174
Ale, chociaż w 1934 r. święto
zostało uznane za oficjalne,

14
00:00:51,174 --> 00:00:54,807
poszczególne stany nie są zobowiązane,
żeby je obchodzić.

15
00:00:54,807 --> 00:00:57,650
Tylko w 23 stanach 
zamyka się w ten dzień urzędy,

16
00:00:57,650 --> 00:01:00,069
a coraz więcej stanów w ogóle 
go nie obchodzi.

17
00:01:00,069 --> 00:01:01,698
(chrząka)

18
00:01:01,698 --> 00:01:03,329
- Wielka szkoda.

19
00:01:03,329 --> 00:01:06,233
W latach 70. przeniesiono je
na 2. poniedziałek października,

20
00:01:06,233 --> 00:01:08,875
żeby dać ludziom
długi weekend.

21
00:01:08,875 --> 00:01:12,008
Coś mi się wydaje, że 
po prostu nie lubicie świętować.

22
00:01:12,008 --> 00:01:14,207
- Hm, a co my właściwie świętujemy?

23
00:01:14,207 --> 00:01:17,104
- Wysoki Sądzie, przecież
każdy uczył się o tym w szkole.

24
00:01:17,104 --> 00:01:20,635
Krzysztof Kolumb przekonał króla
Hiszpanii, żeby wysłał go z misją


25
00:01:20,635 --> 00:01:23,147
znalezienia lepszej 
drogi handlowej do Indii.

26
00:01:23,147 --> 00:01:27,430
Nie chciał podążąc lądem na wschód,
ale płynąć na zachód, dookoła świata.

27
00:01:27,430 --> 00:01:31,269
Wszyscy twierdzili, że zwariował,
bo ciągle myśleli, że ziemia jest płaska.

28
00:01:31,269 --> 00:01:32,968
Ale on wiedział, co robi.

29
00:01:32,968 --> 00:01:36,308
Kiedy w 1492 r. przepłynął
wielki ocean,

30
00:01:36,308 --> 00:01:38,423
znalazł coś o wiele lepszego
niż Indie:

31
00:01:38,423 --> 00:01:40,593
znalazł całkiem nowy kontynent.

32
00:01:40,593 --> 00:01:42,200
- Bzdury!

33
00:01:42,200 --> 00:01:46,794
Ludzie nauki już od Arystotelesa 
wiedzieli, że ziemia jest okrągła.

34
00:01:46,794 --> 00:01:49,814
Po drugie, Kolumb
niczego nie odkrył.

35
00:01:49,814 --> 00:01:52,867
Ludzie żyli na tym kontynencie
od wieków,

36
00:01:52,867 --> 00:01:55,272
a Kolumb nie dotarł tam jako pierwszy
Europejczyk.

37
00:01:55,272 --> 00:01:59,561
Wikingowie założyli Nową Fundlandię
prawie 500 lat wcześniej.

38
00:01:59,561 --> 00:02:02,737
- Serio? To czemu nie nosimy
teraz tych ich rogatych hełmów?

39
00:02:02,737 --> 00:02:05,385
- Właściwie oni wcale ich nie nosili.

40
00:02:05,385 --> 00:02:06,978
(chrząka)

41
00:02:06,978 --> 00:02:09,818
- Kogo w sumie obchodzi, co jacyś
Wikingowie robili i kiedy?

42
00:02:09,818 --> 00:02:13,268
Ich osady nie przetrwały, 
w przeciwieństwie do osad Kolumba.

43
00:02:13,268 --> 00:02:16,411
A wiadomość o ziemi, którą odkrył,
rozeszła się po całej Europie

44
00:02:16,411 --> 00:02:20,442
i stała się inspiracją dla nowych
odkrywców i osadników.

45
00:02:20,442 --> 00:02:23,541
Bez niego nie byłoby nas tutaj.

46
00:02:23,541 --> 00:02:29,067
- I właśnie przez niego nie ma tu teraz
milionów rdzennych Amerykanów.

47
00:02:29,067 --> 00:02:31,837
Czy wiecie, co zrobił Kolumb
w zakładanych koloniach?

48
00:02:31,837 --> 00:02:34,822
Pierwszego napotkanego mieszkańca
zamknął w więzieniu,

49
00:02:34,822 --> 00:02:40,571
a w swoim dzienniku napisał jak łatwo
podbije i zniewoli ich wszystkich.

50
00:02:40,571 --> 00:02:44,514
- Daj spokój, przecież wszyscy wtedy
walczyli ze wszystkimi!

51
00:02:44,514 --> 00:02:46,448
Nawet sami tubylcy
powiedzieli Kolumbowi,

52
00:02:46,448 --> 00:02:49,802
że inne plemię najeżdża ich ziemie
i bierze jeńców.

53
00:02:49,802 --> 00:02:52,837
- Tak, ale te walki
nie były częste i miały niewielki zasięg.

54
00:02:52,837 --> 00:02:56,241
Na pewno nie przyczyniły się
do wybicia 90% populacji.

55
00:02:56,241 --> 00:02:59,949
- Hm, a w zasadzie, to czemu to całe
święto Kolumba jest dla was tak ważne?

56
00:02:59,949 --> 00:03:03,042
- Wysoki Sądzie, podróż Kolumba
była inspiracją

57
00:03:03,042 --> 00:03:05,844
dla ludzi, którzy w Europie
walczyli o przetrwanie.

58
00:03:05,844 --> 00:03:08,426
Była symbolem wolności, 
szansą na nowy start.

