WEBVTT

00:00:00.000 --> 00:00:01.604
Hamımıza tanış olan

00:00:01.604 --> 00:00:04.328
su dövranını bir az nəzərdən keçirək.

00:00:04.328 --> 00:00:06.096
Hər birimiz və həyatımızın hər anı su

00:00:06.096 --> 00:00:07.509
dövriyyəsinin hissəsidir.

00:00:07.509 --> 00:00:09.312
Biz bunu tam dəyərləndirə bilmirik.

00:00:09.312 --> 00:00:11.011
Dövriyyə haqqında danışaq.

00:00:11.011 --> 00:00:12.706
Buxarlanma ilə başlayaq.

00:00:12.706 --> 00:00:15.288
Burada okeanın səthindən, çaydan

00:00:15.288 --> 00:00:17.695
və ya göldən başlaya bilərik

00:00:17.695 --> 00:00:19.066
Hər an həmin səthdən

00:00:19.066 --> 00:00:22.068
su buxarlanacaq.

00:00:22.068 --> 00:00:24.832
Maye halında olan su molekulları

00:00:24.832 --> 00:00:28.644
qaz vəziyyətinə keçmək üçün

00:00:28.644 --> 00:00:30.811
kifayət qədər enerjiyə malikdirlər.

00:00:32.919 --> 00:00:37.069
Qaz halında olan su, su buxarı adlandırılır

00:00:37.069 --> 00:00:38.652
Su buxarlanır.

00:00:41.441 --> 00:00:45.395
Su buxarı günəş səbəbi ilə səthdə

00:00:45.395 --> 00:00:49.685
qızdırılan hava ilə yüksələcək və

00:00:49.685 --> 00:00:54.304
sonra yüksəldikcə və

00:00:54.304 --> 00:00:57.548
ümumi temperatur soyuduğu üçün su buxarı

00:00:57.548 --> 00:01:01.715
kiçik damcılara kondensasiya ediləcək.

00:01:02.646 --> 00:01:04.869
Kiçik hava hissəcikləri gözünüzlə görə

00:01:04.869 --> 00:01:06.953
görəbilməyəcəyiniz kiçik toz hissəcikləri

00:01:06.953 --> 00:01:09.847
ətrafında sıxlaşır, buludları əmələ gəlir.

00:01:09.847 --> 00:01:14.014
Deməli, bu kiçik damcılar yenidən maye

00:01:16.292 --> 00:01:19.323
halına qayıdır, onlar su molekulları deyil

00:01:19.323 --> 00:01:23.513
bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqə qura bilir,

00:01:23.513 --> 00:01:26.947
onlar əmələ gəlmək üçün bu kiçik,

00:01:26.947 --> 00:01:31.114
mikroskopik hissələrin ətrafında sıxlaşır

00:01:31.961 --> 00:01:33.422
Kifayət qədər soyuq olsa, buz

00:01:33.422 --> 00:01:37.572
kristalları əmələ gələr və bulud yaradar.

00:01:37.572 --> 00:01:40.556
Biz buradan görürük ki, nəqliyyatdan

00:01:40.556 --> 00:01:42.450
danışılır, çölə baxsanız,bulud görsəniz

00:01:42.450 --> 00:01:45.841
o buludlar küləklə hərəkət edir.

00:01:45.841 --> 00:01:48.447
Beləliklə, onlar bütün bu damcıları

00:01:48.447 --> 00:01:51.025
ümumi küləklə hərəkət etdirə bilirlər.

00:01:51.025 --> 00:01:52.598
Damcılar kifayət qədər

00:01:52.598 --> 00:01:55.964
ağırlaşdıqda, çökəcəklər.

00:01:55.964 --> 00:01:58.888
İndi onlar başladığımız yerə çökə bilər,

00:01:58.888 --> 00:02:01.349
orada okeana qayıda bilərdilər.

00:02:01.349 --> 00:02:04.231
Bundan əlavə bir dağa çıxa bilərsiniz və

00:02:04.231 --> 00:02:07.707
əgər hava kifayət qədər soyuqdursa,

00:02:07.707 --> 00:02:09.463
və sizə uyğun şərait varsa,

00:02:09.463 --> 00:02:10.968
bu yağıntı

00:02:10.968 --> 00:02:14.589
qar ola bilər.

