0:00:00.826,0:00:03.469
Bạn hãy thử tưởng tượng

0:00:03.493,0:00:06.163
mình là một người lính đang [br]trong trận chiến.

0:00:06.730,0:00:10.261
Bạn có thể là một đấu sĩ La Mã,[br]một xạ thủ thời trung cổ

0:00:10.285,0:00:12.165
hay một chiến binh Zulu.

0:00:12.189,0:00:16.357
Dù là ở thời nào, ở đâu,[br]có những thứ không hề thay đổi.

0:00:16.357,0:00:18.361
Khi nồng độ adrenaline của bạn tăng lên,

0:00:18.385,0:00:23.194
những phản xạ học được sẽ dẫn đến[br]hành động của bạn,

0:00:23.218,0:00:27.574
chúng nói rằng bạn phải[br]bảo vệ bản thân và đồng đội

0:00:27.598,0:00:29.287
và đánh bại kẻ thù.

0:00:30.826,0:00:34.363
Còn bây giờ, bạn hãy hình dung[br]mình đang đóng vai

0:00:34.387,0:00:35.988
một người do thám xem nào.

0:00:36.012,0:00:39.401
Một nhà do thám không có [br]nhiệm vụ tấn công hay phòng thủ.

0:00:39.425,0:00:41.820
Họ cần phải thông đạt sự việc.

0:00:42.233,0:00:44.294
Họ sẽ là người ra ngoài,

0:00:44.318,0:00:48.381
vẽ lại địa hình, định vị[br]những chặng đường hiểm trở.

0:00:48.405,0:00:51.981
Còn nữa, một nhà do thám sẽ nắm được[br]có một cây cầu bắc qua sông

0:00:52.005,0:00:54.339
ở một địa thế thuận lợi.

0:00:54.363,0:00:57.410
Nhưng trên hết, họ muốn[br]biết chắc ở đó có gì,

0:00:57.434,0:00:59.027
càng chính xác càng tốt.

0:01:00.195,0:01:05.241
Trong một đội quân thật, cả người lính[br]và người do thám đều quan trọng.

0:01:05.265,0:01:10.575
Bạn có thể hiểu là mỗi vai có[br]một lối tư duy khác nhau:

0:01:10.599,0:01:14.226
đó là hình ảnh ẩn dụ cho cách[br]ta xử lý thông tin và ý tưởng

0:01:14.250,0:01:15.717
trong đời sống hằng ngày.

0:01:16.192,0:01:20.022
Cái tôi muốn nói hôm nay chính là:[br]khả năng đánh giá đúng,

0:01:20.046,0:01:23.260
dự đoán chính xác,[br]quyết định hợp lý,

0:01:23.284,0:01:26.042
hầu như phụ thuộc hoàn toàn[br]vào cách bạn tư duy.

0:01:26.994,0:01:29.587
Để minh họa cho những hoạt động tư duy,

0:01:29.611,0:01:33.095
tôi sẽ đưa các bạn [br]quay về nước Pháp thế kỉ 19,

0:01:33.119,0:01:36.102
là nơi mà mảnh giấy[br]tưởng chừng vô hại này

0:01:36.126,0:01:39.164
lại gây ra một trong những vụ bê bối[br]chính trị lớn nhất lịch sử.

0:01:39.718,0:01:44.115
Năm 1894, chính các sĩ quan Pháp đã[br]đưa chuyện này ra ánh sáng.

0:01:44.616,0:01:47.308
Ban đầu, tờ giấy bị xé và ném vào sọt rác,

0:01:47.332,0:01:49.257
nhưng khi họ ghép chúng lại với nhau,

0:01:49.281,0:01:51.313
họ đã phát hiện có ai đó trong doanh ngũ

0:01:51.337,0:01:53.700
đang bán bí mật quân sự cho Đức.

0:01:54.462,0:01:56.819
Cho nên họ tiến hành [br]một cuộc điều tra lớn,

0:01:56.843,0:02:00.709
và nghi ngờ của họ nhanh chóng[br]tập trung vào người này,

0:02:00.733,0:02:02.065
Alfred Dreyfus.

