0:00:06.817,0:00:09.773 Wielu ludzi w USA i Ameryce Południowej 0:00:09.773,0:00:14.540 wyrosło w tradycji upamiętniającej[br]podróż Krzysztofa Kolumba. 0:00:14.540,0:00:18.236 Ale czy Kolumb był nieustraszonym[br]odkrywcą, który połączył dwa światy, 0:00:18.236,0:00:19.761 czy bezlitosnym kolonialistą? 0:00:22.612,0:00:26.252 I w końcu: czy Kolumb naprawdę[br]odkrył Amerykę? 0:00:26.252,0:00:30.743 Nadszedł czas, aby postawić Kolumba [br]przed sądem. 0:00:32.124,0:00:34.119 Spokój, spokój! 0:00:34.119,0:00:36.610 Czy ja w ogóle powinienem dziś pracować? 0:00:36.610,0:00:37.988 (chrząka) 0:00:37.988,0:00:39.375 - Tak, Wysoki Sądzie. 0:00:39.375,0:00:43.910 Od roku 1702, Dzień Kolumba[br]świętuje się w wielu częściach USA 0:00:43.910,0:00:47.253 12 października, czyli dokładnie[br]w rocznicę odkrycia Ameryki. 0:00:47.253,0:00:51.174 Ale, chociaż w 1934 r. święto[br]zostało uznane za oficjalne, 0:00:51.174,0:00:54.807 poszczególne stany nie są zobowiązane,[br]żeby je obchodzić. 0:00:54.807,0:00:57.650 Tylko w 23 stanach [br]zamyka się w ten dzień urzędy, 0:00:57.650,0:01:00.069 a coraz więcej stanów w ogóle [br]go nie obchodzi. 0:01:00.069,0:01:01.698 (chrząka) 0:01:01.698,0:01:03.329 - Wielka szkoda. 0:01:03.329,0:01:06.233 W latach 70. przeniesiono je[br]na 2. poniedziałek października, 0:01:06.233,0:01:08.875 żeby dać ludziom[br]długi weekend. 0:01:08.875,0:01:12.008 Coś mi się wydaje, że [br]po prostu nie lubicie świętować. 0:01:12.008,0:01:14.207 - Hm, a co my właściwie świętujemy? 0:01:14.207,0:01:17.104 - Wysoki Sądzie, przecież[br]każdy uczył się o tym w szkole. 0:01:17.104,0:01:20.635 Krzysztof Kolumb przekonał króla[br]Hiszpanii, żeby wysłał go z misją[br] 0:01:20.635,0:01:23.147 znalezienia lepszej [br]drogi handlowej do Indii. 0:01:23.147,0:01:27.430 Nie chciał podążąc lądem na wschód,[br]ale płynąć na zachód, dookoła świata. 0:01:27.430,0:01:31.269 Wszyscy twierdzili, że zwariował,[br]bo ciągle myśleli, że ziemia jest płaska. 0:01:31.269,0:01:32.968 Ale on wiedział, co robi. 0:01:32.968,0:01:36.308 Kiedy w 1492 r. przepłynął[br]wielki ocean, 0:01:36.308,0:01:38.423 znalazł coś o wiele lepszego[br]niż Indie: 0:01:38.423,0:01:40.593 znalazł całkiem nowy kontynent. 0:01:40.593,0:01:42.200 - Bzdury! 0:01:42.200,0:01:46.794 Ludzie nauki już od Arystotelesa [br]wiedzieli, że ziemia jest okrągła. 0:01:46.794,0:01:49.814 Po drugie, Kolumb[br]niczego nie odkrył. 0:01:49.814,0:01:52.867 Ludzie żyli na tym kontynencie[br]od wieków, 0:01:52.867,0:01:55.272 a Kolumb nie dotarł tam jako pierwszy[br]Europejczyk. 0:01:55.272,0:01:59.561 Wikingowie założyli Nową Fundlandię[br]prawie 500 lat wcześniej. 