Laudatio Zesde Vijs 2019
Dames en heren,
wij mensen zijn allemaal
vatbaar voor denkfouten,
maar op het ene moment
al wat meer dan op het andere.
Misschien zijn mensen wel
op hun kwetsbaarst voor irrationaliteit
als het gaat over het welzijn
van degenen die we het liefst zien
zoals onze kinderen.
Wanneer er beslissingen
moeten genomen worden
over de gezondheid van kinderen
komen mensen anno 2019,
zeker dankzij sociale media
en het internet,
vaak terecht
bij pseudowetenschappelijke ideeën
en zullen ze zo uiteindelijk
beslissingen maken
die hun kinderen en anderen
mogelijk in gevaar brengen.
De winnaars van de Zesde Vijs 2019
onderzochten een dergelijk fenomeen
en boden tools aan
om op een goed ingelichte manier
na te denken over een vraag
waarbij pseudowetenschappelijke ideeën
steeds weer twijfel doen rijzen:
namelijk, moeten we onze kinderen
en onszelf vaccineren
of laten vaccineren.
De laureaten zijn al
eerder in de prijzen gevallen
door hun uitstekende
kritische mentaliteit.
In 2016 maakte een van beide deel uit
van een trio journalisten
dat de Belfiuspersprijs won
voor een dossier 'Dokterslonen'.
In 2017 domineerde
een reeks onderzoeksartikelen,
gemaakt door beide laureaten,
het publieke debat
tijdens hun Week van de Psychiatrie,
wat hen samen de Belfiuspersprijs
opleverde in 2018.
Voor deze reeks onderzochten ze
meer dan 100 psychiatrische instellingen
en lieten zich daarbij niet afschrikken
door het gebrek aan cijfers en informatie
in de geestelijke gezondheidssector.
Dat uitgebreide werk
leverde hen trouwens
ook een nominatie op
voor de aanmoedigingsprijs, Look 2017,
uitgegeven door de vereniging
van onderzoeksjournalisten.
Tot ons genoegen besloten de laureaten
erna dus hun pijlen te richten
op een ander structureel probleem
in de gezondheidszorg:
de dreigende populariteit
van het anti-vaccinatie-gedachtegoed.
Hiervoor werden kosten
noch moeite gespaard.
Er verscheen een 12-artikelenreeks
in een onderzoeksdossier 'Vaccintwijfel'.
De reeks begon met een stuk
uit eigen naam in een Standpunt:
"Beste ouder,
die twijfelt over vaccinatie,
we begrijpen u."
In dat stuk spreken ze respectvol
van ouder tot ouder
waarbij ze twijfelaars
over de streep proberen te halen
om open te staan voor de feiten.
De twijfelende ouders
werden vervolgens gepresenteerd
in een stuk over hoe
hun twijfels gevoed worden
door illustere online bronnen
en helaas ook door artsen
die onvoldoende respect tonen
voor hun aangekaarte twijfels
en kritische vragen.
Een ander stuk liet ouders aan het woord
die eerst twijfels hadden,
maar door gezondheidsproblemen
bij hun kind,
en nu zeker, van het nut van vaccinaties.
De laureaten investeerden
in het presenteren van de feiten.
Er verscheen een ABC van vaccinaties,
een mooie lijst van de meest
voorkomende mythes
en daarbij behorende
factchecks over vaccins.
En ze organiseerden een chatsessie
met professor Pierre Van Damme,
Universiteit Antwerpen,
waarin de professor
op vragen van lezers antwoordde.
De reeks besloeg dan ook
een hele waaier van invalshoeken,
van de individuele ouder
tot de beleidsmakers.
Er werd een inkijk geboden
in de interne keuken van hoe
onze overheid zich voorbereidt
op de stijgende twijfel.
Onder andere door het uitwerken
en het opzetten van een crisisplan.
Ook werd er stilgestaan bij de twijfels
over het nut van
het verplichten van vaccins.
Maar de meest gewaagde zet
was toch wel het undercover gaan
bij anti-vaxxers in Vlaanderen.
Door dit stukje onderzoeksjournalistiek
kon de Vlaamse lezer
de schadelijkheid van
pseudowetenschap in actie zien.
Er viel te zien hoe huisartsen
die van het wetenschappelijk paadje
afgeraakt zijn
en onder andere in homeopathie
zijn beginnen geloven,
twijfels uitten over het nut van vaccins
en hoe je gezond kan leven zonder vaccins.
Een van de ontmaskerde artsen was eerder
dit jaar al door de mand gevallen
toen VTM hem in het nieuws
liet verkondigen
dat het mazelenvaccin autisme veroorzaakt,
wat tot een golf
van verontwaardiging leidde.
Ook de steeds toenemende rol
van sociale media door anti-vaxxers
kwam uitgebreid aan bod.
De reeks artikelen toonde een grondigheid
die we zeer sterk appreciëren
en heeft ongetwijfeld
handvaten geboden aan burgers
in de strijd
tegen pseudowetenschappelijke theorieën.
Het gaf ouders de informatie
nodig om een beter
onderbouwde keuze te maken
over vaccinaties.
En de toon zat juist,
respectvol voor de twijfelende ouder,
helder over de feiten
en streng zijn voor degenen
die verantwoordelijk zijn in dit verhaal.
We danken jullie ervoor
en reiken met plezier
de Zesde Vijs uit
aan De Morgen-journalisten
Sara Vandekerckhove en Femke van Garderen
Proficiat!