00:02:14.589 --> 00:02:18.513
Amma daha sonra buz istiləşə bilər və ya

00:02:18.513 --> 00:02:20.879
istiləşməyə bilər, amma isinsə,

00:02:20.879 --> 00:02:22.623
o zaman əriyəcək və

00:02:22.623 --> 00:02:25.649
qar əriməsi baş verəcək.

00:02:25.649 --> 00:02:26.837
Orada gördüyünüz budur

00:02:26.837 --> 00:02:29.674
Yağış bir əraziyə yağırsa, deyə bilərik ki

00:02:29.674 --> 00:02:33.990
qar yağacaq qədər soyuq deyil və

00:02:33.990 --> 00:02:36.249
indi biz yağışdan danışırıq.

00:02:36.249 --> 00:02:38.643
Bu suyun çox hissəsi

00:02:38.643 --> 00:02:41.060
əslində torpağa süzülür.

00:02:42.418 --> 00:02:44.603
Beləliklə, çoxu aşağı düşür.

00:02:44.603 --> 00:02:46.628
Ətrafa baxırıq və çaylar, göllər görürük

00:02:46.628 --> 00:02:48.263
və deyirik ki, orada çoxlu su var.

00:02:48.263 --> 00:02:50.368
Ancaq məlum oldu ki, yerin içində və

00:02:50.368 --> 00:02:53.286
açıq şəkildə okeanda daha çox su var.

00:02:53.286 --> 00:02:55.227
Bu barədə bir azdan danışacağıq.

00:02:55.227 --> 00:02:58.620
Deməli, bu yeraltı su qatlarında

00:02:58.620 --> 00:03:01.620
əmələ gələn suyun

00:03:02.604 --> 00:03:05.435
bir hissəsi də göllərə axır və

00:03:05.435 --> 00:03:07.535
bu göllər adətən elə bir vəziyyətdə

00:03:07.535 --> 00:03:12.070
olur ki, yer ya artıq su ilə doymuşdur,ya

00:03:12.070 --> 00:03:14.111
da düzgün formada daşlar var, ona görə də

00:03:14.111 --> 00:03:15.820
burada suyu saxlaya bilər, bənzər

00:03:15.820 --> 00:03:18.798
şəkildə çaylar da axar su ilə əmələ gəlir,

00:03:18.798 --> 00:03:22.850
bu qar əriməsi çayları əmələ gətirə bilir.

00:03:22.850 --> 00:03:25.366
Ümumiyyətlə, evinizin yaxınlığında bir

00:03:25.366 --> 00:03:28.328
dərə və ya çay görürsünüzsə, xüsusən də

00:03:28.328 --> 00:03:31.003
yağış yağanda o, dolursa, bu, qrunt

00:03:31.003 --> 00:03:32.926
suyunun artıq doyduğunu, əşyaların çaya

00:03:32.926 --> 00:03:34.259
axdığının göstəricisidir.

00:03:35.475 --> 00:03:38.068
Beləliklə, bu su dövrüdür.

00:03:38.068 --> 00:03:39.919
Əvvəlcə buxarlanma var, o, buludlara

00:03:39.919 --> 00:03:42.111
çevrilir, sonda çöküntülər yağdırır və

00:03:42.111 --> 00:03:44.037
o, dövrə vurur, davam edir.

00:03:44.037 --> 00:03:46.107
İndi əlbəttə ki, başqa amillər da var.

00:03:46.107 --> 00:03:47.894
Məsələn buna bitkilər aiddir.

00:03:47.894 --> 00:03:51.690
Bitkilər, kökləri

00:03:51.690 --> 00:03:54.037
torpaqdan suyu götürəcəklər.

00:03:54.037 --> 00:03:57.247
O sudan qida maddələrini torpaqdan

00:03:57.247 --> 00:03:59.827
yarpaqlara daşımaq üçün istifadə edəcək.

00:03:59.827 --> 00:04:02.196
O, videolarda araşdırdığımız fotosintezin

00:04:02.196 --> 00:04:03.759
bir hissəsi kimi suyu istifadə

00:04:03.759 --> 00:04:05.625
edir və bu suyun

00:04:05.625 --> 00:04:09.843
çox hissəsi xaric olur.

00:04:09.843 --> 00:04:12.861
Beləliklə, bu, yarpaqlarının suyu

00:04:12.861 --> 00:04:15.503
buxarlandırması, yəni transpirasiyadır.

00:04:15.503 --> 00:04:18.836
Sublimasiya sözünü görə bilərsiniz.

