WEBVTT

00:00:02.000 --> 00:00:04.000
Hôm nay tôi muốn bắt đầu với 2 sự quan sát

00:00:04.000 --> 00:00:06.000
về loài người chúng ta.

00:00:06.000 --> 00:00:09.000
Cái đầu tiên các bạn 
có thể nghĩ là khá hiển nhiên,

00:00:09.000 --> 00:00:11.000
đó là loài người chúng ta, Homo sapiens,

00:00:11.000 --> 00:00:13.000
thật sự rất, rất thông minh

00:00:13.000 --> 00:00:15.000
kiểu như thông minh đến nực cười,

00:00:15.000 --> 00:00:17.000
kiểu như những điều chúng ta đang làm

00:00:17.000 --> 00:00:20.000
không một giống loài nào khác
trên hành tinh có thể làm được.

00:00:20.000 --> 00:00:22.000
Và tất nhiên

00:00:22.000 --> 00:00:24.000
đây không phải lần đầu bạn thấy điều này.

00:00:24.000 --> 00:00:27.000
Tất nhiên, ngoài thông minh, 
chúng ta cũng là một loài tự phụ

00:00:27.000 --> 00:00:30.000
Vì vậy chúng ta thích chỉ ra thực tế 
là chúng ta thông minh

00:00:30.000 --> 00:00:32.000
Tôi có thể dẫn chứng
bất kỳ học giả nào

00:00:32.000 --> 00:00:34.000
từ Shakespeare cho đến Stephen Colbert

00:00:34.000 --> 00:00:36.000
để chỉ ra sự thực rằng
chúng ta cao quý

00:00:36.000 --> 00:00:38.000
về mặt lý lẽ và có
tài năng vô hạn,

00:00:38.000 --> 00:00:40.000
chúng ta tuyệt vời hơn
bất kỳ thứ gì khác trên hành tinh này

00:00:40.000 --> 00:00:43.000
khi nói về khả năng tư duy của bộ não.

NOTE Paragraph

00:00:43.000 --> 00:00:45.000
Nhưng còn quan sát thứ hai về con người

00:00:45.000 --> 00:00:47.000
tôi muốn tập trung nhiều hơn và điểm này

00:00:47.000 --> 00:00:49.000
và đó là thực tế rằng,

00:00:49.000 --> 00:00:52.000
mặc dù chúng ta rất thông minh,
đôi khi thông minh đặc biệt

00:00:52.000 --> 00:00:55.000
chúng ta cũng có thể trở nên 
vô cùng ngớ ngẩn một cách khó tin

00:00:55.000 --> 00:00:58.000
khi nói về một vài khía cạnh 
của việc ra quyết định

00:00:58.000 --> 00:01:00.000
Tôi đang thấy có nhiều người 
cười tự mãn bên dưới

00:01:00.000 --> 00:01:02.000
Đừng lo, tôi sẽ không nêu ra 
một cá thể điển hình nào ở đây

00:01:02.000 --> 00:01:04.000
về bất cứ mặt lỗi lầm nào cùa bạn.

00:01:04.000 --> 00:01:06.000
Nhưng tất nhiên, chỉ trong 2 năm vừa qua

00:01:06.000 --> 00:01:09.000
ta đã thấy sự kém cỏi 
mà ta chưa từng thấy trước đây

00:01:09.000 --> 00:01:12.000
Ta đã thấy các công cụ mà ta làm ra

00:01:12.000 --> 00:01:14.000
để khai thác tài nguyên từ môi trường

00:01:14.000 --> 00:01:16.000
đã gây tác hại ngược lại lên chúng ta.

00:01:16.000 --> 00:01:18.000
Ta đã theo dõi thị 
trường tài chính do ta tạo ra

00:01:18.000 --> 00:01:21.000
lẽ ra phải hết sức rõ ràng

00:01:21.000 --> 00:01:23.000
nhưng lại sụp đổ ngay trước mắt chúng ta.

NOTE Paragraph

00:01:23.000 --> 00:01:25.000
Nhưng cả hai ví dụ đáng ngượng ngùng này

00:01:25.000 --> 00:01:28.000
vẫn chưa phải điều đáng xấu hổ nhất

00:01:28.000 --> 00:01:30.000
về những lỗi mà con người mắc phải,

00:01:30.000 --> 00:01:33.000
chúng ta cứ nghĩ những lỗi lầm 
mà chúng ta mắc phải

00:01:33.000 --> 00:01:35.000
chỉ là một vài trường hợp riêng lẻ

00:01:35.000 --> 00:01:38.000
hay là một vài sai lầm
ở ngang mức đáng được đưa lên blog

00:01:38.000 --> 00:01:41.000
Nhưng thật ra,
các nhà xã hội học đang nhận thấy

00:01:41.000 --> 00:01:44.000
đa số chúng ta, 
trong một số trường hợp cụ thể,

00:01:44.000 --> 00:01:47.000
sẽ mắc phải những lỗi rất đặc trưng.

00:01:47.000 --> 00:01:49.000
Những lỗi đó có thể đoán trước được.

00:01:49.000 --> 00:01:51.000
Chúng ta mắc đi mắc lại những lỗi đó.

00:01:51.000 --> 00:01:53.000
Và chúng lại cứ trơ ra mặc các chứng cứ.

00:01:53.000 --> 00:01:55.000
Khi nhận những lời phê bình,

00:01:55.010 --> 00:01:57.780
trong trường hợp tương tự sau đó,


00:01:57.780 --> 00:02:00.000
chúng ta vẫn có xu hướng mắc lại lỗi đó.

00:02:00.000 --> 00:02:02.000
Và đó thực sự là một câu đố đối với tôi,

00:02:02.000 --> 00:02:04.000
một người nghiên cứu 
về bản chất con người

00:02:04.000 --> 00:02:06.000
Điều tôi tò mò nhất là,

00:02:06.000 --> 00:02:09.000
làm sao một giống loài 
thông minh như chúng ta

00:02:09.000 --> 00:02:11.000
lại có thể mắc những lỗi rất tệ

00:02:11.000 --> 00:02:13.000
và thường xuyên như thế?
Là giống loài

NOTE Paragraph

00:02:13.000 --> 00:02:16.000
thông minh nhất, sao chúng
ta không giải quyết được?

00:02:16.000 --> 00:02:19.000
Ở góc độ khác,
những lỗi đó thực sự từ đâu đến?

00:02:19.000 --> 00:02:22.000
Sau khi suy nghĩ, 
tôi nhận thấy có hai khả năng.

00:02:22.000 --> 00:02:25.000
Một khả năng là, ở một góc độ, 
đó không phải lỗi của chúng ta.

00:02:25.000 --> 00:02:27.000
Vì là một giống loài thông minh,

00:02:27.000 --> 00:02:29.000
chúng ta có thể tạo ra mọi kiểu môi trường

00:02:29.000 --> 00:02:31.000
rất, rất phức tạp, có khi đến mức

00:02:31.000 --> 00:02:34.000
quá phức tạp khiến chúng ta
khó có thể thực sự hiểu được,

00:02:34.000 --> 00:02:36.000
mặc dù chính chúng ta tạo ra chúng.

00:02:36.000 --> 00:02:38.000
Các thị trường tài chính siêu phức tạp.

00:02:38.000 --> 00:02:41.000
Các điều khoản thế chấp mà
chính chúng ta không thể xử lý được.