0:02:02.867,0:02:04.185
Ông có lí lịch trong sạch,

0:02:04.215,0:02:07.729
chưa từng có hành vi sai phạm,[br]không hề có động cơ nào tìm thấy.

0:02:08.342,0:02:13.460
Nhưng Dreyfus là người Do Thái [br]duy nhất được giữ chức sĩ quan,

0:02:13.484,0:02:17.659
và không may lúc đó, quân đội Pháp[br]vô cùng kì thì bộ tộc Semitic.

0:02:17.683,0:02:20.905
Họ so nét chữ của Dreyfus [br]với nét chữ trên mẩu giấy đó

0:02:20.929,0:02:22.866
và kết luận chúng trùng khớp với nhau,

0:02:22.890,0:02:25.932
dù tới những chuyên gia phân tích nét chữ

0:02:25.956,0:02:28.106
cũng không dám chắc [br]chúng tương đồng,

0:02:28.130,0:02:29.520
mà cũng không hề gì.

0:02:29.544,0:02:31.654
Vì sau đó họ đã lục soát [br]căn hộ của Dreyfus,

0:02:31.654,0:02:33.364
để truy tìm dấu vết tình báo.

0:02:33.388,0:02:36.348
Họ lục tung đống tài liệu của ông[br]và không tìm được gì.

0:02:36.372,0:02:39.506
Điều này càng khiến họ tin rằng[br]Dreyfus không chỉ có tội,

0:02:39.530,0:02:42.823
mà còn ranh ma nữa, vì rõ ràng[br]ông đã giấu hết chứng cứ

0:02:42.847,0:02:44.696
trước khi họ đến nhà lục soát.

0:02:45.212,0:02:47.904
Tiếp theo, họ đi điều tra [br]lai lịch của ông

0:02:47.928,0:02:50.229
xem liệu có bất cứ chi tiết [br]buộc tội nào không.

0:02:50.253,0:02:52.115
Họ nói chuyện với [br]giáo viên của ông,

0:02:52.115,0:02:54.804
và biết được hồi còn đi học,[br]ông đã học nhiều ngoại ngữ,

0:02:54.804,0:02:58.741
càng làm rõ ông có tham vọng[br]cấu kết với chính phủ nước ngoài

0:02:58.765,0:02:59.948
thời gian sau này.

0:02:59.972,0:03:05.983
Giáo viên của ông cũng nói rằng Dreyfus[br]mệnh danh là người có trí nhớ tốt,,

0:03:06.007,0:03:08.119
điều này cũng rất đáng nghi, đúng không?

0:03:08.143,0:03:11.483
Bạn biết đó, vì một điệp viên [br]phải ghi nhớ rất nhiều thứ.

0:03:12.439,0:03:16.099
Cho nên vụ việc được đưa ra tòa [br]và Dreyfus bị kết tội.

0:03:16.816,0:03:20.136
Sau đó, họ đưa ông ra quảng trường công

0:03:20.160,0:03:23.884
và tiến hành tước bỏ huy hiệu [br]trên đồng phục ông

0:03:23.908,0:03:25.813
rồi bẻ đôi thanh gươm của ông.

0:03:25.837,0:03:27.852
Đây được gọi là [br]Buổi giáng chức Dreyfus.

0:03:28.860,0:03:31.377
Và ông phải chịu án tù chung thân

0:03:31.401,0:03:34.141
tại một nơi đặt tên rất khéo: Đảo Quỷ,

0:03:34.165,0:03:36.989
là một vùng khô cằn sỏi đá[br]ở ngoài khơi bờ biển Nam Mĩ.

0:03:37.556,0:03:41.250
Thế là ông bị đẩy ra đó,[br]và trong suốt những ngày đơn độc,

0:03:41.250,0:03:44.084
ông đã viết thư cho chính phủ Pháp,[br]hết lá này đến lá khác,

0:03:44.084,0:03:47.166
cầu xin họ điều tra lại vụ việc để[br]thấy được ông vô tội.

0:03:47.634,0:03:50.547
Nhưng nước Pháp hầu như đã[br]coi đó là kết quả cuối cùng rồi.