00:04:19.711 --> 00:04:22.885
Bu, suyun bərk formasından, buzdan, suyun

00:04:22.885 --> 00:04:27.097
qaz formasına və ya su buxarına gedir.

00:04:27.097 --> 00:04:29.745
Bu, soyuq və quru olan

00:04:29.745 --> 00:04:32.218
vəziyyətlərdə baş verəcəkdir.

00:04:32.218 --> 00:04:35.501
Ümumiyyətlə, aşağı təzyiq var.

00:04:35.501 --> 00:04:38.649
Beləliklə, maye vəziyyətə keçmək əvəzinə,

00:04:38.649 --> 00:04:40.856
dərhal su molekulları su buxarı

00:04:40.856 --> 00:04:42.106
kimi çıxmağa başlayır.

00:04:44.423 --> 00:04:46.149
Təbii ki, biz bunun bir hissəsiyik.

00:04:46.149 --> 00:04:47.297
Necə bunun hissəsiyik?

00:04:47.297 --> 00:04:49.760
Bu şirin suyun bir hissəsini içəcəyik,

00:04:49.760 --> 00:04:52.108
bədənimiz əslində sudan ibarətdir.

00:04:52.108 --> 00:04:54.632
Bədənimizin 70%-i sudan ibarətdir.

00:04:54.632 --> 00:04:58.540
Bilirik ki, su bütün

00:04:58.540 --> 00:05:01.837
bunların baş verməsi üçün əsas mühitdir.

00:05:01.837 --> 00:05:03.587
O sudan istifadə edirik,sonra o suyu

00:05:03.587 --> 00:05:07.271
bədənimizdən çıxaracağıq və sonra bu su

00:05:07.271 --> 00:05:11.749
dövranının bir hissəsi olaraq davam edir.

00:05:11.749 --> 00:05:13.717
Şirin sudan asılı olan bir orqanizm kimi

00:05:13.717 --> 00:05:17.576
mənim həqiqətən maraqlı hesab etdiyim

00:05:17.576 --> 00:05:18.576
bir şey odurki , insanlar

00:05:18.576 --> 00:05:19.935
şirin su deyəndə duzlu sudan

00:05:19.935 --> 00:05:21.768
fərqli olaraq duzsuz sudan danışır.

00:05:21.768 --> 00:05:24.532
Deməli, bizim göldə

00:05:24.532 --> 00:05:27.490
və ya çayda şirin suya

00:05:27.490 --> 00:05:30.762
həqiqətən ehtiyacımız var.

00:05:30.762 --> 00:05:33.448
Əslində məlum olur ki, dünyadakı

00:05:33.448 --> 00:05:36.281
ümumi suyun çox az hissəsi şirin sudur.

00:05:37.767 --> 00:05:41.140
Beləliklə,sizə bu cədvəli burada göstərim.

00:05:41.140 --> 00:05:43.370
Mən bunu bilirdim, amma şirin suyun nə

00:05:43.370 --> 00:05:45.583
qədər az olduğunu tam başa düşmürdüm.

00:05:45.583 --> 00:05:47.987
Beləliklə, planetimizdəki suyun 97,5% -i

00:05:47.987 --> 00:05:52.740
duzlu sudur və çox hissəsi okeanlarımızdadır.

00:05:52.740 --> 00:05:55.061
Yalnız 1-2 % şirin sudur.

00:05:55.061 --> 00:05:58.822
Hətta bu 1-2 % şirin suyun çox az

00:05:58.822 --> 00:06:01.428
hissəsi ənənəvi olaraq şirin su,göllər və

00:06:01.428 --> 00:06:03.303
çaylarla əlaqələndirdiyimiz şeydir.

00:06:03.303 --> 00:06:05.150
Təmiz su haqqında deyəcəyim odur ki,

00:06:05.150 --> 00:06:06.749
göl və çaylardakı su , potensial

00:06:06.749 --> 00:06:08.633
olaraq içə biləcəyimiz şeylərdir.

00:06:08.633 --> 00:06:11.520
Lakin bunun çoxu əslində buzlaqlarda və

00:06:11.520 --> 00:06:13.827
daimi qar örtüyündədir.

00:06:13.827 --> 00:06:17.494
Buz, qar, sadəcə ərimir.

00:06:18.899 --> 00:06:20.466
Və bu şeylər ərisəydi, nə baş

00:06:20.466 --> 00:06:22.292
verəcəyini düşünməyə vadar edir.