00:02:41.000 --> 00:02:44.000
Dĩ nhiên, bị đặt vào môi trường 
mà chúng ta không xử lý được,

00:02:44.000 --> 00:02:45.670
ở một mức nào đó

00:02:45.670 --> 00:02:48.000
chúng ta hoàn toàn 
có thể làm hỏng một vài thứ.

00:02:48.000 --> 00:02:50.000
Nếu đúng thế thì có một giải pháp đơn giản

00:02:50.000 --> 00:02:52.000
cho vấn đề về lỗi lầm của con người.

00:02:52.000 --> 00:02:54.000
Chúng ta chỉ cần tìm hiểu xem

00:02:54.000 --> 00:02:56.000
loại công nghệ nào không thể kiểm soát

00:02:56.000 --> 00:02:58.000
loại môi trường nào không có lợi

00:02:58.000 --> 00:03:00.000
để loại bỏ chúng và thiết kế cái tốt hơn,

00:03:00.000 --> 00:03:02.000
và chúng ta sẽ là giống loài thượng đẳng

00:03:02.000 --> 00:03:04.000
mà chúng ta kỳ vọng là thế.

NOTE Paragraph

00:03:04.000 --> 00:03:07.000
Nhưng có một khả năng khác 
mà tôi thấy đáng lo ngại hơn,

00:03:07.000 --> 00:03:10.000
đó là, có thể không phải môi trường
của chúng ta có vấn đề.

00:03:10.000 --> 00:03:13.000
Có thể, chính chúng ta 
mới là được tạo ra không chuẩn

00:03:13.000 --> 00:03:15.000
Đó là một lời ám chỉ mà tôi đã nhận thấy

00:03:15.000 --> 00:03:18.000
từ các nhà xã hội học 
khi tìm hiểu về lỗi lầm của con người

00:03:18.000 --> 00:03:21.000
Và ta thấy con người cứ mắc lại lỗi lầm

00:03:21.000 --> 00:03:24.000
theo cách hệt như nhau và lặp đi lặp lại.

00:03:24.000 --> 00:03:26.000
Hình như chúng ta được tạo ra

00:03:26.000 --> 00:03:28.000
để mắc lỗi lầm theo những cách nhất định.

00:03:28.000 --> 00:03:31.000
Đây là khả năng mà tôi thấy lo ngại hơn,

00:03:31.000 --> 00:03:33.000
vì nếu chính là chúng ta có vấn đề thì

00:03:33.000 --> 00:03:35.000
chúng ta không hiểu rõ 
cách để giải quyết.

00:03:35.000 --> 00:03:38.000
Cõ lẽ chúng ta phải chấp nhận sự thật
là chúng ta dễ mắc lỗi

00:03:38.000 --> 00:03:40.000
và cố gắng làm mọi thứ 
trong hoàn cảnh đó.

NOTE Paragraph

00:03:40.000 --> 00:03:43.000
Vì thế, đây là câu hỏi 
mà tôi và các sinh viên muốn giải đáp.

00:03:43.000 --> 00:03:46.000
Làm sao chúng ta có thể phân biệt giữa
khả năng 1 và khả năng 2?

00:03:46.000 --> 00:03:48.000
Cần một tập hợp những người thông minh

00:03:48.000 --> 00:03:50.000
có thể ra nhiều quyết định,

00:03:50.000 --> 00:03:52.000
nhưng không tham gia hệ thống của chúng ta

00:03:52.000 --> 00:03:54.000
bất cứ những gì làm cho ta bối rối

00:03:54.000 --> 00:03:56.000
không công nghệ hay văn hoá của loài người

00:03:56.000 --> 00:03:58.000
có thể thậm chí không ngôn ngữ loài người

00:03:58.000 --> 00:04:00.000
Và vì thế chúng ta cần những "bạn" này.

00:04:00.000 --> 00:04:03.000
Đây là một bạn khỉ mũ 
mà tôi làm việc cùng.

00:04:03.000 --> 00:04:05.000
chúng là loại linh trưởng New World

00:04:05.000 --> 00:04:07.000
nghĩa là nó phân nhánh từ nhánh loài người

00:04:07.000 --> 00:04:09.000
vào khoảng 35 triệu năm về trước

00:04:09.000 --> 00:04:11.000
Điều này có nghĩa là bà cố, cố, cố, cố,

00:04:11.000 --> 00:04:13.000
với khoảng 5 triệu "cố" của bạn

00:04:13.000 --> 00:04:15.000
sẽ giống với bà cố cố cố cố

00:04:15.000 --> 00:04:17.000
với 5 triệu chữ "cố" trong đó

00:04:17.000 --> 00:04:19.000
của bạn khỉ Holly này

00:04:19.000 --> 00:04:22.000
Có thể nói cô bạn này 
là một người họ hàng rất xa của bạn

00:04:22.000 --> 00:04:24.000
nhưng bị chia cắt bởi sự tiến hóa

00:04:24.000 --> 00:04:26.000
Dù sao thì tin tốt về Holly

00:04:26.000 --> 00:04:29.000
là cô không sở hữu công nghệ của chúng ta

00:04:29.000 --> 00:04:31.990
cô ấy thông minh, sáng tạo 
và cũng thuộc Bộ Linh Trưởng

00:04:31.990 --> 00:04:34.000
nhưng không có mấy thứ
làm rối như chúng ta

NOTE Paragraph

00:04:34.000 --> 00:04:36.000
Nên cô ấy rất hoàn hảo cho thí nghiệm.

NOTE Paragraph

00:04:36.000 --> 00:04:39.000
Vậy nếu ta để Holly 
vào hoàn cảnh sống của chúng ta thì sao?

00:04:39.000 --> 00:04:41.000
Liệu cô ấy sẽ tạo ra sai lầm như chúng ta?

00:04:41.000 --> 00:04:43.000
Liệu cô ấy có thể học
từ các sai lầm đó?

00:04:43.000 --> 00:04:45.000
Đó là mấy điều mà chúng
tôi quyết định làm

00:04:45.000 --> 00:04:47.000
Tôi và các học trò đã
rất hứng thú về điều đó

00:04:47.000 --> 00:04:49.000
vài năm về trước. Chúng tôi đã nói
"ném" một vài vấn đề


00:04:49.000 --> 00:04:51.000
cho Holly để xem cô ấy có
làm hỏng mọi thứ không.

00:04:51.000 --> 00:04:54.000
Vấn đề đầu tiên chỉ là, ừm, chúng tôi nên bắt đầu từ đâu?

00:04:54.000 --> 00:04:56.000
Bởi vì, bạn biết đó, nghe có vẻ hay với chúng tôi,
nhưng không đúng cho loài người.

00:04:56.000 --> 00:04:58.000
Chúng ta tạo ra nhiều lỗi ở nhiều ngữ cảnh khác nhau

00:04:58.000 --> 00:05:00.000
Bạn biết đấy, chúng tôi thật sự phải bắt đầu từ đâu với cái này?

00:05:00.000 --> 00:05:03.000
Và bởi vì lúc chúng tôi bắt tay vào làm 
cũng là lúc tài chính sụp đổ,

00:05:03.000 --> 00:05:05.000
vào lúc mà việc thu hồi tài sản thế nợ
đầy rẫy trên báo chí

00:05:05.000 --> 00:05:07.000
chúng tôi mới nghĩ, hhmm, có lẽ chúng tôi

00:05:07.000 --> 00:05:09.000
nên bắt đầu với lĩnh vực tài chính.