0:03:51.301,0:03:55.594
Tôi thấy có một chỗ rất hay ho[br]trong Vụ án Dreyfus

0:03:55.618,0:03:59.396
chính là tại sao các sĩ quan ấy[br]lại cực kì quả quyết

0:03:59.420,0:04:01.141
rằng Dreyfus có tội.

0:04:01.556,0:04:04.403
Ý tôi là, có khi bạn cho rằng [br]họ dựng chuyện để gài ông ấy,

0:04:04.427,0:04:06.395
là họ cố tình đẩy ông vào tù.

0:04:06.419,0:04:08.766
Nhưng các nhà sử học [br]không hề nghĩ đến điều này.

0:04:08.766,0:04:09.919
Chúng ta chỉ có thể nói,

0:04:09.919,0:04:14.130
các sĩ quan đã một mực tin rằng[br]Dreyfus có tội là chính xác.

0:04:14.154,0:04:16.630
Đó chính là thứ khiến ta tự hỏi:

0:04:16.654,0:04:18.928
Chuyện này phản ánh gì về[br]tư duy con người

0:04:18.952,0:04:21.265
khi ta xem những [br]chứng cứ vụn vặt

0:04:21.289,0:04:23.376
là đủ thuyết phục để luận tội một người?

0:04:24.210,0:04:28.496
Đây là ví dụ cho cái mà[br]khoa học gọi là "Lý giải có động cơ'.

0:04:28.520,0:04:31.574
Đây là hiện tượng mà [br]những động cơ hình thành vô thức,

0:04:31.598,0:04:33.950
chính là những khát khao và [br]nỗi sợ của chúng ta,

0:04:33.974,0:04:36.500
quy định cách ta lý giải thông tin.

0:04:36.500,0:04:39.754
Một số thông tin, ý tưởng, nghe ra thì[br]như chúng cùng phe với ta.

0:04:39.778,0:04:42.420
Ta muốn chúng thắng.[br]Ta muốn bênh vực chúng.

0:04:42.444,0:04:44.975
Còn những thông tin,[br]ý tưởng khác đều là kẻ thù,

0:04:44.999,0:04:46.567
và chúng ta muốn bắn hạ chúng.

0:04:47.408,0:04:51.115
Nên đây là lí do tôi gọi [br]lý giải có động cơ là "tư duy người lính."

0:04:51.988,0:04:54.993
Chắc hầu hết các bạn chưa từng lấn lướt

0:04:55.017,0:04:57.388
một sĩ quan Pháp gốc Do Thái nào[br]vì tội phản quốc,

0:04:57.388,0:04:58.795
tôi nghĩ thế,

0:04:58.819,0:05:03.678
nhưng khi xem thể thao hay chính trị, [br]chắc bạn thấy được

0:05:03.702,0:05:07.824
mỗi khi trọng tài tuyên bố [br]rằng đội mà bạn thích phạm lỗi,

0:05:07.848,0:05:09.010
đó là ví dụ,

0:05:09.034,0:05:12.127
vậy là bạn hào hứng tìm cho ra[br]lý do tại sao anh ta sai.

0:05:12.482,0:05:15.594
Nhưng khi anh ta tuyên bố đội đối thủ[br]phạm lỗi: thiệt hết sẩy!

0:05:15.618,0:05:18.452
Đó là ví dụ hay mà tôi nhớ ra thôi,[br]đừng mổ xẻ nó kĩ quá.

0:05:18.452,0:05:21.359
Hay như vầy, chắc bạn từng đọc [br]một bài báo hay bài nghiên cứu

0:05:21.359,0:05:23.639
bàn về chính sách gây tranh cãi nào đó,

0:05:23.663,0:05:25.029
Án tử hình chẳng hạn.

0:05:25.735,0:05:27.852
Thì, khi các nhà nghiên cứu chứng minh,

0:05:27.876,0:05:29.581
giả sử bạn ủng hộ án tử hình nhé,

0:05:29.605,0:05:32.401
hoặc họ đưa ra được bằng chứng [br]cho thấy nó không hiệu quả,

0:05:32.401,0:05:35.391
bạn sẽ hồ hởi [br]tìm bằng được mọi lí do

0:05:35.415,0:05:37.638
khiến bài nghiên cứu được[br]trình bày tệ tới vậy.