0:01:59.561,0:02:02.737 - Serio? To czemu nie nosimy[br]teraz tych ich rogatych hełmów? 0:02:02.737,0:02:05.385 - Właściwie oni wcale ich nie nosili. 0:02:05.385,0:02:06.978 (chrząka) 0:02:06.978,0:02:09.818 - Kogo w sumie obchodzi, co jacyś[br]Wikingowie robili i kiedy? 0:02:09.818,0:02:13.268 Ich osady nie przetrwały, [br]w przeciwieństwie do osad Kolumba. 0:02:13.268,0:02:16.411 A wiadomość o ziemi, którą odkrył,[br]rozeszła się po całej Europie 0:02:16.411,0:02:20.442 i stała się inspiracją dla nowych[br]odkrywców i osadników. 0:02:20.442,0:02:23.541 Bez niego nie byłoby nas tutaj. 0:02:23.541,0:02:29.067 - I właśnie przez niego nie ma tu teraz[br]milionów rdzennych Amerykanów. 0:02:29.067,0:02:31.837 Czy wiecie, co zrobił Kolumb[br]w zakładanych koloniach? 0:02:31.837,0:02:34.822 Pierwszego napotkanego mieszkańca[br]zamknął w więzieniu, 0:02:34.822,0:02:40.571 a w swoim dzienniku napisał jak łatwo[br]podbije i zniewoli ich wszystkich. 0:02:40.571,0:02:44.514 - Daj spokój, przecież wszyscy wtedy[br]walczyli ze wszystkimi! 0:02:44.514,0:02:46.448 Nawet sami tubylcy[br]powiedzieli Kolumbowi, 0:02:46.448,0:02:49.802 że inne plemię najeżdża ich ziemie[br]i bierze jeńców. 0:02:49.802,0:02:52.837 - Tak, ale te walki[br]nie były częste i miały niewielki zasięg. 0:02:52.837,0:02:56.241 Na pewno nie przyczyniły się[br]do wybicia 90% populacji. 0:02:56.241,0:02:59.949 - Hm, a w zasadzie, to czemu to całe[br]święto Kolumba jest dla was tak ważne? 0:02:59.949,0:03:03.042 - Wysoki Sądzie, podróż Kolumba[br]była inspiracją 0:03:03.042,0:03:05.844 dla ludzi, którzy w Europie[br]walczyli o przetrwanie. 0:03:05.844,0:03:08.426 Była symbolem wolności, [br]szansą na nowy start. 0:03:08.426,0:03:11.450 Jego odkrycie dało naszym przodkom 0:03:11.450,0:03:15.777 szansę na zbudowanie lepszego życia[br]dla ich dzieci. 0:03:15.777,0:03:18.766 Czy nie zasługujemy na bohatera, [br]który będzie nam przypominał, 0:03:18.766,0:03:22.925 że nasz kraj został zbudowany [br]na wysiłkach imigrantów? 0:03:22.925,0:03:24.997 - A co z cierpieniem [br]rdzennych Amerykanów, 0:03:24.997,0:03:28.372 którzy zostali wymordowani,[br]albo zepchnięci do rezerwatów? 0:03:28.372,0:03:32.695 Których potomkowie nadal są [br]dyskryminowani i żyją w biedzie? 0:03:32.695,0:03:36.430 Jak możemy czynić bohaterem człowieka,[br]który spowodował tak wiele cierpienia? 0:03:36.430,0:03:39.455 - Ależ to już histora! Nie można[br]oceniać człowieka z XV w 0:03:39.455,0:03:40.890 według współczesnych wartości. 0:03:40.890,0:03:43.075 Wtedy wierzono,[br]że szerzenie chrześcijaństwa 0:03:43.075,0:03:47.380 i zdobyczy cywilizacyjnych[br]jest ich moralnym obowiązkiem. 0:03:47.385,0:03:50.262 - Kolumb nie dorastał[br]nawet do ówczesnych standardow. 