00:05:09.000 --> 00:05:12.000
Có lẽ chúng tôi nên tìm hiểu các quyết định
kinh tế của loài khỉ

00:05:12.000 --> 00:05:15.000
và cố gắng tìm hiểu xem chúng có mắc phải
mấy lỗi ngu ngốc như chúng ta không

NOTE Paragraph

00:05:15.000 --> 00:05:17.000
Đương nhiên, đó cũng là lúc chúng tôi
gặp vấn đề thứ hai

00:05:17.000 --> 00:05:19.000
mang tính chất lý luận hơn một chút

00:05:19.000 --> 00:05:21.000
đó là, có thể các bạn không biết,

00:05:21.000 --> 00:05:24.000
nhưng khỉ không thật sự biết xài tiền.
Tôi biết, là các bạn chưa thấy

00:05:24.000 --> 00:05:26.000
Nhưng đó là lý do, chúng không xếp hàng
đằng sau bạn

00:05:26.000 --> 00:05:29.000
ở các quầy siêu thị hay ATM--bạn biết đó,
chúng không làm mấy việc này.

00:05:29.000 --> 00:05:32.000
Do đó chúng tôi gặp phải rắc rối nhỏ ở đây

00:05:32.000 --> 00:05:34.000
Làm cách nào để chúng tôi hỏi khỉ về tiền

00:05:34.000 --> 00:05:36.000
nếu chúng không sử dụng nó?

00:05:36.000 --> 00:05:38.000
Vì thế chúng tôi đã nghĩ, có thể chúng tôi nên,
cứ mặc kệ nó

00:05:38.000 --> 00:05:40.000
và dạy lũ khỉ cách dùng tiền.

00:05:40.000 --> 00:05:42.000
Vậy nên đó là thứ chúng tôi đã làm.

00:05:42.000 --> 00:05:45.000
Thứ các bạn đang nhìn ở đây là đơn vị đầu tiên
mà tôi từng biết

00:05:45.000 --> 00:05:47.000
của loại đồng tiền không phải của người.

00:05:47.000 --> 00:05:49.000
Chúng tôi không sáng tạo lắm khi chúng tôi
bắt đầu nghiên cứu này,

00:05:49.000 --> 00:05:51.000
nên chúng tôi chỉ gọi nó là đồng tiền.

00:05:51.000 --> 00:05:54.000
Nhưng đây là loại tiền mà chúng tôi
đã dạy lũ khỉ ở Yale

00:05:54.000 --> 00:05:56.000
để sử dụng nó với người thật,

00:05:56.000 --> 00:05:59.000
để thật sự mua các loại thức ăn.

00:05:59.000 --> 00:06:01.000
Trông nó không giống tiền lắm -- 
thật sự thì, không giống lắm

NOTE Paragraph

00:06:01.000 --> 00:06:03.000
không giống tiền của chúng ta,
nó chỉ là một miếng kim loại.

00:06:03.000 --> 00:06:06.000
Nếu các bạn đã từng giữ tiền nước ngoài
từ các chuyến đi du lịch

00:06:06.000 --> 00:06:08.000
khi các bạn về nhà, chúng trở nên vô dụng.

00:06:08.000 --> 00:06:10.000
Ban đầu, nó vô dụng với lũ khỉ

00:06:10.000 --> 00:06:12.000
trước khi chúng nhận ra thứ mà chúng
có thể làm với nó.

00:06:12.000 --> 00:06:14.000
Khi chúng tôi lần đầu đưa tiền cho chúng
ở khu bắt nhốt,

00:06:14.000 --> 00:06:16.000
chúng kiểu nhặt nó lên, nhìn ngắm nó.

00:06:16.000 --> 00:06:18.000
Kiểu như vật gì đó lạ lùng lắm

00:06:18.000 --> 00:06:20.000
Nhưng nhanh chóng, lũ khỉ nhận ra rằng

00:06:20.000 --> 00:06:22.000
chúng có thể đưa đồng này

00:06:22.000 --> 00:06:25.000
cho những con người trong phòng nghiên cứu
để đổi thức ăn

00:06:25.000 --> 00:06:27.000
Và các bạn thấy đó, Mayday ở đây đang làm vậy.

00:06:27.000 --> 00:06:30.000
Ảnh A và B là giai đoạn Mayday kiểu như

00:06:30.000 --> 00:06:32.000
tò mò về những thứ này -- nhưng không hiểu

00:06:32.000 --> 00:06:34.000
Đằng kia là người làm thí nghiệm đang chờ tay sẵn

00:06:34.000 --> 00:06:37.000
và Mayday nhanh chóng nhận ra,
có vẻ con người kia cần cái này

00:06:37.000 --> 00:06:39.000
Đưa vật này đi, và nhận lại thức ăn.

00:06:39.000 --> 00:06:41.000
Hóa ra không chỉ Mayday, tất cả lũ khỉ 
đều rất giỏi

00:06:41.000 --> 00:06:43.000
trong việc trao đổi đồng tiền với người
bán hàng

00:06:43.000 --> 00:06:45.000
Đây là một đoạn video ngắn về việc đó.

00:06:45.000 --> 00:06:48.000
Đây là Mayday. Cô ấy sẽ đưa đồng tiền 
để lấy thức ăn

00:06:48.000 --> 00:06:51.000
và đang hạnh phúc chờ đợi để nhận thức ăn.

00:06:51.000 --> 00:06:53.000
Đây là Felix, tôi nghĩ vậy. Cậu ấy là con đầu đàn;
nhân vật quan trọng.

00:06:53.000 --> 00:06:56.000
Nhưng cậu ấy cũng kiên nhẫn chờ đợi
để lấy thức ăn của cậu và cứ thế.

NOTE Paragraph

00:06:56.000 --> 00:06:58.000
Vậy nên, lũ khỉ rất giỏi việc này.

00:06:58.000 --> 00:07:01.000
Chúng giỏi một cách đáng ngạc nhiên
chỉ qua một ít đào tạo.

00:07:01.000 --> 00:07:03.000
Chúng tôi cho chúng tự lấy đồ của chúng.

00:07:03.000 --> 00:07:05.000
Câu hỏi là: Liệu điều này có giống với tiền của con người?

00:07:05.000 --> 00:07:07.000
Đây thật sự có phải là một thị trường,

00:07:07.000 --> 00:07:09.000
hay chúng tôi chỉ tạo ra một mánh tâm lý lạ

00:07:09.000 --> 00:07:11.000
bằng cách khiến lũ khỉ làm việc gì đó,

00:07:11.000 --> 00:07:13.000
trông có vẻ thông minh, nhưng thật ra lại không.

00:07:13.000 --> 00:07:16.000
Vì thế chúng tôi nghĩ, lũ khỉ sẽ tự bộc phát làm gì

00:07:16.000 --> 00:07:19.000
nếu đây thật sự là tiền của chúng, nếu chúng thật sự
sử dụng cái này như tiền?