0:05:37.638,0:05:39.792
Nhưng nếu nó chứng tỏ [br]án tử hình hiệu quả,

0:05:39.792,0:05:41.171
đó sẽ là bài nghiên cứu hay.

0:05:41.171,0:05:44.273
Và ngược lại: nếu các bạn không[br]ủng hộ án tử hình, cũng giống vậy.

0:05:44.297,0:05:47.126
Đánh giá của chúng ta bị [br]chi phối rất nhiều trong vô thức,

0:05:47.150,0:05:49.428
tùy vào phe mà chúng ta chọn..

0:05:50.071,0:05:51.960
Và bè phái có ở khắp nơi.

0:05:51.984,0:05:55.022
Nó quy định cách chúng ta [br]nghĩ về sức khỏe, các mối quan hệ,

0:05:55.046,0:05:56.942
cách chúng ta muốn bầu cử,

0:05:56.966,0:05:59.554
cũng như quan điểm của ta về[br]công bằng hay đạo đức.

0:05:59.976,0:06:02.513
Điều tôi sợ nhất [br]về lý giải có động cơ

0:06:02.513,0:06:04.014
còn gọi là tư duy người lính,

0:06:04.014,0:06:05.555
là độ vô thức kinh khủng của nó.

0:06:05.555,0:06:08.549
Chúng ta vẫn có thể tin là mình[br]khách quan và công bằng

0:06:08.573,0:06:12.040
rồi cuối cùng hủy hoại cuộc đời[br]của một người vô tội.

0:06:13.008,0:06:15.891
Tuy nhiên, may cho Dreyfus,[br]chuyện vẫn chưa kết thúc.

0:06:15.915,0:06:17.283
Đây là thượng tá Picquart.

0:06:17.307,0:06:19.851
Ông là một sĩ quan cấp cao khác[br]của quân đội Pháp,

0:06:19.875,0:06:22.504
giống hầu hết mọi người,[br]ông cho rằng Dreyfus có tội.

0:06:22.893,0:06:27.318
Cũng giống nhiều người trong quân đội,[br]ông cũng có lúc chống lại tộc Semitic.

0:06:27.342,0:06:30.707
Nhưng tại một thời điểm nào đó,[br]Picquart bắt đầu nghi ngờ:

0:06:31.302,0:06:34.077
"Lỡ chúng ta hiểu lầm Dreyfus thì sao?"

0:06:34.448,0:06:36.646
Chuyện là, ông đã phát hiện[br]bằng chứng chứng tỏ

0:06:36.650,0:06:39.127
công việc tình báo cho Đức vẫn diễn ra,

0:06:39.151,0:06:41.126
ngay cả khi Dreyfus đã vào nhà giam.

0:06:41.516,0:06:44.812
Và ông cũng phát hiện rằng[br]một sĩ quan khác trong quân đội

0:06:44.836,0:06:47.409
có nét chữ hoàn toàn [br]khớp với bản ghi chép,

0:06:47.433,0:06:49.794
mà còn khớp hơn bản viết tay của Dreyfus.

0:06:50.382,0:06:53.223
Anh đã đem những phát hiện này [br]đưa cho cấp trên,

0:06:54.017,0:06:57.694
nhưng thất vọng thay cho ông,[br]họ cũng không thèm quan tâm

0:06:57.718,0:07:01.306
hay nghiêm túc lí giải[br]những gì ông phát hiện,

0:07:01.330,0:07:06.703
họ kiểu như, "Ờ, Picquart à, những thứ này[br]chỉ cho thấy còn một gián điệp nữa

0:07:06.727,0:07:09.100
hắn biết nhái theo nét chữ của Dreyfus,

0:07:09.124,0:07:12.664
hắn đã tiếp quản hoạt động gián điệp[br]sau khi Dreyfus đi khỏi.

0:07:13.148,0:07:14.798
Nhưng Dreyfus vẫn có tội."

0:07:15.854,0:07:18.879
Cuối cùng, Picquart cũng giải oan[br]thành công cho Dreyfus.

0:07:18.903,0:07:20.431
Nhưng ông đã mất đến 10 năm,

0:07:20.455,0:07:23.186
và trong mười năm đó,[br]bản thân ông cũng vào tù mấy năm

0:07:23.186,0:07:25.308
vì tội bất trung với quân đội.