59
00:03:08,426 --> 00:03:11,450
Jego odkrycie dało naszym przodkom

60
00:03:11,450 --> 00:03:15,777
szansę na zbudowanie lepszego życia
dla ich dzieci.

61
00:03:15,777 --> 00:03:18,766
Czy nie zasługujemy na bohatera, 
który będzie nam przypominał,

62
00:03:18,766 --> 00:03:22,925
że nasz kraj został zbudowany 
na wysiłkach imigrantów?

63
00:03:22,925 --> 00:03:24,997
- A co z cierpieniem 
rdzennych Amerykanów,

64
00:03:24,997 --> 00:03:28,372
którzy zostali wymordowani,
albo zepchnięci do rezerwatów?

65
00:03:28,372 --> 00:03:32,695
Których potomkowie nadal są 
dyskryminowani i żyją w biedzie?

66
00:03:32,695 --> 00:03:36,430
Jak możemy czynić bohaterem człowieka,
który spowodował tak wiele cierpienia?

67
00:03:36,430 --> 00:03:39,455
- Ależ to już histora! Nie można
oceniać człowieka z XV w

68
00:03:39,455 --> 00:03:40,890
według współczesnych wartości.

69
00:03:40,890 --> 00:03:43,075
Wtedy wierzono,
że szerzenie chrześcijaństwa

70
00:03:43,075 --> 00:03:47,380
i zdobyczy cywilizacyjnych
jest ich moralnym obowiązkiem.

71
00:03:47,385 --> 00:03:50,262
- Kolumb nie dorastał
nawet do ówczesnych standardow.

72
00:03:50,262 --> 00:03:53,430
Kiedy zarządzał Hispaniolą, totrurował 
i ranił tubylców

73
00:03:53,430 --> 00:03:56,333
za to, że nie dostarczali mu
wytarczająco dużo złota.

74
00:03:56,333 --> 00:03:59,895
Sprzedawał też 9-cio letnie dziewczynki
jako seksualne niewolnice.

75
00:03:59,895 --> 00:04:02,951
Był okrutny nawet dla innych kolonistów,
którymi rządził.

76
00:04:02,951 --> 00:04:07,059
W końcu obalili go 
i wtrącili do więzienia.

77
00:04:07,059 --> 00:04:09,313
Bartolomé de las Casas,
który przybył na wyspę

78
00:04:09,313 --> 00:04:11,097
jako misjonarz, 
napisał:

79
00:04:11,097 --> 00:04:20,247
"Od 1494 do 1508 w bitwach, 
kopalniach i niewoli zginęło 3mln ludzi.

80
00:04:20,247 --> 00:04:23,447
Któż spośród przyszłych pokoleń
w to uwierzy?"

81
00:04:23,447 --> 00:04:26,086
- Ja raczej nie wierzę w te liczby.

82
00:04:26,086 --> 00:04:29,398
- Cóż, a czy nie istnieją inne sposoby
obchodzenia tego święta?

83
00:04:29,398 --> 00:04:31,418
- W niektórych krajach
Ameryki Południowej

84
00:04:31,418 --> 00:04:35,730
świętuje się Día de la Raza. Też wypada 
12 października,

85
00:04:35,730 --> 00:04:39,437
ale obchodzi się je jako dzień
kultury Indian,

86
00:04:39,437 --> 00:04:41,949
która przetrwała okres kolonialny.

87
00:04:41,949 --> 00:04:44,583
W niektórych stanach USA
nazwa również została zmieniona

88
00:04:44,583 --> 00:04:46,927
na Native American Day
i Indigenous People's Day

89
00:04:46,927 --> 00:04:48,691
(Dzień Rdzennych Amerykanów).

90
00:04:48,691 --> 00:04:50,746
Różnią się też obchody.

91
00:04:50,746 --> 00:04:53,440
- Może po prostu zmienić nazwę,
skoro mamy z nią problem?

92
00:04:53,440 --> 00:04:55,511
- Niemożliwe, przecież chodzi o tradycję.

93
00:04:55,511 --> 00:04:59,004
Zwykli ludzie potrzebują bohaterów
i mitów, które ich tworzą.

94
00:04:59,004 --> 00:05:02,548
Czy nie możemy po prostu świętować,
tak jak to robiliśmy już od 100 lat

95
00:05:02,548 --> 00:05:05,573
i nie mieszać w to poważnej nauki?

96
00:05:05,573 --> 00:05:08,910
Przecież nie świętujemy masowych mordów!

97
00:05:08,910 --> 00:05:12,349
- Tradycje zmieniają się i to, 
w jaki sposób je celebrujemy,

98
00:05:12,349 --> 00:05:14,860
dużo mówi o naszych wartościach.

99
00:05:14,860 --> 00:05:21,790
- Wolny dzień dla zmęczonego sędziego 
raczej nie jest dla was wartością.

100
00:05:21,790 --> 00:05:24,649
Tradycje i święta są ważnymi elementami 
każdej kultury.

101
00:05:24,649 --> 00:05:27,275
Ale ten kto dla ludzi w jednym stuleciu
jest bohaterem,

102
00:05:27,275 --> 00:05:29,181
w innym może być
czarnym charakterem.

103
00:05:29,181 --> 00:05:32,529
Wiemy coraz więcej o historii,
nasze wartości się zmieniają,

104
00:05:32,529 --> 00:05:34,846
dlatego powinniśmy wciąż na nowo
decydować o tym,

105
00:05:34,846 --> 00:05:37,163
co znaczą dla nas nasze tradycje.

106
00:05:37,163 --> 00:05:39,482
O to właśnie chodzi w sądzeniu historii.