00:06:22.292 --> 00:06:24.083
Sonra qrunt suları mövcuddur ki,

00:06:24.083 --> 00:06:25.456
bizim ona çıxışımız var.

00:06:25.456 --> 00:06:28.967
İnsanlar quyu qazırlar və biz danışırıq ki

00:06:28.967 --> 00:06:31.724
qrunt sularına torpağın nəmliyi, bataqlıq

00:06:31.724 --> 00:06:33.813
suyu və daimi donmuş torpaq daxildir.

00:06:33.813 --> 00:06:37.637
Suyun çox az hissəsi göldə və çaydadır,

00:06:37.637 --> 00:06:39.615
mən şəxsən buna heyran oluram.

00:06:39.615 --> 00:06:43.299
Cədvəli görməzdən əvvəl mənə aydın deyildi

00:06:43.299 --> 00:06:45.178
Maraqlı olan başqa bir şey budur ki, su

00:06:45.178 --> 00:06:48.294
molekulları dövranın müxtəlif hissələrində

00:06:48.294 --> 00:06:50.747
orta hesabla nə qədər müddət qala bilər.

00:06:50.747 --> 00:06:53.891
Bir su molekulunun okeanda çox uzun müddət

00:06:53.891 --> 00:06:56.862
qala biləcəyini təsəvvür edə bilərsiniz,

00:06:56.862 --> 00:06:58.967
okean cərəyanlarından,temperaturdan və

00:06:58.967 --> 00:07:01.744
bütün bunlardan asılı olaraq

00:07:01.744 --> 00:07:03.205
hərəkət etdiyini bilirsiniz,

00:07:03.205 --> 00:07:05.500
ancaq təsəvvür edə bilərsiniz, o okeanda

00:07:05.500 --> 00:07:06.907
maye halında qala bilər.

00:07:06.907 --> 00:07:09.237
Bəlkə buludda daha qısa vaxt sərf edir.

00:07:09.237 --> 00:07:11.338
İnsanlar həqiqətən də bunu öyrəniblər,

00:07:11.338 --> 00:07:12.631
mənim üçün maraqlıdır.

00:07:12.631 --> 00:07:14.643
Onların məlumatları necə əldə etdiklərini

00:07:14.643 --> 00:07:16.252
anlamaq mənə maraqlı olardı.

00:07:16.252 --> 00:07:20.601
Bu,su molekullarının orta qalma müddətidir

00:07:20.601 --> 00:07:24.896
Su buzlaqlarda çox uzun

00:07:24.896 --> 00:07:27.266
müddət qala bilər, biz bunun 10000 ilə

00:07:27.266 --> 00:07:29.649
qədər ola biləcəyini danışırıq və bunların

00:07:29.649 --> 00:07:31.002
hamısı təxmini rəqəmlərdir.

00:07:31.002 --> 00:07:33.560
Qrunt suyunun təcrid olunmasından asılı

00:07:33.560 --> 00:07:35.906
olaraq, iki həftədən 10.000 ilə qədər

00:07:35.906 --> 00:07:37.983
hər yerdə yeraltı su kimi qala bilər.

00:07:37.983 --> 00:07:40.591
O, okeanlarda və dənizlərdə

00:07:40.591 --> 00:07:43.387
4000 il duzlu su kimi ola bilər

00:07:43.387 --> 00:07:46.470
və biz bunların hamısına baxa

00:07:47.374 --> 00:07:50.353
bilərik, canlı

00:07:50.353 --> 00:07:52.968
orqanizmlərin daxilində, orta hesabla,

00:07:52.968 --> 00:07:55.860
bir su molekulu təxminən

00:07:55.860 --> 00:07:59.169
bir həftə davam edəcək.

00:07:59.169 --> 00:08:00.407
Bu orta göstəricilərdir.

00:08:00.407 --> 00:08:01.946
Hər su molekulunun atmosferdə

00:08:01.946 --> 00:08:04.523
yarım həftə qala bilər,

00:08:04.523 --> 00:08:06.637
Bütün bunları düşünmək olduqca maraqlı şeydir,bu,

00:08:06.637 --> 00:08:08.578
bütün suyun harada olduğunu,bunların

00:08:08.578 --> 00:08:10.118
hamısının su dövrü ilə necə

00:08:10.118 --> 00:08:12.863
işlədiyini daha çox anlamağa imkan verir.