0:07:26.491,0:07:32.491
Nhiều người thấy Picquart không phải[br]anh hùng thật sự trong vụ này

0:07:32.515,0:07:36.744
vì ông cũng từng kì thị người Semitic[br]và tệ thật, tôi đồng ý.

0:07:37.323,0:07:41.974
Nhưng cá nhân tôi cho rằng, sự thật[br]Picquart từng kì thị tộc Semitic

0:07:41.998,0:07:44.583
lại khiến cho điều ông làm [br]đáng ngưỡng mộ hơn,

0:07:44.607,0:07:47.723
vì ông từng có cùng những định kiến,[br]và cùng lí do để có định kiến

0:07:47.747,0:07:49.532
với các sĩ quan đồng nghiệp của mình,

0:07:49.556,0:07:54.191
nhưng nỗ lực tìm ra sự thật và giữ vững[br]nó của ông đã vượt lên tất cả.

0:07:55.108,0:07:56.297
Nên đối với tôi,

0:07:56.321,0:08:00.127
Picquart là một ví dụ điển hình cho người[br]sở hữu "tư duy do thám."

0:08:00.598,0:08:04.674
Động lực không phải là bênh vực ý này,[br]chống lại ý kia,

0:08:04.698,0:08:06.622
mà để biết thực hư thế nào trong vụ này

0:08:06.646,0:08:09.121
càng trung thực và chính xác càng tốt,

0:08:09.145,0:08:12.425
ngay cả khi sự thật chẳng đẹp đẽ[br]hay dễ chịu gì.

0:08:13.444,0:08:16.690
Đây chính là cách tư duy mà tôi[br]đặc biệt đam mê.

0:08:16.714,0:08:21.843
Và trong vài năm qua, tôi đã[br]nghiên cứu để tìm cho ra

0:08:21.867,0:08:23.850
điều gì làm nên tư duy do thám.

0:08:23.874,0:08:27.022
Tại sao có người, ít ra là đôi khi,

0:08:27.046,0:08:30.834
lại có thể gạt bỏ định kiến,[br]sự thiên vị và động lực của mình

0:08:30.858,0:08:33.153
chỉ để tìm ra được [br]sự thật và chứng cứ

0:08:33.177,0:08:34.650
càng khách quan càng tốt?

0:08:35.602,0:08:38.613
Câu trả lời chính là cảm xúc.

0:08:39.119,0:08:42.886
Cho nên, nếu tư duy người lính [br]gắn liền với cảm xúc

0:08:42.910,0:08:45.898
thể hiện qua việc phòng thủ [br]hay lòng trung thành,

0:08:46.615,0:08:47.981
thì tư duy do thám cũng vậy.

0:08:48.005,0:08:49.991
Có điều nó gắn với những cảm xúc khác.

0:08:50.015,0:08:53.434
Ví dụ, người do thám rất tò mò.

0:08:53.458,0:08:57.004
Họ thường hay nói là họ thấy vui

0:08:57.028,0:08:58.688
khi họ học được điều gì mới

0:08:58.712,0:09:01.023
hay muốn tìm lời giải cho một câu đố.

0:09:01.544,0:09:04.713
Óc tò mò của họ thường bị kích thích[br]khi bắt gặp chuyện gì đó

0:09:04.737,0:09:06.833
đi ngược lại mong muốn của họ.

0:09:07.146,0:09:09.453
Người do thám cũng có [br]những phẩm chất khác nhau.

0:09:09.453,0:09:12.279
Họ có xu hướng nói rằng,[br]với họ, tự xét lại niềm tin

0:09:12.303,0:09:13.792
là một việc làm đúng đắn,

0:09:13.816,0:09:17.522
và họ ít khi nhận xét[br]một người hay thay đổi suy nghĩ

0:09:17.546,0:09:18.702
trông thật yếu đuối.

0:09:18.702,0:09:21.017
Quan trọng hơn cả, nền tảng [br]của người do thám,

0:09:21.017,0:09:24.646
cái khẳng định giá trị cá nhân của họ

0:09:24.670,0:09:30.136
không gắn với việc mức độ đúng-sai[br]của họ khi bàn về một vấn đề.