00:07:19.000 --> 00:07:21.000
Các bạn có thể tưởng tượng ra lũ khỉ

00:07:21.000 --> 00:07:23.000
làm tất cả những việc thông minh

00:07:23.000 --> 00:07:26.000
mà con người làm khi họ bắt đầu trao đổi tiền bạc với nhau

00:07:26.000 --> 00:07:29.000
Bạn có thể khiến chúng chú ý đến giá cả,

00:07:29.000 --> 00:07:31.000
chú ý đến số lượng chúng mua--

00:07:31.000 --> 00:07:34.000
kiểu như theo dõi đồng tiền khỉ của chúng

00:07:34.000 --> 00:07:36.000
Liệu lũ khỉ có thể làm những việc như thế?

NOTE Paragraph

00:07:36.000 --> 00:07:39.000
và do đó, chợ khỉ của chúng tôi được tạo ra.

00:07:39.000 --> 00:07:41.000
Cách hoạt động chính là

00:07:41.000 --> 00:07:44.000
lũ khỉ bình thường sống trong khu bắt nhốt 
theo kiểu sở thú lớn.

00:07:44.000 --> 00:07:46.000
Khi chúng mong muốn một ít thức ăn,

00:07:46.000 --> 00:07:48.000
chúng tôi cho phép chúng ra ngoài

00:07:48.000 --> 00:07:50.000
đến một khu bắt nhốt nhỏ hơn 
nơi chúng có thể đi vào khu chợ

00:07:50.000 --> 00:07:52.000
Khi tiến vào khu chợ --

00:07:52.000 --> 00:07:54.000
thật sự mà nói thì chợ khỉ vui hơn
hầu hết chợ dành cho người

00:07:54.000 --> 00:07:57.000
bởi vì, khi lũ khỉ tiến đến cửa chợ,

00:07:57.000 --> 00:07:59.000
một con người sẽ đưa chúng một cái ví lớn
đầy tiền

00:07:59.000 --> 00:08:01.000
để chúng có thể thật sự mua bán

00:08:01.000 --> 00:08:03.000
với một trong hai người ở đây --

00:08:03.000 --> 00:08:05.000
hai người bán hàng khác nhau

00:08:05.000 --> 00:08:07.000
để chúng có thể mua hàng từ đó.

00:08:07.000 --> 00:08:09.000
Người bán hàng là các sinh viên
từ phòng thí nghiệm của tôi.

00:08:09.000 --> 00:08:11.000
Họ ăn mặc khác nhau; họ là hai người khác nhau.

00:08:11.000 --> 00:08:14.000
Và suốt quá trình, họ về cơ bản làm những việc
giống nhau

00:08:14.000 --> 00:08:16.000
để lũ khỉ có thể học hỏi, bạn biết đó

00:08:16.000 --> 00:08:19.000
ai bán cái gì ở giá nào -- ai đáng tin cậy, ai không, 
kiểu như vậy.

00:08:19.000 --> 00:08:21.000
Và bạn có thể thấy mỗi thí nghiệm gia

00:08:21.000 --> 00:08:24.000
đang cầm một cái dĩa thức ăn nhỏ màu vàng.

00:08:24.000 --> 00:08:26.000
và đó là thứ mà lũ khi có thể mua được
cho một đồng tiền.

00:08:26.000 --> 00:08:28.000
Vậy nên mọi thứ có giá một đồng,

00:08:28.000 --> 00:08:30.000
nhưng như các bạn thấy, đôi khi đồng tiền
có thể mua nhiều hơn những thứ khác,

00:08:30.000 --> 00:08:32.000
đôi khi nhiều nho hơn những thức khác.

NOTE Paragraph

00:08:32.000 --> 00:08:35.000
Vì vậy tôi sẽ cho các bạn xem một video ngắn 
để xem cái chợ này trông như thế nào.

00:08:35.000 --> 00:08:38.000
Đây là từ góc nhìn của một con khỉ.
Khỉ thấp hơn người, nên hơi thấp một chút.

00:08:38.000 --> 00:08:40.000
Nhưng đây là Honey.

00:08:40.000 --> 00:08:42.000
Cô ấy đang kiên nhẫn đợi chợ mở cửa

00:08:42.000 --> 00:08:45.000
Đột nhiên chợ mở cửa. Cô ấy phải lựa chọn:
một quả nho hay hai.

00:08:45.000 --> 00:08:47.000
Bạn có thể thấy Honey, một nhà kinh tế học
rất giỏi về thị trường

00:08:47.000 --> 00:08:50.000
đi với người cho nhiều nho hơn.

00:08:50.000 --> 00:08:52.000
Cô ấy có thể dạy những nhà tư vấn tài chính
một vài điều.

00:08:52.000 --> 00:08:54.000
Mà không chỉ Honey,

00:08:54.000 --> 00:08:57.000
hầu hết lũ khỉ đi với người có nhiều hơn.

00:08:57.000 --> 00:08:59.000
Hầu hết lũ khỉ đi với người có thức ăn tốt hơn.

00:08:59.000 --> 00:09:02.000
Khi chúng tôi giới thiệu bán hàng, 
chúng tôi thấy lũ khỉ chú ý đến điều đó.

00:09:02.000 --> 00:09:05.000
Chúng thật sự rất quan tâm đến tiền của chúng.

00:09:05.000 --> 00:09:08.000
Điều ngạc nhiên hơn là khi chúng tôi cộng tác
với các nhà kinh tế

00:09:08.000 --> 00:09:11.000
để xem xét dữ liệu của lũ khỉ sử dụng 
công cụ kinh tế,

00:09:11.000 --> 00:09:14.000
chúng về cơ bản khớp, 
không chỉ về chất lượng

00:09:14.000 --> 00:09:16.000
mà còn về số lượng với những thứ chúng tôi thấy

00:09:16.000 --> 00:09:18.000
con người làm ở chợ thực sự.

00:09:18.000 --> 00:09:20.000
Nhiều đến mức, nếu bạn nhìn vào các con số,

00:09:20.000 --> 00:09:23.000
bạn sẽ không biết được liệu chúng là của lũ khỉ
hay của người trên cùng một khu chợ.

NOTE Paragraph

00:09:23.000 --> 00:09:25.000
Và điều mà chúng tôi nghĩ chúng tôi đã làm

00:09:25.000 --> 00:09:27.000
là chúng tôi đã thực sự giới thiệu một thứ gì đó

00:09:27.000 --> 00:09:29.000
,ít ra là với lũ khỉ và chúng tôi,

00:09:29.000 --> 00:09:31.000
hoạt động giống như một đồng tiền tài chính thực thụ

00:09:31.000 --> 00:09:34.000
Câu hỏi là: liệu lũ khỉ có bắt đầu làm hỏng theo cách
mà chúng ta làm?

00:09:34.000 --> 00:09:37.000
Chúng tôi đã đôi lúc thấy một vài dấu hiệu
là chúng có thể.

00:09:37.000 --> 00:09:39.000
Một thứ chúng tôi chưa bao giờ thấy ở chợ khỉ

00:09:39.000 --> 00:09:41.000
là bất cứ dấu hiệu nào của sự tiết kiệm --

00:09:41.000 --> 00:09:43.000
bạn biết đó, như giống loài chúng ta.

00:09:43.000 --> 00:09:45.000
Lũ khi tiến vào khu chợ, tiêu hết tiền của chúng

00:09:45.000 --> 00:09:47.000
và quay về.

00:09:47.000 --> 00:09:49.000
Một điều nữa mà chúng tôi bất chợt thấy,

00:09:49.000 --> 00:09:51.000
đủ để thấy xấu hổ

00:09:51.000 --> 00:09:53.000
là một vài bằng chứng bộc phát của việc gian lận.