0:03:50.262,0:03:53.430 Kiedy zarządzał Hispaniolą, totrurował [br]i ranił tubylców 0:03:53.430,0:03:56.333 za to, że nie dostarczali mu[br]wytarczająco dużo złota. 0:03:56.333,0:03:59.895 Sprzedawał też 9-cio letnie dziewczynki[br]jako seksualne niewolnice. 0:03:59.895,0:04:02.951 Był okrutny nawet dla innych kolonistów,[br]którymi rządził. 0:04:02.951,0:04:07.059 W końcu obalili go [br]i wtrącili do więzienia. 0:04:07.059,0:04:09.313 Bartolomé de las Casas,[br]który przybył na wyspę 0:04:09.313,0:04:11.097 jako misjonarz, [br]napisał: 0:04:11.097,0:04:20.247 "Od 1494 do 1508 w bitwach, [br]kopalniach i niewoli zginęło 3mln ludzi. 0:04:20.247,0:04:23.447 Któż spośród przyszłych pokoleń[br]w to uwierzy?" 0:04:23.447,0:04:26.086 - Ja raczej nie wierzę w te liczby. 0:04:26.086,0:04:29.398 - Cóż, a czy nie istnieją inne sposoby[br]obchodzenia tego święta? 0:04:29.398,0:04:31.418 - W niektórych krajach[br]Ameryki Południowej 0:04:31.418,0:04:35.730 świętuje się Día de la Raza. Też wypada [br]12 października, 0:04:35.730,0:04:39.437 ale obchodzi się je jako dzień[br]kultury Indian, 0:04:39.437,0:04:41.949 która przetrwała okres kolonialny. 0:04:41.949,0:04:44.583 W niektórych stanach USA[br]nazwa również została zmieniona 0:04:44.583,0:04:46.927 na Native American Day[br]i Indigenous People's Day 0:04:46.927,0:04:48.691 (Dzień Rdzennych Amerykanów). 0:04:48.691,0:04:50.746 Różnią się też obchody. 0:04:50.746,0:04:53.440 - Może po prostu zmienić nazwę,[br]skoro mamy z nią problem? 0:04:53.440,0:04:55.511 - Niemożliwe, przecież chodzi o tradycję. 0:04:55.511,0:04:59.004 Zwykli ludzie potrzebują bohaterów[br]i mitów, które ich tworzą. 0:04:59.004,0:05:02.548 Czy nie możemy po prostu świętować,[br]tak jak to robiliśmy już od 100 lat 0:05:02.548,0:05:05.573 i nie mieszać w to poważnej nauki? 0:05:05.573,0:05:08.910 Przecież nie świętujemy masowych mordów! 0:05:08.910,0:05:12.349 - Tradycje zmieniają się i to, [br]w jaki sposób je celebrujemy, 0:05:12.349,0:05:14.860 dużo mówi o naszych wartościach. 0:05:14.860,0:05:21.790 - Wolny dzień dla zmęczonego sędziego [br]raczej nie jest dla was wartością. 0:05:21.790,0:05:24.649 Tradycje i święta są ważnymi elementami [br]każdej kultury. 0:05:24.649,0:05:27.275 Ale ten kto dla ludzi w jednym stuleciu[br]jest bohaterem, 0:05:27.275,0:05:29.181 w innym może być[br]czarnym charakterem. 0:05:29.181,0:05:32.529 Wiemy coraz więcej o historii,[br]nasze wartości się zmieniają, 0:05:32.529,0:05:34.846 dlatego powinniśmy wciąż na nowo[br]decydować o tym, 0:05:34.846,0:05:37.163 co znaczą dla nas nasze tradycje. 0:05:37.163,0:05:39.482 O to właśnie chodzi w sądzeniu historii.