0:09:30.160,0:09:33.414
Cho nên họ có thể tin rằng[br]án tử hình hiệu quả.

0:09:33.438,0:09:36.651
Nhưng nếu nhiều nghiên cứu chỉ ra [br]nó không hiệu quả, họ có thể nói,

0:09:36.651,0:09:40.994
"Ủa, hình như tôi nhầm rồi. Nhưng không có[br]nghĩa là tôi xấu xa hay ngu ngốc."

0:09:41.954,0:09:46.280
Hàng loạt những đặc trưng này do[br]các nhà nghiên cứu tìm ra

0:09:46.304,0:09:48.010
và tôi cũng thấy được

0:09:48.034,0:09:49.865
chúng có thể giúp phán đoán đúng.

0:09:50.386,0:09:53.669
Điều chủ yếu tôi muốn nhắn nhủ [br]với các bạn qua những đặc trưng này

0:09:53.693,0:09:57.330
chính là: điều quan trọng không phải[br]là bạn thông minh cỡ nào

0:09:57.354,0:09:59.352
hay biết nhiều bao nhiêu.

0:09:59.376,0:10:02.182
Thật ra, chúng không hề liên quan[br]đến chỉ số IQ.

0:10:02.638,0:10:04.288
Chúng nói về cách bạn cảm nhận.

0:10:04.849,0:10:08.872
Có một câu nói mà tôi luôn tâm đắc,[br]của Saint-Exupéry.

0:10:08.896,0:10:10.837
Ông là tác giả cuốn "Hoàng tử bé."

0:10:10.861,0:10:13.630
Ông nói, "Nếu bạn muốn đóng một con tàu,

0:10:14.234,0:10:18.855
đừng thúc giục thuyền viên của mình[br]đi khai thác gỗ, ra lệnh

0:10:18.879,0:10:20.299
và chỉ định nhiệm vụ cho họ.

0:10:20.669,0:10:25.236
Thay vào đó, hãy dạy họ cách khao khát [br]về vùng đại dương mênh mông vô tận."

0:10:26.252,0:10:28.398
Nói cách khác, tôi tin rằng,

0:10:28.850,0:10:32.010
nếu ta thật sự muốn cải thiện[br]đánh giá của mình khi là cá thể

0:10:32.034,0:10:33.477
và khi ở trong một tập thể,

0:10:33.501,0:10:37.010
cái ta cần nhất là không chỉ là[br]những bài học logic thuần lý thuyết,

0:10:37.034,0:10:40.582
hay lời nói hoa mĩ, môn xác xuất [br]hay kinh tế học,

0:10:40.606,0:10:42.689
dù những thứ đó cũng tương đối giá trị.

0:10:42.713,0:10:46.017
Nhưng thứ chúng ta cần nhất[br]để áp dụng tốt những qui tắc này

0:10:46.041,0:10:47.459
là một bộ óc tư duy do thám.

0:10:47.483,0:10:49.363
Chúng ta cần thay đổi [br]cách cảm nhận.

0:10:49.759,0:10:53.569
Chúng ta cần học cách cảm thấy tự hào[br]thay vì xấu hổ

0:10:53.593,0:10:56.231
khi chúng ta thấy được mình [br]có thể mắc sai lầm.

0:10:56.255,0:10:59.383
Chúng ta cần học cách cảm thấy tò mò[br]thay vì cảnh giác

0:10:59.407,0:11:03.650
khi chúng ta bắt gặp một số thông tin[br]đi ngược lại niềm tin của mình.

0:11:04.555,0:11:07.415
Cho nên câu hỏi tôi muốn nhắc các bạn là:

0:11:07.817,0:11:09.967
Các bạn mong muốn điều gì nhất?

0:11:10.771,0:11:13.398
Bạn khao khát bảo vệ [br]niềm tin của riêng mình,

0:11:14.128,0:11:17.722
hay muốn thấy thế giới [br]càng rõ ràng càng tốt?

0:11:18.352,0:11:19.503
Cảm ơn.

0:11:19.527,0:11:24.524
(Vỗ tay)