00:09:53.000 --> 00:09:56.000
Lũ khỉ thường gian dối các đồng tiền ngay khi có thể

00:09:56.000 --> 00:09:58.000
từ những con khác, thường là từ chúng tôi --

00:09:58.000 --> 00:10:00.000
bạn biết đó, thứ mà chúng tôi không cần thiết 
phải giới thiệu.

00:10:00.000 --> 00:10:02.000
nhưng chúng tôi đã nhìn thấy.

NOTE Paragraph

00:10:02.000 --> 00:10:04.000
Vì thế chúng tôi nghĩ, điều này trông thật tệ.

00:10:04.000 --> 00:10:06.000
Liệu chúng ta có thật sự thấy lũ khỉ

00:10:06.000 --> 00:10:09.000
sẽ làm những thứ ngu ngốc y hệt con người?

00:10:09.000 --> 00:10:11.000
Một khả năng là kiểu để mặc

00:10:11.000 --> 00:10:13.000
hệ thống tài chính khỉ tự hoạt động,

00:10:13.000 --> 00:10:15.000
bạn biết đó, để xem liệu chúng có
gọi chúng ta giúp trong vài năm.

00:10:15.000 --> 00:10:17.000
Chúng tôi hơi mất kiên nhẫn nên chúng tôi đã muốn

00:10:17.000 --> 00:10:19.000
đẩy nhanh mọi thứ một chút.

00:10:19.000 --> 00:10:21.000
Vì thế chúng tôi đồng ý đưa cho lũ khỉ

00:10:21.000 --> 00:10:23.000
cùng kiểu vấn đề

00:10:23.000 --> 00:10:25.000
mà con người thường hay mắc lỗi

00:10:25.000 --> 00:10:27.000
trong một vài kiểu thử thách kinh tế nhất định

00:10:27.000 --> 00:10:29.000
hoặc một vài kiểu thứ nghiệm kinh tế nhất định.

00:10:29.000 --> 00:10:32.000
vậy nên, bởi cách tốt nhất để xem con người mắc lỗi

00:10:32.000 --> 00:10:34.000
là thật sự tự mình làm điều đó,

00:10:34.000 --> 00:10:36.000
Tôi sẽ cho các bạn một thí nghiệm nhỏ

00:10:36.000 --> 00:10:38.000
kiểu để xem thử trực giác tài chính của chính các bạn 
hành động như nào

NOTE Paragraph

00:10:38.000 --> 00:10:40.000
Vây nên bây giờ hãy thử tưởng tượng

00:10:40.000 --> 00:10:42.000
Tôi đưa mỗi người trong các bạn

00:10:42.000 --> 00:10:45.000
1,000 đô-la -- 10 đồng tiền 100 đô-la nóng

00:10:45.000 --> 00:10:47.000
Hãy lấy chúng, bỏ vào trong ví của các bạn

00:10:47.000 --> 00:10:49.000
và suy nghĩ kĩ xem các bạn sẽ làm gì với nó.

00:10:49.000 --> 00:10:51.000
Bởi vì bây giờ nó là của các bạn; các bạn có thể mua
bất cứ thứ gì các bạn muốn.

00:10:51.000 --> 00:10:53.000
Quyên góp nó, lấy nó, và kiểu vậy.

00:10:53.000 --> 00:10:56.000
Nghe hay thật, nhưng các bạn có thêm sự lựa chọn nữa
để kiếm thêm một ít.

00:10:56.000 --> 00:10:59.000
Và đây là lựa chọn cho các bạn: hoặc các bạn mạo hiểm,

00:10:59.000 --> 00:11:01.000
trong trường hợp đó tôi sẽ tung một trong những đồng này.

00:11:01.000 --> 00:11:03.000
nếu là mặt ngửa, các bạn sẽ được thêm 1,000 đô-la.

00:11:03.000 --> 00:11:05.000
nếu là mặt sấp, bạn sẽ không được gì cả.

00:11:05.000 --> 00:11:08.000
Nên đây là cơ hội để kiếm thêm, nhưng rất mạo hiểm.

00:11:08.000 --> 00:11:11.000
Lựa chọn khác thì an toàn hơn. Các bạn sẽ chắc chắn có thêm tiền.

00:11:11.000 --> 00:11:13.000
Tôi sẽ chỉ đưa các bạn thêm 500 đồng.

00:11:13.000 --> 00:11:16.000
Các bạn có thể bỏ nó vào ví và sử dụng ngay lập tức.

00:11:16.000 --> 00:11:18.000
Để xem trực giác của các bạn như thế nào.

00:11:18.000 --> 00:11:21.000
Hầu hết mọi người sẽ chọn cách an toàn.

00:11:21.000 --> 00:11:24.000
Hầu hết mọi người nghĩ, tại sao phải mạo hiểm
khi tôi có thể chắc chắn có 1,500 đô-la?

00:11:24.000 --> 00:11:26.000
Trông có vẻ khá tốt để cá cược. Tôi sẽ theo cái đó.

00:11:26.000 --> 00:11:28.000
Các bạn có thể nói, điều này chả hợp lý.

00:11:28.000 --> 00:11:30.000
Loài người hơi ngại mạo hiểm. Rồi sao?

NOTE Paragraph

00:11:30.000 --> 00:11:32.000
Cái "rồi sao?" đó xuất hiện khi chúng ta bắt đầu suy nghĩ

00:11:32.000 --> 00:11:34.000
về cùng một vấn đề

00:11:34.000 --> 00:11:36.000
được thay đổi khác một chút.

00:11:36.000 --> 00:11:38.000
Nên giờ hãy tưởng tượng nếu tôi đưa mỗi người

00:11:38.000 --> 00:11:41.000
2,000 đô-la -- 20 tờ 100 đô-la nóng.

00:11:41.000 --> 00:11:43.000
Bây giờ các bạn có thể mua gấp đôi trước đó.

00:11:43.000 --> 00:11:45.000
Hãy nghĩ về cảm giác của các bạn khi bỏ nó vào ví.

00:11:45.000 --> 00:11:47.000
Và giờ hãy tưởng tượng tôi bắt các bạn phải lựa chọn

00:11:47.000 --> 00:11:49.000
Nhưng lần này, tệ hơn một chút.

00:11:49.000 --> 00:11:52.000
Giờ, các bạn sẽ phải quyết định các bạn 
sẽ mất tiền như thế nào,

00:11:52.000 --> 00:11:54.000
nhưng các bạn sẽ có cùng lựa chọn.

00:11:54.000 --> 00:11:56.000
Các bạn hoặc là sẽ chấp nhận mạo hiểm mất tiền --

00:11:56.000 --> 00:11:59.000
để tôi tung đồng xu. 
Nếu mặt ngửa, các bạn sẽ mất rất nhiều.

00:11:59.000 --> 00:12:02.000
Nếu mặt sấp, các bạn không mất gì cả, giữ lại mọi thứ --

00:12:02.000 --> 00:12:05.000
hoặc các bạn có thể chọn an toàn, lấy ví ra

00:12:05.000 --> 00:12:08.000
và đưa tôi 5 tờ 100 đô-la, đương nhiên.

NOTE Paragraph

00:12:08.000 --> 00:12:11.000
Và tôi đang thấy một vài cái nhíu mày phía dưới.

00:12:11.000 --> 00:12:13.000
Nên có lẽ các bạn đang có chung trực giác

00:12:13.000 --> 00:12:15.000
về vấn đề mà các bạn đang được kiểm tra,

00:12:15.000 --> 00:12:17.000
khi được đưa ra những chọn lựa,

00:12:17.000 --> 00:12:19.000
mọi người không chọn an toàn.

00:12:19.000 --> 00:12:21.000
Họ sẽ có xu hướng mạo hiểm.

00:12:21.000 --> 00:12:24.000
Lý do điều này khá vô lý là trong hai trường hợp,
chúng tôi cho mọi người

00:12:24.000 --> 00:12:26.000
những sự lựa chọn giống nhau.

00:12:26.000 --> 00:12:29.000
Đó là cơ hội 50/50 cho 1,000 hoặc 2,000

00:12:29.000 --> 00:12:31.000
hoặc chỉ chắc ăn 1,500 đô-la .

00:12:31.000 --> 00:12:34.000
Nhưng trực giác của con người về việc chấp nhận
chừng nào mạo hiểm

00:12:34.000 --> 00:12:36.000
lại khác nhau tùy thuộc vào khởi điểm của họ.

NOTE Paragraph

00:12:36.000 --> 00:12:38.000
Vậy điều gì đang xảy ra?

00:12:38.000 --> 00:12:40.000
Hóa ra là, đây xem ra là kết quả

00:12:40.000 --> 00:12:43.000
của ít nhất hai khuynh hướng mà chúng ta có
về mức độ tâm lý

00:12:43.000 --> 00:12:46.000
Một là chúng ta có một khoảng thời gian khó khăn
thực sự nghĩ về những điều kiện tuyệt đối.

00:12:46.000 --> 00:12:47.333
Đầu óc chúng ta phải làm việc,

00:12:48.666 --> 00:12:50.000
Một lựa chọn là 1,000, 2,000;

00:12:50.000 --> 00:12:52.000
Một là 1,500.

00:12:52.000 --> 00:12:55.000
Thay vào đó, chúng ta thấy rất dễ khi suy nghĩ 
về những điều kiện tương đối.

00:12:55.000 --> 00:12:58.000
khi các lựa chọn thay đổi qua các lần.

00:12:58.000 --> 00:13:01.000
Nên chúng ta thường nghĩ theo kiểu, 
"oh, chúng ta sẽ có thêm" hoặc "oh, tôi sẽ có ít hơn."

00:13:01.000 --> 00:13:03.000
Điều này cũng tốt thôi, trừ việc

00:13:03.000 --> 00:13:05.000
các thay đổi đến từ nhiều hướng

00:13:05.000 --> 00:13:07.000
thực tế ảnh hưởng đến việc ta nghĩ

00:13:07.000 --> 00:13:09.000
liệu một lựa chọn là tốt hay không

00:13:09.000 --> 00:13:11.000
Và điều nãy dẫn đến khuynh hướng thứ hai,

00:13:11.000 --> 00:13:13.000
mà các nhà kinh tế học gọi là khuynh hướng 
ghét bỏ sự mất mát.

NOTE Paragraph

00:13:13.000 --> 00:13:16.000
Ý tưởng là chúng ta ghét cảm giác mất tiền

00:13:16.000 --> 00:13:18.000
chúng ta thật sự ghét khi chúng ta
phải mất một số tiền nào đó.

00:13:18.000 --> 00:13:20.000
Và điều này nghĩa là thỉnh thoảng chúng ta thật sự

00:13:20.000 --> 00:13:22.000
thay đổi lựa chọn để tránh điều này.

00:13:22.000 --> 00:13:24.000
Thứ chúng ta thấy ở câu tình huống cuối là

00:13:24.000 --> 00:13:26.000
đối tượng trở nên mạo hiểm hơn

00:13:26.000 --> 00:13:29.000
bởi họ muốn cái cơ hội nhỏ bé là sẽ không mất gì cả.

00:13:29.000 --> 00:13:31.000
Điều đó nghĩa là khi chúng ta nằm trong thế mạo hiểm

00:13:31.000 --> 00:13:33.000
xin lỗi, khi chúng ta ở trong thế mất mát,

00:13:33.000 --> 00:13:35.000
chúng ta trở nên mạo hiểm hơn,

00:13:35.000 --> 00:13:37.000
điều mà có thể trở nên đáng lo ngại.

00:13:37.000 --> 00:13:40.000
Những kiểu thế này sẽ tự phát theo rất nhiều hướng xấu
ở loài người.

00:13:40.000 --> 00:13:43.000
Chúng là lý do các nhà đầu tư chứng khoán vẫn cứ mãi
mất tiền --

00:13:43.000 --> 00:13:45.000
bởi họ đánh giá chúng trong điều kiện tương đối.

00:13:45.000 --> 00:13:47.000
Là lý do vì sao con người trong thị trường nhà đất từ chối
bán nhà của họ

00:13:47.000 --> 00:13:49.000
bởi họ không muốn bán lỗ.

NOTE Paragraph

00:13:49.000 --> 00:13:51.000
Câu hỏi mà chúng ta đã quan tâm là

00:13:51.000 --> 00:13:53.000
liệu những con khỉ có thể hiện cùng xu hướng đó không

00:13:53.000 --> 00:13:56.000
Nếu chúng tôi tạo dùng tình huống giống vậy
ở khu chợ khỉ nhỏ bé,

00:13:56.000 --> 00:13:58.000
liệu chúng có hành xử như con người?

00:13:58.000 --> 00:14:00.000
Và đó là thứ chúng tôi làm,
chúng tôi đưa cho lũ khỉ các chọn lựa

00:14:00.000 --> 00:14:03.000
giữa người an toàn -- họ luôn làm những thứ giống nhau --

00:14:03.000 --> 00:14:05.000
hoặc người mạo hiểm --

00:14:05.000 --> 00:14:07.000
họ đôi khi làm những thứ khác nhau.

00:14:07.000 --> 00:14:09.000
Và sau đó chúng tôi đưa cho chúng
thêm những lựa chọn

00:14:09.000 --> 00:14:11.000
như các bạn đã làm ở tình huống đầu --

00:14:11.000 --> 00:14:13.000
vậy chúng thật sự có cơ hội để có thêm.

00:14:13.000 --> 00:14:16.000
hoặc chỉ còn lại một ít nếu chúng gặp phải lựa chọn mất --

00:14:16.000 --> 00:14:18.000
chúng thật sự nghĩ chúng sẽ có nhiều hơn thứ chúng có

NOTE Paragraph

00:14:18.000 --> 00:14:20.000
và vì thế trông nó giống như thế này.

00:14:20.000 --> 00:14:22.000
Chúng tôi đã giới thiệu lũ khỉ với 2 người bán hàng mới.

00:14:22.000 --> 00:14:24.000
Người ở bên trái và phải đều bắt đầu với một ít nho,

00:14:24.000 --> 00:14:26.000
nên trông khá là tuyệt vời.

00:14:26.000 --> 00:14:28.000
Nhưng họ sẽ cho lũ khỉ đồ thêm.

00:14:28.000 --> 00:14:30.000
Người bên trái sẽ theo kiểu an toàn.

00:14:30.000 --> 00:14:33.000
Trong mọi lúc, cậu ta thêm một trái, và đưa cho lũ khỉ hai.

00:14:33.000 --> 00:14:35.000
Người bên phải sẽ theo kiểu mạo hiểm.

00:14:35.000 --> 00:14:38.000
Đôi khi lũ khỉ sẽ không được thêm gì -- nên kiểu như nhận thêm không trái.

00:14:38.000 --> 00:14:39.000
Thỉnh thoảng, lũ khỉ nhận thêm 2.

00:14:41.000 --> 00:14:43.000
Nhiều khi là 3 cho phần thêm lớn.

00:14:43.000 --> 00:14:45.000
Nhưng đây là lựa chọn giống với cái các bạn vừa đối mặt.

00:14:45.000 --> 00:14:48.000
Liệu lũ khỉ có đi theo hướng an toàn

00:14:48.000 --> 00:14:50.000
và đi với người luôn hành động
giống nhau ở mọi lần thử,

00:14:50.000 --> 00:14:52.000
hay chúng muốn mạo hiểm

00:14:52.000 --> 00:14:54.000
và cố gắng để lấy phần thêm tuy mạo hiểm, nhưng lớn,

00:14:54.000 --> 00:14:56.000
và chấp nhận khả năng sẽ không có
thêm phần thưởng nào.

00:14:56.000 --> 00:14:58.000
Con người ở đây đã đi theo hướng an toàn.

00:14:58.000 --> 00:15:00.000
Hóa ra, lũ khỉ cũng giống vậy.

00:15:00.000 --> 00:15:02.000
Về cả chất lượng lẫn số lượng,

00:15:02.000 --> 00:15:04.000
chúng chọn theo cách y hệt con người,

00:15:04.000 --> 00:15:06.000
khi được thử với cùng một thứ.

NOTE Paragraph

00:15:06.000 --> 00:15:08.000
Các bạn có thể nói rằng, có thể 
đơn giản là lũ khỉ không thích mạo hiểm.

00:15:08.000 --> 00:15:10.000
Có thể chúng ta nên xem cách chúng xử lý với sự mất mát,

00:15:10.000 --> 00:15:12.000
Và vì thế chúng tôi cho chạy phiên bản thứ hai.

00:15:12.000 --> 00:15:14.000
Bây giờ, lũ khỉ gặp 2 người

00:15:14.000 --> 00:15:16.000
2 người này sẽ không cho chúng phần thêm;

00:15:16.000 --> 00:15:18.000
họ sẽ cho chúng ít hơn chúng mong đợi.

00:15:18.000 --> 00:15:20.000
Vì vậy họ trông giống sẽ bắt đầu với một lượng lớn.

00:15:20.000 --> 00:15:22.000
Đây là 3 trái nho; lũ khỉ như bị thôi miên vì điều này.

00:15:22.000 --> 00:15:25.000
Nhưng bây giờ chúng biết rằng những người này sẽ cho 
chúng ít hơn chúng mong đợi.

00:15:25.000 --> 00:15:27.000
Người ở bên trái sẽ cho một khoảng mất mát an toàn

00:15:27.000 --> 00:15:30.000
Bất cứ lúc nào, cậu ta cũng lấy đi một

00:15:30.000 --> 00:15:32.000
và đưa lũ khỉ 2.

00:15:32.000 --> 00:15:34.000
người bên phải sẽ đưa ra khoảng mất mạo hiểm.

00:15:34.000 --> 00:15:37.000
thỉnh thoảng cậu ta không lấy gì cả, nên lũ khỉ như phát rồ,

00:15:37.000 --> 00:15:39.000
nhưng thỉnh thoảng lại lấy đi nhiều

00:15:39.000 --> 00:15:41.000
lấy đi 2 để chỉ đưa chúng 1.

NOTE Paragraph

00:15:41.000 --> 00:15:43.000
Và thế rồi lũ khỉ làm gì?

00:15:43.000 --> 00:15:45.000
Lần nữa, cùng lựa chọn; chúng có thể chọn an toàn

00:15:45.000 --> 00:15:48.000
để luôn được lấy 2 trái nho cùng 1 lúc,

00:15:48.000 --> 00:15:51.000
hoặc chúng có thể mạo hiểm và chọn giữa 1 hoặc 3.

00:15:51.000 --> 00:15:54.000
Điều đáng chú ý với chúng tôi là, khi các bạn đưa lũ khỉ
những lựa chọn này,

00:15:54.000 --> 00:15:56.000
chúng làm điều vô lý như con người.

00:15:56.000 --> 00:15:58.000
Chúng thật sự đã trở nên mạo hiểm hơn

00:15:58.000 --> 00:16:01.000
tùy vào cách các thí nghiệm gia bắt đầu.

00:16:01.000 --> 00:16:03.000
Điều này thật điên rồ bởi nó chỉ ra rằng, những con khỉ

00:16:03.000 --> 00:16:05.000
cũng đánh giá mọi thứ ở điều kiện tương đối

00:16:05.000 --> 00:16:08.000
và đã hành xử với mất mát khác hẳn với nhận được.

NOTE Paragraph

00:16:08.000 --> 00:16:10.000
Vậy tất cả điều này có nghĩa là gì?

00:16:10.000 --> 00:16:12.000
Vâng, thứ chúng tôi chỉ ra là rằng, trước tiên,

00:16:12.000 --> 00:16:14.000
chúng ta có thể đưa loài khỉ đồng tiền tài chính,

00:16:14.000 --> 00:16:16.000
và chúng sẽ sử dụng nó tương tự.

00:16:16.000 --> 00:16:18.000
Chúng làm những việc thông minh như chúng ta,

00:16:18.000 --> 00:16:20.000
trong đó một vài việc không được
tốt đẹp lắm giống chúng ta

00:16:20.000 --> 00:16:22.000
như trộm cắp và v.v...

00:16:22.000 --> 00:16:24.000
Nhưng chúng cũng làm những việc vô lý như chúng ta.

00:16:24.000 --> 00:16:26.000
Chúng cũng làm sai y hệt

00:16:26.000 --> 00:16:28.000
và theo đúng như cách mà chúng ta làm.

00:16:28.000 --> 00:16:30.000
Đây là thông điệp đầu tiên gửi các bạn

00:16:30.000 --> 00:16:32.000
là rằng nếu bạn đã thấy ngay từ đầu và bạn nghĩ,

00:16:32.000 --> 00:16:34.000
oh, tôi sẽ về nhà và thuê một con khỉ mũ làm tư vấn tài chính.

00:16:34.000 --> 00:16:36.000
Chúng dễ thương hơn rất nhiều với cái người ở...
bạn biết đấy

00:16:36.000 --> 00:16:38.000
Đừng làm vậy; chúng cũng sẽ ngu ngốc y hệt

00:16:38.000 --> 00:16:41.000
như người mà bạn đang có.

00:16:41.000 --> 00:16:43.000
Nên, bạn biết đó, hơi tệ -- xin lỗi, xin lỗi.

00:16:43.000 --> 00:16:45.000
Hơi tệ cho những nhà đầu tư khỉ.

NOTE Paragraph

00:16:45.000 --> 00:16:48.000
Nhưng đương nhiên, cái lý do mà bạn đang cười 
cũng tệ cho con người.

00:16:48.000 --> 00:16:51.000
Bởi vì chúng ta đã và đang trả lời câu hỏi 
mà chúng ta đã bắt đầu

00:16:51.000 --> 00:16:53.000
Chúng ta muốn biết những lỗi này bắt nguồn từ đâu.

00:16:53.000 --> 00:16:55.000
Và ban đầu chúng ta hy vọng là chúng ta có thể

00:16:55.000 --> 00:16:57.000
kiểu như cải thiện các tình huống tài chính,

00:16:57.000 --> 00:17:00.000
cải thiện công nghệ để khiến chúng ta tốt hơn.

00:17:00.000 --> 00:17:03.000
Nhưng thứ chúng ta học được là rằng những xu hướng đó có thể là phần sâu hơn của chúng ta.

00:17:03.000 --> 00:17:05.000
Thật sự, chúng có thể mang lý do rất tự nhiên

00:17:05.000 --> 00:17:07.000
của lịch sử tiến hóa loài người.

00:17:07.000 --> 00:17:09.000
Bạn biết đấy, có thể không chỉ có loài người

00:17:09.000 --> 00:17:11.000
ở phía bên phải của chuỗi mới ngu ngốc.

00:17:11.000 --> 00:17:13.000
Có thể chuyện ngu ngốc đã có từ lâu.

00:17:13.000 --> 00:17:16.000
Và nếu chúng ta tin vào kết quả từ loại khỉ mũ

00:17:16.000 --> 00:17:18.000
có nghĩa những chiến lược ngu ngốc này

00:17:18.000 --> 00:17:20.000
có thể 35 triệu năm tuổi.

00:17:20.000 --> 00:17:22.000
Đó quả là quá lâu để một chiến thuật

00:17:22.000 --> 00:17:25.000
có thể thay đổi ngược lại -- quá, quá lâu.

NOTE Paragraph

00:17:25.000 --> 00:17:27.000
Điều gì chúng ta biết được
về các chiến thuật già cỗi khác như thế?

00:17:27.000 --> 00:17:30.000
Một thứ chúng ta biết đó là chúng có xu hướng rất khó để thay đổi.

00:17:30.000 --> 00:17:32.000
Bạn biết đó, hãy nghĩ đến sự tiến hóa trong việc

00:17:32.000 --> 00:17:35.000
ưa ăn đồ ngọt, béo như bánh phô mai của chúng ta.

00:17:35.000 --> 00:17:37.000
Bạn không thế tự nhiên xóa bỏ nó được

00:17:37.000 --> 00:17:40.000
Bạn không thể nhìn vào một xe đồ ngọt 
và nói "Không, không. Trông chúng thật kinh tởm."

00:17:40.000 --> 00:17:42.000
Chúng ta được tạo nên khác biệt.

00:17:42.000 --> 00:17:44.000
Chúng ta sẽ tiếp nhận nó như một điều tốt đẹp để theo đuổi.

00:17:44.000 --> 00:17:46.000
Dự đoán của tôi là điều tương tự sẽ trở thành hiện thực

00:17:46.000 --> 00:17:48.000
khi con người nhìn nhận

00:17:48.000 --> 00:17:50.000
những quyết định tài chính khác nhau.

00:17:50.000 --> 00:17:52.000
Khi bạn chứng kiến cổ phiếu của bạn trượt dốc thê thảm

00:17:52.000 --> 00:17:54.000
khi bạn chứng kiến giá nhà của bạn giảm sút,

00:17:54.000 --> 00:17:56.000
bạn sẽ không thể thấy rằng

00:17:56.000 --> 00:17:58.000
đây hoàn toàn chỉ là do điều kiện tiến hóa mà thôi.

00:17:58.000 --> 00:18:00.000
Điều này nghĩa là những xu hướng

00:18:00.000 --> 00:18:02.000
đưa đẩy các nhà đầu tư có hành động sai lầm,

00:18:02.000 --> 00:18:04.000
dẫn đến khủng hoảng thế chấp nợ

00:18:04.000 --> 00:18:06.000
sẽ rất khó khăn để thay đổi.

NOTE Paragraph

00:18:06.000 --> 00:18:08.000
Nên đó là một tin tồi tệ.
Câu hỏi là: liệu có tin nào tốt không?

00:18:08.000 --> 00:18:10.000
Tôi đáng ra phải đứng đây kể cho các bạn những tin tốt lành.

00:18:10.000 --> 00:18:12.000
À thì, tin tốt là, tôi nghĩ,

00:18:12.000 --> 00:18:14.000
như ở phần mở đầu của buổi diễn thuyết,

00:18:14.000 --> 00:18:16.000
rằng con người không chỉ thông minh;

00:18:16.000 --> 00:18:18.000
mà chúng ta thông mình một cách đáng ngưỡng mộ

00:18:18.000 --> 00:18:21.000
so với toàn thể các loài động vật khác 
trên vương quốc sinh thái.

00:18:21.000 --> 00:18:24.000
Chúng ta quá giỏi trong việc vượt qua 
những giới hạn sinh học của chúng ta --

00:18:24.000 --> 00:18:26.000
bạn biết đó, tôi bay tới đây trên một chiếc máy bay

00:18:26.000 --> 00:18:28.000
tôi không cần phải đập cánh bay tới.

00:18:28.000 --> 00:18:31.000
Tôi đang đeo kính áp tròng để tôi có thể
thấy các bạn bây giờ.

00:18:31.000 --> 00:18:34.000
Tôi không cần phải phụ thuộc vào tầm nhìn ngắn của tôi.

00:18:34.000 --> 00:18:36.000
Chúng ta đều luôn có những trường hợp

00:18:36.000 --> 00:18:39.000
mà chúng ta đã vượt qua những giới hạn sinh học

00:18:39.000 --> 00:18:42.000
bằng công nghệ và những công cụ khác, rất dễ dàng.

00:18:42.000 --> 00:18:45.000
Nhưng chúng ta phải nhận ra rằng
chúng ta có những giới hạn đó.

NOTE Paragraph

00:18:45.000 --> 00:18:47.000
Và đó là một vấn đề.

00:18:47.000 --> 00:18:49.000
Chính Camus đã từng nói rằng, "Con người là giống loài duy nhất

00:18:49.000 --> 00:18:52.000
từ chối việc trở thành chính mình."

00:18:52.000 --> 00:18:54.000
Nhưng trớ trêu là rằng

00:18:54.000 --> 00:18:56.000
khi chúng ta nhận ra những giới hạn của chúng ta

00:18:56.000 --> 00:18:58.000
thì chúng ta mới có thể vượt qua nó.

00:18:58.000 --> 00:19:01.000
Hy vọng là tất cả các bạn
sẽ nghĩ về những giới hạn của mình,

00:19:01.000 --> 00:19:04.000
không nhất thiết là nghĩ rằng nó không thể vượt qua,

00:19:04.000 --> 00:19:06.000
mà hay nhận biết nó, chấp nhận nó

00:19:06.000 --> 00:19:09.000
và sử dụng thế giới thiết kế để giải quyết nó.

00:19:09.000 --> 00:19:12.000
Đó có thể là cách duy nhất để chúng ta

00:19:12.000 --> 00:19:14.000
đạt được những tiềm năng của chính chúng ta

00:19:14.000 --> 00:19:17.000
và thật sự trở thành giống nòi cao quý
mà chúng ta luôn mong muốn trở thành.

NOTE Paragraph

00:19:17.000 --> 00:19:19.000
Cảm ơn.

NOTE Paragraph

00:19:19.000 --> 00:19:24.000
(Vỗ tay)